هر روز یک حرفی می‌زنند و هر کارشناسی از منظر خودش به درد‌های دریاچه می‌پردازد و نسخه‌ای می‌پیچد. از آنجا که گفتند «این بحران مدیریت آب است نه مدیریت بحران آب» و «استفاده بی‌رویه از منابع آبی دریاچه را به این روز انداخته» و «حفر بی‌رویه چاه و...» تا اینکه «باید بگذاریم دریاچه خشک شود و از نمکش استفاده کنیم» و «دریاچه را به یک پارک طبیعی زیبا تبدیل کنیم» و...، اما حالا شنیده می‌شود با تکمیل بررسی‌های انجمن هیدرولیک ایران، گمانه‌ها برای تخریب میان‌گذر دریاچه ارومیه تقویت شده است. کاری که معلوم نیست درست است یا نه. چون نمی‌دانیم بعد از چند سال دوباره عده‌ای پیدا می‌شوند تا مثل اشتباه دانستن ساخت این میان‌گذر، تخریبش را هم اشتباه عنوان کنند؟
از همان روز‌های اول که قرار شد میان‌گذر دریاچه ارومیه ساخته شود گروهی از کارشناسان به نقد آن پرداخته و تقسیم دریاچه را عامل خشک شدن آن عنوان کردند. موضوعی که مثل هر مسئله دیگری در ایران، نادیده گرفته شد و مسئولان بدون توجه به این مباحث کار خودشان را ادامه دادند و بلایی بر سر دریاچه آوردند که امروز همین میان‌گذر به چالشی بزرگ برای متولیان احیای دریاچه تبدیل شده است؛ چالشی که به‌رغم مطالعات تخصصی فراوان هنوز تصمیم جدی و مؤثری در مورد آن گرفته نشده، اما برخی گمانه‌ها از احتمال تخریب آن در آینده‌ای نزدیک خبر می‌دهد.
پل میان‌گذر مانع چرخش آب
از دهه ۴۰ حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق در روستا‌ها رواج پیدا کرد. اصلاحات ارضی هم منجر به ملی شدن آب، جنگل و مرتع شد. قبل از این اتفاق هر کسی آزاد بود که هر میزان چاه حفر کند و از آب رودخانه‌ها استفاده کند. تا قبل از این در روستا‌ها از قنات استفاده می‌کردند. مردم به این نتیجه رسیدند که با حفر چاه با سرعت بیشتری به آب می‌رسند تا قنات. مثل این روز‌ها که تهران آلبوم ماشین‌های دنیاست، آن زمان هم شرکت‌ها مردم را به حفر چاه تشویق می‌کردند.
بر همین اساس در حال حاضر در اطراف دریاچه ارومیه ۵۳ هزار چاه که ۴۹ هزار چاه غیرمجاز هستند وجود دارد که باعث شده دریاچه بیمار شود. آن‌قدر این چاه‌ها زیاد شده و آب دریاچه کم شد که راه‌حل آن را در خشک شدن دریاچه دیدند. البته در این میان تقسیم دریاچه هم مزید بر علت شد، اما با افزایش بارش‌ها و ورود آب به دریاچه، کارشناسان اعلام کردند که می‌شود به احیای این دریاچه امیدوار بود به شرطی که میان‌گذر حذف شود. در همین رابطه یکی از اساتید دانشگاه تبریز با تخصص رسوب‌شناسی با اشاره به میان‌گذر شهید کلانتری که شرق دریاچه را به غرب آن وصل می‌کند، مسئله را به صورت تخصصی مورد نقد قرار داده و معتقد است برای جلوگیری از افزایش خسارت‌ها باید این میان‌گذر تخریب شود.
