اكنون چند روزي است كه زمام دولت ايالات‌متحده امريكا در اختيار يكي از جنجالي‌ترين رؤساي‌جمهور تاريخ اين كشور قرارگرفته و درباره رويكرد احتمالي وي در حوزه‌هاي مهم سياست خارجي امريكا، پرسش‌هايي جدي در مقابل تحليلگران قرار دارد. از پرسش‌هاي مهمي كه اين روزها بيشتر مطرح مي‌شود، «معماي برجام و ترامپ» است و در پي پاسخ به اين سؤال است كه دونالد ترامپ سرمايه‌دار، با برجام چه خواهد كرد؟
اين سؤال از آنجا مهم است كه پيش‌تر و در جريان رقابت‌هاي انتخاباتي، او برجام را شديداً موردحمله قرار داده و از پاره كردن اين سند، سخن به ميان آورده بود. البته لحن ترامپ در روزهاي بعد و به‌خصوص پس از انتخابات، تا حدي تعديل شد، اما روشن است كه درهرحال ترامپ ميانه خوبي با برجام ندارد و آن را به زيان دولت خود مي‌داند.
اكنون به‌نظر مي‌رسد ترامپ در مواجهه با برجام سياست هوشمندانه‌تري اتخاذ كرده، اينك او همچنان به دنبال پاره كردن برجام، بدون پرداخت هزينه آن است. هدف اساسي‌اي كه ترامپ و تيم او نشانه گرفته‌اند، تلاش براي برهم خوردن اين توافق، البته با هزينه طرف مقابل، يعني ايران است. راهبرد اتخاذي براي تحقق اين هدف نيز در يادداشت چندي پيش فارين افرز آمده بود. اين نشريه معتبر امريكايي در يادداشتي با عنوان «زمان سخت‌گيري به ايران فرارسيده است» پيشنهاد داده بود: «با توجه به جنبه‌هاي نگران‌كننده‌اي كه در برجام وجود دارد، رئيس‌جمهور بعدي امريكا بايد آن را اصلاح كند... ايالات‌متحده علاوه بر تجديدنظر در برجام، بايد ايران را به‌خاطر اقداماتش در منطقه، حمايت از تروريسم و نقض حقوق بشر تنبيه نمايد... بايد با بازگشت تحريم‌ها تا جايي كه ممكن است ايران را از اقتصاد جهاني جدا نماييم... واشنگتن هنگامي‌كه در حال اجراي فشار اقتصادي و تفرقه‌افكني در جامعه ايران است، نبايد از پس زدن نفوذ اين كشور در خاورميانه غافل بماند.»
در همين راستا، ركس تيلرسون، وزير جديد امور خارجه اين كشور گفته است «بازنگري كامل در موافقت‌نامه هسته‌اي با ايران را توصيه خواهد كرد.» او همچنين اضافه كرده است «ايران نبايد غني‌سازي و مواد غني‌شده داشته باشد، برجام ايران را از خريد بمب اتم منع نمي‌كند! اين توافق، توان ايران براي دسترسي به سلاح هسته‌اي را متوقف مي‌كند، اما براي هميشه مانع آن نمي‌شود. برجام، توان خريد سلاح هسته‌اي را از ايران سلب نمي‌كند. توافق بايد به‌طور كامل مانع دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي شود. اين بدان معني است كه اين كشور غني‌سازي نداشته و مواد غني‌شده در اين كشور وجود نداشته باشد. در مقابل، بايد دسترسي ايران به كاربردهاي صلح‌آميز هسته‌اي، مانند پزشكي هسته‌اي را تحت نظارت كامل فراهم كرد.»
به‌نظر مي‌رسد تيم جديد دولت امريكا، به دنبال بازي جديدي است كه در آن با اصلاح و بازتعريف مجدد برجام، امتيازات بيشتري كسب كند و با اعمال تحريم‌هاي گسترده‌تر و تشديد تحريم‌هاي كنوني به بهانه‌هاي مختلف، زمينه را براي برهم خوردن توافق فعلي از سوي طرف مقابل –يعني ايران- فراهم آورد.
حال ما چه بايد بكنيم؟ به‌عبارت‌ديگر در چنين شرايطي تصميم معقول و منطبق بر منافع ملت ايران چيست؟ از سويي ممکن است سريال نقض برجام از طرف امريكا ادامه یابد و نبايد اميد چنداني به متحدان اروپايي امريكا براي حل‌وفصل اين موضوع داشت. در چنين شرايطي تسليم محض اراده طرف غربي شدن و پذيرش نقض‌هاي احتمالی، خلاف عزت ملي است و قطعاً ملت ايران چنين چيزي را نمي‌پذيرد. از سويي اگر پاره كردن برجام از سمت جمهوري اسلامي ايران باشد، مطلوب ترامپ و تيمش تحقق‌يافته است!
قطعاً پاسخ به اين پرسش، به اين سادگي نيست و بايد معادلات چندوجهي و چند مجهولي مختلفي را توأمان بررسي كرد تا به پاسخ دقيق و بهينه‌اي رسيد. آنچه روشن است، منافذ و ايرادات متني برجام و شتاب‌زدگي مذاكره‌كنندگان خودي، اينك به ياري طرف مقابل آمده است.
براي آنكه بتوان راهبرد مقابله‌اي در مواجهه با سناريوي جديد پسابرجامي امريكا داشت، بايد چند مسئله را به‌عنوان پيش‌نياز تحقق بخشيد. نخست آگاه‌سازي ملت ايران در خصوص سناريوي حريف و نيز ريشه‌هاي آن (پايان دادن به پنهان‌كاري در مورد واقعيت‌هاي برجام و رهاوردهاي آن)، دوم مواجه‌شدن منطقي و غيرتخيلي با پديداري به نام «برجام» (بي‌ترديد، آفتاب تابان خواندن آن در شرايط موجود هيچ كمكي به حل مسئله نمي‌كند). سوم برنامه‌ريزي براي تغيير فاز در ديپلماسي. چه بخواهيم و چه نخواهيم طرف مقابل با روي كار آوردن مهره جديد، بازي جديدي شروع كرده است، ما نيز اگر بخواهيم متقابل هوشمندانه برخورد كنيم، كليشه و تكرار سناريوي لبخند، پاسخگو نيست. بايد تغيير جدي در نوع مواجهه با طرف مقابل شكل بگيرد كه طيف گسترده‌اي از تغيير گفتمان و ادبيات ديپلماتيك، تغيير چهره‌ها و پرهيز از التماس در سياست خارجي و به‌جاي آن، تكيه به نيروهاي دروني است. تحقق اين پيش نيازها فضاي لازم را براي پاسخ متعادل و متناسب به بازي پسابرجامي جديد امريكا فراهم خواهد آورد.
