محمدرضا سوري
با وجود اينكه استان سمنان در منطقه اي گرم
وخشك قرار گرفته است ، اما اين مهم موجب نشده تا اين منطقه از لحاظ كشاورزي
ودامپروري دچار فقر باشد كه گواه اين مدعا توليد محصولات متنوع باغي وجاليزي از
جمله ، زردآلو وخربزه مي توان نام برد .
دركنار اين موضوع پرورش دام در برخي از
مناطق اين استان سبب شده تا سمنان دراين زمينه نيز حرفهاي بسياري براي گفتن داشته
وحتي از شهرت جهاني برخوردار باشد كه به عنوان نومنه مي توان از رونق پرورش
گوسفندان گوشتي سنگسري نام برد موضوعي كه به گفته نماینده سمنان، مهدیشهر و سرخه
با توجه به کیفیت بالای گوشت بره سنگسری و دیگر تولیدات عشایری استان، ظرفیت تبدیل
شدن به یک برند ملی و بین المللی را دارد.
*****
يكي از توليدات دامي در استان سمنان كه از
ديرباز از شهرت خوبي برخورداراست گوسفند نژاد سنگسري است كه به دليل گوشتش
طرفداران بسياري دارد.
بررسيها نشان مي دهد گوسفند سنگسري، مختص
محلي است به همين نام که در شمال شهرستان سمنان درمنطقه مهدي شهراست اين نژاد به‌روش کوچ‌رو، نيمه کوچ‌رو و روستايي
پرورش داده مي شود، ولي به‌علت کوچکي جثه و مقاومت به عوامل محيطي رايج‌ترين شيوه
پرورش آن رمه‌گرداني است.
يكي از كارشناسان دامپروري دراين خصوص مي
گويد:« گوسفند سنگسري داراي
تنوع رنگ بسيار بالايي بوده، به‌طوري‌كه بدن از قهوه‌اي روشن تا قهوه‌اي كاملاً
تيره متغير است. اين نژاد داراي بدن، جمع و جور، چهار قلم کوتاه و ظريف، دنبه
نسبتاً کوچک و بدون دنبالچه و يا دنبالچه بسيار کوچک است که به شکل برگشتگي
انتهايي روي دنبه قرار دارد. همچنين قوچ‌ها و ميش‌ها اکثرأ بدون‌شاخ هستند و در
نرها گاهي شاخ به شکل زائده‌اي کوچک نمايان مي‌شود.»
رضا ملكي مي افزايد:« اين گوسفند با توجه به شرايط سخت پرورشي، از قدرت بره‌دهي قابل توجهي
برخوردار بوده و ميزان تلفات بره در آن پائين است. اگر چه عملکرد تبديل ماده خشک
غذايي به گوشت مانند گوسفندان درشت جثه نيست، اما به‌علت کم توقع بودن اين دام، با
سهولت بيشتري مي‌تواند غذاهاي کم‌پروتئين را به گوشت تبديل نمايد. راندمان لاشه
گوسفندان سنگسري در مقايسه با گوسفندان ريز جثه بسيار بالاست و درصد چربي قابل
استحصال لاشه آن نيز نسبتأ کم است.»
وي ادامه مي دهد:« از ديگر خصوصيات گوسفند سنگسري، بالا بودن نسبي درصد پشم حقيقي و نيز
ظرافت قابل توجه پشم حقيقي آن است. در صورتي‌که بتوان اين گوسفند را از نظر مقدار
الياف پشم رنگي و مقدارپشم اصلاح كرد، محصول پشم مرغوبي مي‌توان از آن انتظار داشت.»
نژادهاي برتر ايراني
امروزه بیش از 200 نژاد متفاوت گوسفند در
سراسر دنیا موجود است و بسیاری از این نژادها از لحاظ تولید اقتصادی اهمیت چندانی
ندارند و بیش از سه چهارم صنعت گوسفندداری دنیا، فقط متکی به 10 تا 20 نژاد شناخته
شدۀ گوسفند است.
