اعتماد به نفس واژهای است که بارها شنیدهایم، آن را به کار بردهایم، به خودمان، فرزندمان، همسرمان، دوستمان گفتهایم، اما چقدر به مفهوم و معنای واقعی آن پی بردهایم؟ اصلاً اعتماد به نفس چیست؟ چرا وجودش این همه در تمام ابعاد زندگی اهمیت دارد؟ چرا اعتماد به نفس رابطه نزدیکی با موفقیت دارد؟ اعتماد به نفس چیزی جدای از شناخت توانمندیهای خود نیست. اعتماد به نفس همان ایمان داشتن به خود و تواناییهای خود است، یعنی ما برای تواناییها و استعدادهای خود به این ویژگیهای مثبت تکیه کنیم و در شکوفایی خود گام برداریم. با توجه به اینکه اعتماد به نفس برای همه ما ضروری است و باید در وجود ما از کودکی نهادینه شود و اینکه همیشه دغدغه والدین این است که میخواهند، کودکشان زندگی خوبی داشته باشد و برای کیفیت مطلوب زندگی فرزندانشان تلاش میکنند، پس باید آنچه بر رشد شخصیت کودکشان تأثیر دارد را بشناسند که یکی از اساسیترین این مسائل وجود اعتماد به نفس در کودکان است. والدین در عین اینکه دوست دارند کودکانی پرورش داده و تربیت کنند که در آینده موفق باشند، اما گاهی طرز رفتار درستی با آنان ندارند، به طوری که از زمین خوردن کودک گرفته تا ننوشتن تکالیف مدرسه یا نمره کم گرفتن در درس خاصی و... هر کدام در صورت برخورد اشتباه باعث میشوند که اعتماد به نفس لازم در کودک شکل نگیرد.
کودکانی در معرض نداشتن اعتماد به نفس
اعتماد به نفس چیزی نیست که موروثی باشد مگر آنکه در گستره خانواده شکل بگیرد و در محیط خانواده کسب شود، بنابراین در اینجا به نقش بسیار مهم والدین تأکید میشود. پدر و مادرهای زیادی را میشناسیم که در عین اینکه تلاش زیادی را برای تربیت فرزندان خود کردهاند، اما آن نتایج مطلوب را نگرفتهاند. زیرا به مسائل ظریف و در عین حال مهم و اساسی مثل اعتماد به نفس، آن طور که باید و شاید توجه نشده است. کودکانی که نیازهای روانی آنها درست پاسخ داده نشده و به نوعی کمبود محبت دارند و نیز کودکانی که در سالهای اولیه زندگی خود ارتباط پایداری را با مادر نداشتهاند و امنیت روانی لازم را کسب نکردهاند، بیشتر در معرض نداشتن اعتماد به نفس هستند.
برای افزایش اعتماد به نفس در کودکان چه کنیم؟
همانطور که شکستن غرور و سرزنش بیجا باعث تخریب اعتماد به نفس کودک میشود، تشویقهای بیدلیل و محبت بیش از اندازه و افراطی هم اعتماد به نفس را در کودک از بین میبرد. حال چه کنیم که بتوانیم کودکانی با اعتماد به نفس داشته باشیم؟
۱- از تلقین مثبت استفاده کنیم: زمانی که کودک ما اقدامی مثبت انجام میدهد، او را تحسین کنیم، در حضور کودک از کار مثبتش برای دیگران تعریف کنیم، با این کار نه تنها به او غیرمستقیم یادآور میشویم که کار خوب تو دیده شده و لایق تشویق است بلکه احساس ارزشمندی و تقویت اعتماد به نفس را در او شکل میدهیم.
۲- به کارهای واقعی و مثبت فرزندتان پاداش دهید: یکی از اشتباهات رایج والدین این است که به بهانههای مختلف و زمانی که برای اهداف خودشان لازم است کودک را ساکت کنند، به او پاداشی یا هدیه میدهند در صورتی که ما به آن پاداش نمیگوییم، میگوییم شما دارید کودکتان را به باجگیری عادت میدهید. والدین باید بیاموزند که به کارهای جدی کودکشان پاداش بدهند و اینگونه به تدریج کودک متوجه میشود که کارهای جدیاش مشمول پاداش است و او نیز در انجام واقعی کارها میکوشد.
