نويسنده: عبدالله گنجی
با جمعي از دوستان درباره عقلانيت در دوران مدرن صحبت مي‌كرديم. برخي معتقد بودند در گذر از سنت به مدرنيته عقلانيت رشد كرده است.
دکتر عبدالله گنجی در کانال تلگرامی خود نوشت: باور عمومي روشنفكران اين است كه دوران مدرن كه بر پايه معرفت و تمدن غرب خودنمايي مي‌كند، دوران رشد عقلانيت، افسون‌زدايي، توهم‌زدايي، خرافه‌زدايي، فايده‌گرايي، رشد فكري و اشراف انسان بر منافع و مصالح خويش است. باور اين است كه انسان‌ها ديگر گوسفند نيستند كه يكطرفه مديريت شوند و بر حق خويش واقفند و از تكليف‌مداري دور شده‌اند. اما اگر عقلانيت را همان سودگرايي، منفعت‌طلبي و فايده‌گرايي ببينيم آيا اوضاع را بهتر از گذشته مي‌بينيم يا بدتر؟ نمي‌خواهيم اينجا بحث تئوريك كنيم، اما شاخص رشد عقلانيت چيست؟ رشد و تعالي انسان؟ ثبات زندگي؟ سلامت روح؟ آيا عقلانيت در غرب همانند موارد ذيل در كشور ماست.
1ـ اگر مدرنيسم موجب رشد عقلانيت است، چرا هر قدر به سمت شهرهاي مدرن كشور مي‌رويم طلاق بيشتر است؟ آيا رشد طلاق دليل رشد آگاهي است؟ اگر اينگونه است چرا در بدو ازدواج اين آگاهي به كار نمي‌آيد؟
2ـ ماهواره از مهم‌ترين عوامل طلاق است كه الگوهاي جنسي آن با فعاليت‌هاي جنسي فرد مشاهده‌كننده انطباق ندارد و موجب از بين رفتن انگيزه‌هاي جنسي يا تنوع‌طلبي مي‌شود. اما عقلانيت مدرن داشتن ماهواره را به مثابه يك پرستيژ و كلاس تجويز مي‌كند و مخالفان آن كم‌عقلند؟ و امل‌اند.
3ـ از ديگر عوامل طلاق لو رفتن انحراف جنسي يكي از زوجين، در قبل از ازدواج است و هنگام رابطه از نتيجه ويرانگر آن هم آگاهند. آيا ازدياد اين رابطه (و نكوهش حكومت هنگام برخورد با آن) نشانه رشد عقلانيت است؟ نداشتن دوست پسر يا دختر به مثابه امل بودن است؟ اين شاخصه رشد عقلانيت است؟
4ـ ماهانه 20 هزار نفر در تهران به جراح پلاستيك براي تغيير چهره مراجعه مي‌كنند و با هزينه سنگين، چهره خدادادي خود را دستكاري مي‌كنند كه چه بشود؟ ازدواج بكنند؟ براي ازدواج و طلاق سريالي؟ آيا اين عقلاني است؟
5ـ ايران اولين كشور در مصرف لوازم آرايشي است، آيا اين امر به استحكام خانواده، لذت بردن از زندگي و حفظ منافع فردي و خانواده كمك كرده است؟ عقلانيت آن كجاست؟
6ـ بسياري از لوازم مدرن جهيزيه در ايران صرفاً براي چشم و همچشمي و فخر‌فروشي است و با زحمت پول آن تهيه مي‌شود، اما آن وسايل يكبار هم در زندگي مورد استفاده بهينه قرار نمي‌گيرد. آيا اين رشد عقلانيت است؟
7ـ پدر و مادرها با يك شيب ملايم در حال از دست دادن قداست و جايگاه خود هستند يا بايد نوه‌هايشان را نگهداري كنند؛ اين از دلايل رشد عقلانيت است؟
8ـ بيش از 70 درصد دانشجويان علت انتخاب رشته خود را نمي‌دانند يا بر اساس وزن و شأن اجتماعي رشته، آن را انتخاب كرده‌اند و صرفاً مي‌خواهند درس را پاس كنند؛ اين رشد عقلانيت است؟
9ـ فاصله خانواده‌ها، برادران، خواهران، عموها و عموزاده‌ها، پسر‌خاله‌ها و... در حال زياد شدن است و مهماني‌ها پرهزينه، مصيبت‌بار و تلخ شده است؛ اين نشانه رشد عقلانيت است؟
10ـ همجنس‌‌گرايي در حال تبديل شدن به فرهنگ جهاني است، آيا اين خصيصه در حيوانات كه فاقد عقل هستند نيز وجود دارد؟ عبور از فطرت انساني و حتي حيواني نتيجه رشد عقلانيت مدرن است؟
11ـ با يك تماس تلفني يا تلگرامي به دور از چشم خانواده، تن به مرگ كثيف دادن رشد عقلاني است؟
12ـ فرار از خانواده محصولي از مدرنيته است كه دليل اصلي آن اصرار فرد بر فرديت خويش است. آيا اين اقدام و تأثيرات جانبي آن از اثرات رشد عقلانيت است؟
راديكال‌ها و آنارشيست‌ها حق انسان امروز را چنان براي او تفسير مي‌كنند كه مجاز است امروز، فردا و حيات خويش را نابود كند ربطي هم به كسي ندارد. اما در انديشه ديني، آيت‌الله جوادي آملي معتقدند: «در اسلام به من چه و به تو چه نداريم!» شايد اين نظر استاد برگرفته از عبارت قرآني «بعضهم اولياء بعض» باشد كه بايد به خوبي‌ها توصيه و بدي‌ها را تذكر دهيم، اما «من»هاي تنها و سرگردان عليه آن قيام كرده‌اند.
آقای گنجی از جنابعالی عجیب است که گذر اجباری از سنت و ورود به مدرنیته را بخواهیم مانع شویم. این جبر حاصل پیشرفت تکونولژی بوده و بدیهی است خیلی از ارزشها را به شدت تحت شعاع خود قرار میدهد همانند بندهایی که در مطلبتان قید کردید . اما این گذار هنوز به حد اشباع خود نرسیده است و متاسفانه جنبه های تخریبی آن بسیار گسترده تر در جوامع در حال رشد کردن است و متاسفانه این تخریب با درجات بیشتر در جهان سوم خود را نشان داده و نشان خواهد داد.