جعفر شریفی، با اشاره به این که شرایط جغرافیایی، میزان بارندگی پایین، سدسازی در اطراف دریاچه، احداث پل میان‌گذر و مصرف غیراصولی آب در کشاورزی از عوامل مهم در خشکی دریاچه هستند، می‌گوید: «شرایط جغرافیایی و اقلیمی در گذشته نیز گاهی مناسب و گاهی نامناسب بوده است؛ اگر دریاچه به دست انسان تخریب نشود در هر شرایطی قادر به کنترل خود هست، همان‌طور که دریاچه در گذشته چند بار تا خشکی پیش رفته و دوباره احیا شده است.»
این استاد رسوب‌شناسی ادامه می‌دهد: «آب‌های زیرزمینی و سطحی توسط سد‌ها کنترل می‌شود که ایجاد سد‌های بی‌رویه نه تنها موجب خالی شدن آرتزین‌ها از طریق کشاورزی می‌شود، بلکه آب دریاچه نیز تقویت نمی‌شود. از طرف دیگر، پل میان‌گذر از عمل فرایند چرخش آب در داخل دریاچه ارومیه جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود تا آب ورودی به دریاچه دوباره تبخیر شده و نمک‌زایی صورت گیرد که در این صورت موجب افزایش سرعت فرآیند خشکی دریاچه می‌شود.»
تخریب و هزاران هزینه
وی در ادامه با تأکید بر اینکه پل میان‌گذر در خطرناک‌ترین مکان دریاچه در گودال لجنی و بین دو گسل اصلی ایجاد شده است و در زیر آن نیز حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر لجن یا رس قرار دارد که این موجب تداوم نشست سطح دریاچه در این محل شده است، تأکید می‌کند: «در چنین شرایطی به جای ایجاد پل در این مکان و پر کردن محل آن با سنگ بهتر بود که پل میان‌گذر با یک کیلومتر فاصله و از سمت گمیچی رد می‌شد تا منجر به این مشکل و تخریب دریاچه نمی‌شد.»
شریفی در خصوص راهکار این مشکل می‌گوید: «بر این اساس، پل باید به طور کامل از محل فعلی خود برداشته شود، به این دلیل که سطح دریاچه در این قسمت در حال نشست بوده و در آینده می‌تواند برای پل زیانبار باشد و همچنین با این عمل جریان‌های چرخشی آب دریاچه به حالت طبیعی خود برمی‌گردد.» در مقابل صحبت‌های این استاد دانشگاه که به صورت صریح و قاطع ضمن اشاره به برخی دلایل علمی عقیده دارد که برای حفظ وضع موجود دریاچه ارومیه و جلوگیری از افزایش خسارت‌ها باید این میان‌گذر از محل فعلی برچیده شود، گویا مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه در رابطه با این موضوع تقریباً در یک شرایط بلاتکلیفی قرار دارند.
گواه این ادعا هم اینکه دکتر مسعود تجریشی معاون زیست انسانی سازمان محیط زیست و مدیر طرح و برنامه‌ریزی ستاد احیا در مقابل صحبت‌های شریفی گفته «برای تعیین تکلیف نهایی در مورد میان‌گذر ما همچنان منتظر گزارش گزارش انجمن هیدرولیک خواهیم ماند و پیش‌بینی می‌کنیم تا یک ماه آینده این گزارش به دست ما برسد؛ گزارشی که به اطلاع افکار عمومی خواهیم رساند و بر اساس آن در مورد میان‌گذر دریاچه تصمیم‌گیری نهایی خواهیم کرد.»
به هر حال چنین استنباط می‌شود که گمانه‌ها برای تخریب میان‌گذر دریاچه ارومیه با هدف حفظ وضع موجود و تلاش برای جلوگیری از بدتر شدن شرایط آن افزایش یافته است. یعنی نقش منفی و خسارت‌بار میان‌گذر دریاچه در بروز بحران کنونی برای مسئولان مسجل شده است، اما تخریب این میان‌گذر به اندازه ساختنش هزینه‌های گزاف و خسارات دیگری به همراه دارد که باید از حالا به آن‌ها فکر کرد.