۳- به عقاید فرزندتان احترام بگذارید: برای اینکه فرزندتان عقاید خود را ابراز کند او را تشویق کنید، سعی کنید سؤالهایی را عنوان کنید که ذهن کودک را به تلاش وا دارد و به پاسخهایی که میدهد خوب گوش بدهید تا کودک به این نکته واقف شود که دیدگاه و نظرش مهم است، زیرا کودکانی که عقایدشان مهم تلقی شود دیدگاههای خود را مثبت مطرح میکنند و اعتماد به نفس بیشتری در بیان عقاید خود دارند. مثلاً وقتی در کنار خانواده و دور هم هستید سعی کنید موضوعاتی را مطرح کنید که کودک شما هم بتواند در آنها مشارکت کند و در بحث او را دخالت دهید.
۴- قوانین خانوادگی تعیین کنید: برخلاف باور برخی از والدین، کودکان در خانوادههایی که معیارهای رفتاری معین وجود دارد، احساس امنیت بیشتری میکنند و احساس امنیت خود لازمه اعتماد به نفس است. کودک در محیطی که احساس امنیت میکند میتواند رشد کند. بنابراین برای کودکتان قوانین خانوادگی معین و تغییرناپذیر وضع کنید، البته قوانینی که منطقی پشت آن باشد. در مورد مسائل مختلف نیز قاطعانه برخورد کنید تا فرزندتان بداند در مورد چه مسائلی میتواند بحث و ابراز عقیده و اظهارنظر کند و چه مسائلی غیر قابل بحث بوده و جزو قوانین معین است.
۵ -برای کودک هویت مستقل تعریف کنید: کودکان خود را با احترام و با شیوه مناسب به دیگران معرفی کنید. کودک شما در عین اینکه فرزند شماست باید هویت مستقل خود را درک کند که در رشد شخصیت او تأثیر بسیار زیادی دارد. فرزند خود را با همان احترام و صمیمیتی که دیگران را معرفی میکنید، به دیگران معرفی کنید و البته شیوه درست پاسخگویی توسط فرزندتان را نیز به آنها بیاموزید. وقتی فرزند شما توسط شما درست معرفی میشود و به شیوه درستی نیز پاسخ میدهد باعث میشود رفتار و برخورد او مورد تحسین و تشویق دیگران واقع شود که خود در رشد اعتماد به نفس وی تأثیر بالایی دارد. حتی به تأثیر واژهها در معرفی کودک خود توجه کنید، مثلاً دختر خود را اینگونه معرفی کنید: «این مریم، دختر مهربان من است.» یکی از جنبههای مثبت او را که به صورت واقعی در او وجود دارد برای خود مشخص کنید، مثلاً او بسیار مهربان است. ترتیب واژهها مهم است، چراکه نشان میدهد که مریم در درجه اول یک انسان مجزا است که دختر من است و صفت مهربانی را نیز دارد که مورد تشویق من است.
«دوستت دارم»؛ تقویتکننده اصلی اعتماد به نفس
تقویتکننده اصلی اعتماد به نفس را هرگز فراموش نکنید. به کودکان خود ابراز علاقه کنید و به آنها بگویید که دوستشان دارید؛ با شیوههای مختلف او را مورد توجه قرار بدهید. مثلاً زمانی که شما مشغول کارهای خود هستید و فرزند شما مشغول بازی است، به شانه او بزنید و به او بگویید: دوستت دارم، میدانی تو فرزند دوستداشتنی من هستی؟ کودکان شما توجه و اهمیتی که به آنان میدهید را در وجود شما درک میکنند و اعتماد به نفس در مورد اینکه موجوداتی دوستداشتنی هستند در آنها شکل گرفته و بهزیستی روانی آنها تأمین میشود.
فراموش نکنیم به صرف مادر شدن و پدر شدن ممکن است صددرصد توانایی تربیتی درست را نداشته و نیاز به مطالعه و آموزش داشته باشیم، پس بهتر است برای داشتن آینده مطمئنتر فرزندتان و نیز احساس رضایت خودتان که حاصل خوبی را داشتهاید اول از خودتان شروع کنید و به دور از احساسات غیرمنطقی بپذیریم که فرق است بین پدر و مادر شدن و پدر و مادر بودن.
*روانشناس بالینی