صدای تق‌تق چکش از هر گوشه کارگاه به گوش می‌رسد که با ظرافت و دقت خاصی روی سندان می‌نشیند تا مس خامی که زیر دست هنرمندان صنایع دستی است را تبدیل به ظروف و قابلمه‌های زیبای مسی کند که در بازار برای خودشان مشتری‌های پروپا قرصی دارند. اینجا یکی از کارگاه‌های مسگری در استان زنجان است. جایی که به همت یک زن و شوهر علاقه‌مند به هنر مسگری و با هدف کسب روزی حلال راه‌اندازی شده است. کارگاهی در قلب زنجان که در آن چند کارگر اعم از زن و مرد مشغول فعالیت هستند و خرجی زندگی را از طریق کارکردن در این کارگاه در می‌آورند.
وقتی پای اراده در میان است
حسام جوان هنرمندی است که به اتفاق همسرش که دانشجوی رشته صنایع دستی است این کارگاه را ایجاد کرده است؛ کارگاهی که به گفته خودش سه، چهار سال پیش با دست خالی و فقط با ۱۰ میلیون تومان سرمایه راه‌اندازی کرده، اما حالا غیر از خودشان چهارنفر دیگر هم از این کارگاه ارتزاق می‌کنند و محصولات تولیدی این کارگاه مسگری در بازار مشتری‌های خوبی دارد.
وقتی از حسام می‌خواهم درباره کارش و این کارگاه بیشتر توضیح دهد، می‌گوید: من و همسرم هر دو زمان دانشجویی ازدواج کردیم. من کار‌های پاره‌وقت انجام می‌دادم تا اینکه درسم تمام شد و از آنجایی که همسرم دانشجوی رشته صنایع دستی است و به این کار علاقه بسیاری دارد، چهار سال پیش و در ماه‌های اول ازدواجمان پیشنهاد داد یک کارگاه صنایع دستی کوچک راه‌اندازی کنیم. ابتدا به محصولات مختلفی از صنایع دستی فکر کردیم حتی به چاقو‌سازی که یکی از رشته‌های پرطرفدار در زنجان است، اما علاقه من و همسرم به ظروف مسی و کاربردی که این ظروف امروزه دارند، باعث شد نسبت به راه‌اندازی این کارگاه اقدام کنیم.
حسام می‌گوید: ابتدا کار را در گوشه‌ای از حیاط منزل پدری‌ام با سرمایه ۱۰ میلیون تومان شروع کردم و بعد از آن موفق شدم با اخذ وام از صندوق کارآفرینی امید و توسعه کارگاه کارم را گسترش دهم و اکنون من، همسرم و چهار نفر دیگر در این کارگاه مشغول فعالیت هستیم و خدا را شکر کار و درآمدمان خوب است.
او ادامه می‌دهد:من یک جوان تحصیلکرده هستم. هنگامی که درسم تمام شد مثل خیلی از جوان‌ها انتظار داشتم یک کار اداری پیدا کنم و یک جای خوب استخدام شوم، اما بعد از گذشت چند ماه و انجام دادن کار‌های پاره‌وقت متفاوت متوجه شدم اگر به انتظار استخدام و یک کار بی‌دردسر باشم راه به جایی نخواهم برد، از طرفی نمی‌توانستم بیکار بنشینم، برای همین با پیشنهاد همسرم این کارگاه را با مقدار پس اندازی که داشتم شروع کردم و اکنون از ته دل راضی هستم، چون خدا راشکر هم محصولاتمان در بازار مشتری خودش را دارد و هم چهارنفر دیگر از طریق این کارگاه ارتزاق می‌کنند.
حسام و همسرش و این کارگاه کوچک نمونه‌ای است از صد‌ها کارگاه موفق که به همت جوانان و فعالان حوزه صنایع دستی با تکیه بر داشته‌های داخلی و ظرفیت‌های درونی کشور احداث شده است.
صنایع دستی، کالایی صددرصد ایرانی
امروزه صنایع دستی به عنوان یک «هنر- صنعت» نقش مهمی در ایجاد اشتغال، درآمدزایی و حتی ارزآوری دارد و صنایع دستی ایرانی به عنوان زیباترین و اصیل‌ترین محصولات تولیدی ایران در کشور‌های مختلف دنیا از جمله کشور‌های اروپایی مشتری‌های پروپاقرصی دارد و پای ثابت نمایشگاه‌های خارجی است.
مقام معظم رهبری امسال را سال «حمایت از کالای ایرانی» نامگذاری کردند و چه کسی است که نداند کالایی ایرانی‌تر از صنایع دستی وجود ندارد. صنایع دستی که ریشه در هنر، فرهنگ و تاریخ ایران بزرگ دارد با قدمتی چند هزارساله و برخورداری از تنوع بالا و زیبایی مثال زدنی در داخل و خارج از کشور مشتری‌های خاص خود را دارد و در سال‌هایی که موضوع اقتصاد مقاومتی مهم‌تر از هر زمان دیگری مطرح می‌شود، توجه به صنایع دستی و حمایت از هنرمندان صنایع دستی می‌تواند راهگشای مشکل اشتغال و درآمدزایی در کشور باشد.