به گفته كارشناسان صنعت دادمداري گوسفند از
جمله دام‌هایی است که می‌تواند آب و هوای متغیر و خشک را تحمل کند و با فقیرترین
علوفه و غذاها به رشد خود ادامه دهد. از طرفی، گوسفند در مقایسه با سایر دام‌ها به
جیرۀ نگهداری کمتری احتیاج دارد و بیشترین غذایی را که مصرف می‌کند صرف تولید و
رشد ونمو خود می‌نماید. بطورکلی گوسفند یک دام چندمنظوره می‌باشد و بخصوص از نظر
تولید گوشت، پشم، پوست و شیر مورد توجه است. صفت تولید مثل به موازات میزان تولید
گوشت از جلمه صفات مهم اقتصادی بشمار می‌آید. بدین ترتیب بازده تولید مثل، از
اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار می‌باشد. زیرا با ازدیاد تعداد بره‌هایی که به وسیله
میش زائیده می‌شود، مخارج هزینه‌های تولید پائین می‌آید. به همین دلیل سعی و کوشش
بر این است که دو و چند قلوزایی در گوسفندان ازدیاد یابد. پشم یکی دیگر از محصولات
گوسفند می‌باشد که با توجه به نوع و کیفیت الیاف تشکیل دهندۀ آن، در صنعت فرش و
نساجی مورد استفاده و بهره برداری قرار می‌گیرد. بطورکلی تولید گوشت 80-75% و
تولید پشم 25-20% کل عایدی پرورش دهندگان گوسفند را تشکیل می‌دهد. شیر گوسفند از
لحاظ چربی و پروتئین غنی تر از شیر گاو است ولی حجم تولید شیر گوسفند کم می‌باشد
اما به دلیل کیفیت بالا، از قیمت بیشتری نیز برخوردار است.
درميان نژادهاي برتر گوشتي در كشور مي توان
به نژاد افشاري اشاره كرداين نوع گوسفند با فراواني يك ميليون راس در وسعتي قريب
به 000,20 كيلومتر مربع در بين استان زنجان و قسمتي از استانهاي آذربايجان‌غربي
و آذربايجان شرقي و كردستان پراكنده است.
دومين نژاد متعلق به گوسفند بلوچي است با بيش از يك ميليون چهارصد راس حدود 30 % از
از جمعیت گوسفندان ایرانی را در بر می‌گیرد.
منشاء این نژاد در ناحیه‌ای واقع در جنوب
غربی پاکستان، شرق ایران و جنوب افغانستان است.
ازديگر ويژگي آن ،اين است كه اين نژاد نژادی
پشمی - گوشتی است و بسته به منطقه پراکندگی، به نام‌های منگالی، کرمانی، نائینی،
یزدی، عراقی و کلکویی شناخته می شود. در مقایسه با دیگر گوسفندان ایرانی خصوصیات
تولیدی این نژاد در برگیرنده میزان پشم تولیدی و میزان دوقلوزایی مناسب است.
گوسفند بهمنی ، دالاق، زل، زندي ، کردی خراسان ، سنجابی ،شال ، تالشي
،عربي ،فراهاني، فشندي،قره گل سرخسي، قزل،قشقايي،كبوده شيراز،
كردي،كرماني،كلكوهي؛لري،لري بختياري،ماكويي،مغاني، نائيني گوسفند نژاد مهربان،
بومي بخش وسيعي از استان همدان و قسمتهاي هم مرز بين استانهاي زنجان و كردستان مي‌باشد.
به گفته دامداران مناطق شهرستان كبودر آهنگ زادگاه اصلي اين نژاد منطقه وسيعي در
شمال غربي استان به نام منطقه مهربان است. نيز
ازجمله نژادهاي مطرح درمناطق مختلف كشوراست.
جلوگيري از انقراض نژاد سنگسری
با تمام ويژگي هايي كه نژاد سنگسري دارد ،
اما بي توجهي به حفظ اين نژاد موجب شده تا اختلاط آن با سايرنژادها عملا با تهديد
مواجه شود.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی استان
سمنان دراين رابطه مي گويد:« با وجود اينكه این نژاد طی سالیان با شرایط خشکسالی و همچنین شرایط مرتعی این استان
سازگار شده است.اما آميخته گري آن با سابر نژادها خصوص نوع سنگين سبب شده تادر
معرض انقراض قرار بگيرد.»
محمد مهدي احمدي مي افزايد:« گوسفند نژاد سنگسری علاوه بر استان سمنان در برخی از استان‌ها همچون
مازندران، قم و تهران نیز دیده می‌شود.»
وي با اشاره به برخي ويژگي اين گوسفند نژاد
سنگسری ادامه مي دهد:« از خصوصیات این گوسفند مقاومت در برابر بیماری‌ها و شرایط
فقر غذایی و سازگاری با شرایط خشکسالی و همچنین توانایی پیاده روی های طولانی است.»
به گفته اين كارشناس با هدف جلوگیری از
انقراض گوسفند نژاد سنگسری ایستگاه پرورش قوچ اصیل سنگسری در سال 72 رسما در
مهدیشهر که ایل سنگسر در آن زندگی می‌کند به بهره‌برداری رسید.
به طوري كه هم اكنون سالانه بین 50 تا 100
قوچ اصلاح شده بین گله‌دارن متقاضی توزیع می‌شود.
