کد خبر: 520075
تاریخ انتشار: ۲۳ فروردين ۱۳۹۲ - ۱۳:۱۷
محمد امین خوش نیت
در گذر از کوچه پس کوچه های قدیمی تبریز، جایی که مشروطیت منتسب به دوره ی قاجار، اعتبار از نام و یاد مبارزان آن یافت، از محله ی دوه چی و سرخاب و راسته کوچه تا بازار و دارایی امروز هنوز هم می توان بوی کهنگی و دیوار های نم خورده ی کاهگلی آمیخته با طراوت و شور و احساس را استشمام کرد. در این کوچه ها تنها راه رفتن کافی نیست باید چشم دل باز کرد و از خشت خشت دیوارها و نقوش درها تصاویری زنده بر قاب خاطرات نصب کرد. چرا که ممکن است فردا روز که بار دیگر گذرتان به این کوچه و گذر بیفتد ممکن است به جای آن دیوارهای قدیمی کاه گلی برج های بلند و سرد ببینید ودرهای آهنین ! اینجا تاریخ هم کم می آورد. تاریخ نیز از دست ما جوانهای هزاره سوم، نسلی که لم دادن در پای رایانه و تلویزیون را بر دمی آسودن زیر سایه سار درخت سیب و کنار حوض ترجیح می دهد به تنگ آمده است. او نیز از چنین تغییر شگرف جهان و از این سرعت عمل ما انسان ها در تخریب آثار تاریخی و بی احترامی نسبت به یادگارهای قدیمی انگشت حیرت به دهان گزیده است! نیازی به یادآوری نام آنها نیست. هر آذربایجانی که روزی روزگاری نه در شهرک های مدرن و تازه تاسیس بلکه در یکی از محلات قدیمی این شهر افتخار نفس کشیدن داشته می تواند چنین صحنه هایی را در ذهن خویش ترسیم کند. اشتباه نکنید . قصد تخریب و نقد و زیر سوال بردن عملکرد سازمان میراث فرهنگی یا دیگر متولیان تاریخی شهر را نداریم. بیش و پیش از آن که مسئولان مقصر باشند ما ساکنان این کوچه پس کوچه ها خطاکاریم! با ما همراه باشید تا به یکی از این میراث برجای مانده از دل تاریخ شهرمان و حال و احوال او سر بزنیم: خانه انصارین: بعد از گذر از خیابان تازه احداث شده دارایی جدید جایی که اکنون تابلوی بزرگ یک رستوران معروف خودنمایی می کند کوچه ای است تنگ و باریک به نام « کوچه میرزایی» . چند خانه که جلوتر می روید در طرف چپ خویش به خانه ای می رسید که روزگاری برای خود برو و بیایی داشت. ایوان و چارچوب در خانه از کاهگل است و اثری از گذشته بر دل خود دارد. اما تازگی ها از آن در قدیمی چوبی، که روزگاری دل می برد و اهل و کوچه را مشعوف از حضور تاریخی خویش می ساخت دیگر خبری نیست. صاحبخانه جدید صلاح دیده تا برای امنیت داخل خانه، آن در چوبی را با یک در آهنی قرمز رنگ عوض کرده و برایش آیفون مدرن روز نصب کند. بی خیال هماهنگی و تناسب و سبک معماری! او هم حق دارد. مال خودش است و اختیارش را دارد! نمای بیرونی خانه و طاق های بلند ورودی حکایت از قدمت زیاد آن دارد. تزئینات آجری، سنگ های تیره ی به کار رفته در ستون، چینش آجرها و تزئینات هلالی شکل حکایت از سبک معماری دوران قاجار دارد. اینجا یکی از دیگر از نگین های بدخشان آذربایجان است. خانه ای قدیمی در قلب تبریز:« خانه انصارین» خانه ای که حالا دیگر کمتر نامی از آن می تواند در ذهن باقی بماند. چرا که دیوان عدالت اداری به دنبال شکایت مالک جدید آن این اثر را از فهرست آثار ملی کشور و آذربایجان حذف کرده است. بدین ترتیب چندان هم نباید تعجب کنید که این خانه ی قدیمی اکنون به کارگاه کفاشی و تولیدی تبدیل شده باشد! اما انصارین کیست و خانه اش چه ویژگی هایی دارد؟ بنا به گفته ی یکی از اهالی مسن این محله، قدمت این خانه به بیش از 150 سال می رسد . یعنی به طور تقریبی باید آن را به اواخر دوره ی قاجار نسبت داد. بعد از الحاقات غیر فنی در دوره های بعدی و برخی تخریبها و تفکیک های غیر اصولی در نهایت مساح آن که پیش بینی می شود بیش از 1000 متر مربع بود در نهایت به 550 متر مربع می رسد. معماری منحصر به فردی دارد. شاید نتوان آن را از نظر ارزش تاریخی و معماری به جای مانده از دوره های قبلی هم ردیف خانه هایی نظیر خانه ی مشروطه، ختایی ها، امیر نظام و ... قرار داد . اما تزئینات و معماری آن نیز می تواند روشنگر برگ دیگری از تاریخ سرزمین ما باشد. طنبی ها و ایوان های آن به همراه ستون های بلند ساخته شده از چوب جنگلی در نوع خود بی نظیر است. هشتی های هنرمندانه و معماری خاص آن دوران هنر آذربایجانی ها را به رخ می کشد. وارد صحن اصلی خانه که می شوید مثل همه ی خانه های قدیمی حوضی بزرگ به استقبال شما می آید. با درختانی سر سبز و انبوه. همان که ویژگی حیاط های سنتی ماست. حیاطی که دورهادور آن برای استراحت ساکنان خانه در بعد از ظهرهای گرم تابستان بهترین محیط را برای تقویت روابط خانوادگی و فامیلی فراهم می کند. از حیاط اندرونی مشابه آنچه که از خانه های به جا مانده از عهد قاجار سراغ داریم اینجا اثری نیست. احتمالا در گردش ایام دستخوش تخریب و تغییر شده و از این ملک جدا شده باشد. اما خانه تقریبا همهی ویژگی های هنری و معماری خاص خود را در گذر زمان حفط کرده است. در لحظه ی ورود به خانه، قسمت اعیانی آن چشم را نوازش می دهد. با پنجره های مشبک و رنگی. برای ورود به قسمت مهمان خانه یا همان هال اصلی باید ازچند پله بالا بروید. داخل اتاق بزرگ بر روی دیوار ها به رسم خانه های قدیمی تاقچه های بزرگ و کوچکی که به شیوه ی قرینه سازی هماهنگ شده اند بر روی دیوار به چشم می خورد با گچ بری هایی که به نظر می رسد متعلق به دوره های جدید است نه دوره قاجار! همه ی عناصر تشکیل دهنه خانه انصارین تقریبا مشابه نمونه های سنتی این دوره است. با زیرزمینی خنک و مصفا با حوضی کوچک در میان آن و هشتی ها و طاق ها و ستون هایی که نماد هنر دوستی و ذوق مردمان آن زمان است. نکته سنجی ها و ایده ی بهره گیری حداکثری از نور و گرما و خنکای نسیم های تابستانی هم در جای جای آن به چشم می خورد! توصیف جزء به جزء این اثر تاریخی بی گمان از عهده ی قلم و زبان خارج است. این اثر تاریخی در تاریخ 16 اسفند ماه سال 1384 تحت شماره 14502 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و دارای پرونده و شناسنامه ای معتبر می باشد. به گونه ای که اجرای هر نوع عملیات عمرانی در داخل مجموعه را بدون اطلاع و نظر کارشناسان میراث فرهنگی غیر قانونی دانسته و مرمت و بازسازی و نگهداری آن را ضروی می شمارد. اما با گذشت چند سال اتفاق دیگری روی داد . اتفاقی که سبب شد تا نام آن از لیست آثار ملی آذربایجان شرقی و ایران حذف شود. « مرحوم میرزا محمود انصارین » مالک اصلی و شناخته شده ی این بنا از اساتید به نام ادبیات عرب در دوره ی قدیم بود. او در بازار تبریز حجره ای داشت اما به دلیل علاقه ی وافری که به علم و تحقیق و دانش داشتدر کنار کار تجارت به یادگیری علوم نیز می پرداخت به گونه ای که از دانشگاه معروف الازهر مصر فارغ التحصیل شد. از او کتاب های ارزشمند ، رساله ها و نسخ خطی فاخری بر جای مانده و بسیاری از علمای حال حاضر کشور و منطقه ی آذربایجان از او به نیکی یاد می کنند. بعد از فوت مرحوم محمود انصارین ، این خانه به فرزندان او به ارث رسید ولی با توجه به فرسوده شدن قسمت هایی از آن و عدم علاقه ی سازمان میراث فرهنگی به خرید و مرمت آن در نهایت این خانه در سال 1385 به فرد دیگری فروخته شد. مالک جدید بعد از شکایت ها و پیگیری های گسترده بالاخره موفق به کسب رای از دیوان عدالت اداری مبنی بر حذف نام این اثر از فهرست آثار ملی گردید. دیوان عدالت اداری