کارشناسان و مدیران سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعتقاد دارند توجه به صنایع دستی به عنوان یک کالای صددرصد ایرانی و متناسب با فرهنگ و سبک زندگی ایرانی – اسلامی می‌تواند منبع مهمی برای درآمدزایی و اشتغال آفرینی در کشور باشد.
اشکان مختاری، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان در این باره اعتقاد دارد صنایع دستی، ایرانی‌ترین کالاست و توجه به این صنعت و حمایت از هنرمندان صنایع دستی ضرورت دارد و می‌تواند به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی کمک کند.
او با اشاره به اهمیت حوزه صنایع دستی با بیان اینکه ۲ میلیون و ۲۸۰ هزار دلار صنایع دستی از استان هرمزگان در سال گذشته صادر شده است، می‌گوید: امید است در سال جاری این میزان به بالغ بر ۳ میلیون دلار برسد.
وی با بیان اینکه بالغ بر ۶۸ هزار نفر در حوزه صنایع دستی استان هرمزگان مشغول فعالیت هستند اضافه می‌کند: خوشبختانه در این استان به ویژه در روستا‌های استان شاهد وجود ۱۶ مرکز خلاقانه صنایع دستی هستیم که امید است به زودی این میزان به بالغ بر ۲۰ مرکز برسد.
مختاری ادامه می‌دهد: این آمار‌ها به خوبی نشان دهنده جایگاه ارزشمند صنایع دستی است. شما کدام صنعت را می‌توانید پیدا کنید که اولاً سازگار با محیط زیست باشد و هیچ‌گونه آلودگی زیست محیطی نداشته باشد، ثانیاً متناسب و برخوردار از فرهنگ و سبک زندگی ایرانی – اسلامی باشد، ثالثاً ایجاد اشتغال در این صنعت با هزینه و سرمایه‌گذاری اندک امکانپذیر باشد و از همه مهم‌تر اینکه هم در داخل و هم در خارج بازار خودش را داشته باشد. او اضافه می‌کند: به عنوان مثال در همین استان هرمزگان برخی رشته‌های صنایع دستی مانند حصیربافی رونق بسیار خوبی گرفته و با تشکیل شرکت‌های تعاونی شاهد تولید، فروش و صادرات این محصولات هستیم. صحبت‌های سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان درباره وضعیت صنایع دستی این استان باعث می‌شود تا سری هم به یکی از فروشگاه‌های صنایع دستی در بندرعباس بزنم.
فروشگاهی که به صورت شرکت تعاونی اداره می‌شود و توانسته است با گردهم آوردن تعداد زیادی از تولیدکنندگان صنایع دستی و شناسایی بازار‌های داخلی و خارجی به صورت فیزیکی و به صورت مجازی نسبت به فروش انواع صنایع دستی این استان اقدام کند.
صمدزاده، کارشناس ارشد فروش در این شرکت در باره فعالیت این شرکت فروشگاهی می‌گوید: این شرکت به صورت تعاونی اداره می‌شود و صاحبان ده‌ها کارگاه تولیدی عضو این شرکتند و با ارائه محصولات و تولیدات خود در سود فروش محصولات که در داخل و خارج از کشور به صورت فیزیکی و نیز مجازی عرضه می‌شود، سهیم هستند.
او می‌افزاید: خوشبختانه استقبال خوبی از این شرکت تعاونی شده و هنرمندان و تولیدکنندگان رشته‌های مختلف صنایع دستی عضو این شرکت تعاونی هستند و محصولات آن‌ها به خوبی در بازار‌های داخلی و خارجی به فروش می‌رسد، در حالی که اگر این افراد بخواهند به تنهایی نسبت به فروش محصولاتشان اقدام کنند شاید خیلی موفق نباشند، چراکه این شرکت تعاونی با شناسایی بازار‌های داخلی و خارجی توانسته است فضای خوبی برای عرضه این محصولات فراهم کند.
صمدزاده می‌گوید: حصیر، چادر شب، صنایع دستی دریایی، گلابتون دوزی، خوس بافی، رودوزی‌های سنتی، بافته‌های داری، تولیدات سفالی و... عمده محصولاتی هستند که از طریق این فروشگاه تعاونی در داخل و خارج از کشور به فروش می‌رسند.
اشتغال آفرینی در پایتخت صنایع دستی ایران
از استان هرمزگان که بگذریم، اما مهد صنایع دستی به طور حتم استان اصفهان است؛ شهری که به نصف جهان معروف است و پایتخت صنایع دستی ایران به حساب می‌آید.