ترکیب ژنتیکی با نژاد رومانف
افزایش دوقلوزایی و تولید گوشت قرمزازجمله
دلايلي بود كه كارشناسان دامپروري را برآن داشت تا ترکیب ژنتیکی گوسفند سنگسری با گوسفندنژاد
خارجی (رومانف) در دستوركار قرار بگيرد.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی استان
سمنان دراين خصوص مي گويد:«اهميت افزايش
توليد گوشت قرمز ودوقلوزايي درنژاد سنگسري از جمله دلايلي بود كه سبب شدتا تركيب
ژننتيكي با يك نژاد خارجي كه شباهت بسيار نزديكي با گوسفند سنگسري داشت در دستور
كار قرار بگيرد.»
احمدي مي افزايد:« با توجه به اینکه نژاد خارجی ترکیبی از قابلیت دوقلوزایی بالا و سن
بلوغ جنسی پایین برخوردار است و نیز داشتن دم به جای دنبه در شرایط محیطی بسته که
قابل کنترل باشد، پیش بینی می شود نتایج حاصل از آمیخته گری با نژاد خارجی به جای
هشت دهم بره به ازای هر راس میش به حدود 2.2 بره برسد و با مدیریت تولید مثل به
جای یک زایش در سال، سه زایش در دو سال انجام پذیرد.»
وي با اشاره به این طرح در 160 راس دام
بومی این مرکز و مردم منطقه نیز انجام شد که نتایج آن در پنج ماه آتی بدست می آید
و قابل ارزیابی است ادامه مي دهد:« اصل نژاد رومانف در دره ولگا در شمال غرب مسکو است. رومانف یک نژاد
خالص بوده و از تلاقی نژاد ها بوجود نیامده است. رومانف یک نژاد زودرس بوده و بره
های این نژاد در سن ۴ ماهگی نیز خصوصیات
بلوغ از خود نشان می دهند. این نژاد در تمام طول
سال امکان تولید مثل دارد و قوچهای رومانف در تمام فصول امکان بارورکردن میش ها را
خواهند داشت.»
به گفته وي ، رکورد تعداد بره سالم متولد شده در یک زایش متعلق به این نژاد بوده و
تعداد ۹ بره است که در روسیه اتفاق افتاده است میش های با سهم خونی ۵۰% رومانف نیز قادرند چند قلو زائی بالائی در حدود ۲۷۰ داشته باشند. عدد ۷/۲ درصد
بدین معنی است که از تعداد یک صد میش زایش کرده تعداد ۲۷۰ بره بدنیا آمده است.
ظرفيت بالا براي تبديل شدن به برند بين
المللي
كيفيت بالاي گوشت محصولات لبني
نژاد سنگسري از جمله دلايلي است كه سبب شد تا كارشناسان اعلام كنند اينمحصول
توانايي آن را دارد كه به يك برند ملي ويا بين المللي تبديل شود.
نماینده سمنان، مهدیشهر و سرخه دراين خصوص
مي گويد:«كفيت بالاي اين نژاد موجب شده تا در زمينه بالابردن كيفيت گوشت وساير
محصولات اين نوع ازدام اقدامات خوبي انجام بگيرد گه به عنوان نومنه مي توان از ترکیب ژنتیکی گوسفند سنگسری با گوسفندنژاد خارجی (رومانف) نام برد.»
احمد همتی با اشاره به ضرورت بسترسازی برای صادرات تولیدات عشایری
استان مي افزايد:«باید زمینه ای فراهم کنیم که گوشت تولیدی، صنایع دستی، فراورده
های خام لبنی و ... با برند و نام خود عشایر استان و خصوصا ایل سنگسر صادرات شود.»
وي ادامه مي دهد:«از آنجا كه گوشت وفرآورده هاي لبني تولیدی عشایراز تنوع بسیار بالایی برخوردارهستند
لذا اين مهم مي تواند تاثير بالايي درزمینه صادرات داشته باشد.»
اين نماينده مجلس در خصوص اقدامات انجام
شده براي كمك به برند سازي وصادرات اين محصولات مي گويد:« طرح اعطای این تسهیلات
اولین بار از سوی بنده مطرح و در مجلس نیز پیگیری شد و خوشبختانه هم دولت و هم
نمایندگان از آن استقبال کردند.»
همتي مي افزايد:« به همين منظور 12 هزار ملیارد تومان از صندوق توسعه ملی برای این بخش پیش بینی شده است
كه در صورت موفقيت آميز بودن مجلس آمادگی دارد که اعتبارات دیگری به این حوزه
اختصاص دهد.»
وي ادامه مي دهد:« با توجه به اقدامات
انجام شده اميد مي رود تحقيقات انجام شده ضمن ازدياد اين نژاد، از انقراض اين نژاد
اصيل گوسفند ايراني جلوگيري كند. »