به استناد قانون قدیمی مصوب 1309 شمسی و در راستای تامین نظر همشهریان ودفاع از حقوق آنان در زمینه مالکیت خصوصی افراد چنین حکمی داده است که البته چندانهم غیر منطقی نمی رسد. بدین ترتیب مالک اختیار دارد تا این خانه را به کلی ویران کرده و با مدفون ساختن همه ی آن زیبایی ها و روایت ها در دل خروارها خاک غفلت ، بنایی نو بنیاد نهد. کاری که متاسفانه نه تنها در مورد این بنا و بناهای دیگر تبریز که در برخی از شهر های کشور نیز دنبال می شود. تضاد آرا و تناقض برخی هنجارها و مقررات سبب شده تا به نتیجه ای شفاف و قطعی در این رابطه دست پیدا نکنیم. چرا که باید در هر صورت و از نظر شرع و قاون نیز نظر وحقوق مالک خصوصی تامین شود. سبک معماری خانه های قدیمی آذربایجان یکی از مهمترین ویژگی های منحصر به فرد خانه های قدیمی نحوه ی طراحی و بافت معماری آنهاست به گونه ای که پنجره های اصلی بنا، به قول عامیانه به طرف قبله ساخته شده اند . این ویژگی از لحاظ اقلیمی امکان می دهد تا فضای داخل اتاق های اصلی از نورگیری بالایی برخوردار باشد. چند اتاق و بنای فرعی دیگر نیز در در پیرامون این بنای مرکزی و اعیان نشین شکل گرفته اند . بناهای واقع در ضلع جنوبی به دلیل آنکه پنجره های مشرف به شمال دارند در تابستان بسیار خنک بوده و در روزگاری که از دستگاه های خنک کننده ی امروزی خبری نبود کارآیی چشمگیری داشتند. بنای اصلی و معروف به اعیان نشین نیز در زمستانها از حداکثر نور و گرما بهره مند بود و موضوع تبادل نور و گرما در آنها به خوبی رعایت می شد. این معماری منحصر به فرد بیشتر در اقلیم های خشک و سرد مانند آذربایجان معمول بود و در مناطق گرم و خشک و یا بارانی کشور معماری دیگری مورد استفاده مردم قرار می گرفت. خانه های قدیمی مردم آذربایجان عمدتا از عناصری تقریبا واحد شکل یافته اند. هشتی ها، طنبی، ایوان ها و ستون ها، اتاق های ارسی، چند دری ها، حوض بزرگ وسط حیاط، طاقچه ها و پنجره های مشبک شکل دارای گره چینی، حیاط بزرگ دارای حوض و زیرزمین همه و همه خصایص بارز خانه های قدیمی آذربایجانی است. ضمن آنکه در بزرگ و ورودی حیاط نیز شکل و جنس و کارکردی منحصر به فرد داشت. این در با طراحی هنرمندانه نجاران نماد زیبایی، هنر و تشخص و منزلت صاحبخانه بود. دری بزرگ ساخته شده از چوب گردو با نقوش تراش داده شده و دو کوبه ی بزرگ و کوچک که کارکرد مردانه و زنانه بودن آن تقریبا برای همه ما موضوعی آشناست. ***** به هر حال خانه ی انصارین نمونه ی کوچکی از آن گنجینه ی ارزشمند تاریخی است که از حدود یک سال پیش نام آن از فهرست آثار تاریخی کشور حذف شده است. در این میان این گزارش قصد آن ندارد تا همه ی خطاها و لغزش ها را بر دوش سازمان میراث فرهنگی و یا مالکان قدیم و جدید این خانه بیندازد. شکی نیست که او نیز حق دارد تا بهترین تصمیم را در خصوص ملک شخصی خویش اتخاذ کند. شاید اگر هر یک از ما بودیم زودتر از اینها تیغ تیز تخریب را بر گلوی این بنای نحیف می گذاشتیم! اما به هر حال احساس هنری و معماری و علاقه به صیانت از ذره ذره ی آثار تاریخی این دیار مانع از آن می شود که چنین بی توجهی و بی مهری در حق خاطرات زنده و راویان ارزنده ی تاریخ ما روا داشته شود. · در قسمت بعدی این گزارش، به قوانین کشور در خصوص صیانت از آثار تاریخی و عملکرد مسئولان در قبال آثاری که در معرض حذف از فهرست آثار ملی هستند می پردازیم.
نظر شما
جوان آنلاين از انتشار هر گونه پيام حاوي تهمت، افترا، اظهارات غير مرتبط ، فحش، ناسزا و... معذور است
تعداد کارکتر های مجاز ( 200 )
پربازدید ها
پیشنهاد سردبیر
آخرین اخبار