هنوز هم در میدان امام اصفهان و بازار‌های مختلف این شهر، این صنایع دستی است که بیشتر از سایر محصولات و کالا‌ها فروش دارد.
در اصفهان و در یکی از محله‌های تاریخی این شهر، امیر و مینا نمونه‌ای از یک زوج هنری موفق هستند که با علاقه و پشتکار خود توانسته‌اند کارگاهی در اصفهان راه‌اندازی کنند که با سرمایه‌گذاری اولیه کم، زمینه اشتغال تعدادی از جوانان هنرمند این شهر را فراهم سازد و حالا محصولات نفیس تولیدی این کارگاه، در میان مجموعه‌داران کشور به آثاری شناخته‌شده تبدیل شده است.
این زوج هنرمند درست مثل حسام و همسرش در زنجان با سرمایه‌ای اندک و البته با پشتکار و علاقه توانسته‌اند این کارگاه را راه‌اندازی کنند آن هم فقط و فقط با ۵ میلیون تومان سرمایه اولیه و درحال حاضر نیز علاوه بر این زوج، چند نفر دیگر در این کارگاه مشغول فعالیت هستند.
امیر درباره این کارگاه می‌گوید: از سال ۱۳۹۲ به‌واسطه همسرم، با هنر قلم‌زنی آشنا شدم و کم‌کم به‌صورت پاره‌وقت و از سر علاقه این کار را انجام می‌دادم. از آنجا که سال‌ها تخصص و رشته اصلی خودم طراحی بود، به طراحی کار‌های خلاقانه و نو درقلم‌زنی علاقه‌مند شدم و پس از مدتی به تشویق یکی از استادان وارد کار حرفه‌ای قلم‌زنی شدم.
این هنرمند جوان اضافه می‌کند: با بهره‌گیری از تسلط بر طراحی و مطالعه طرح‌های ایران باستان و طرح‌های مرتبط با حوزه میراث‌فرهنگی توانستیم آثار فلزی‌ای خلق کنیم که مورد توجه موزه‌داران، مجموعه‌داران و علاقه‌مندان به کار‌های فلزکاری نفیس و سنتی قرار گیرد.
او در مورد نحوه تأسیس کارگاه نیز اظهار می‌کند: در فروردین‌ماه ۱۳۹۳ با همکاری همسرم نسبت به راه‌اندازی این کارگاه اقدام کردیم و با گذشت حدود سه سال و نیم از فعالیت این کارگاه و افت‌وخیز‌های فراوان، درحال‌حاضر، شش نفر به‌صورت مستقیم و ۲۰ نفر به‌صورت غیر‌مستقیم از محل این کارگاه ارتزاق می‌کنند.
او درباره محصولاتی که در این کارگاه تولید می‌شود نیز بیان می‌کند: این کارگاه در رشته‌های مختلفی با محوریت صنایع‌دستی و هنر‌های تجسمی فعالیت می‌کند. از آن جمله می‌توان به ساخت مجسمه‌ها و نقش‌برجسته‌های سنتی و مدرن با فلز و مدیا‌های مختلف، جواهرسازی، قلم‌زنی طرح‌های پس از اسلام و سنتی اصفهان، جواهرات نفیس، سازسازی، ساخت دست‌سازه‌های هنری و حتی هنر‌ها و تکنیک‌هایی مدرن‌تر همچون فایبرگلاس، اسکن و پرینت‌های سه‌بعدی اشاره کرد.
این طراح و قلم‌زن جوان کشورمان، با بیان اینکه درحال‌حاضر تولیدات اصلی این کارگاه فلزکاری عبارت است از ساخت پیکره، مجسمه، ظروف نفیس و نیز نقش‌برجسته‌های فلزی سنتی با الهام از میراث فرهنگی ایران باستان، از منحصر به‌فرد بودن طرح‌ها و نو بودن ایده در کنار اصالت منبع الهام و نیز روش‌ها و تکنیک‌های ساخت سنتی و ظریف، به‌عنوان عاملی یاد می‌کند که محصولات این کارگاه را در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی و در بین هنردوستان و تاجران صنایع‌دستی، پرمشتری و بهره‌مند از خریدار کرده است.
او که با محصولات این کارگاه تجربه حضور در برخی از نمایشگاه‌ها و رویداد‌های صنایع‌دستی خارجی در کشور‌هایی مانند ترکیه و گرجستان را هم در کارنامه دارد، از درخشیدن محصولات تولیدی کارگاه در این کشور‌ها خبر می‌دهد و در مورد بازار فروش محصولاتش اظهار می‌کند: در واقع، تعداد کمی از محصولات ما در استان اصفهان به فروش می‌رسد و عمده تولیداتمان را مجموعه‌داران و هنردوستان سایر استان‌ها و نیز واسطه‌ها خریداری می‌کنند و تعدادی نیز توسط رابط خارجی یا به‌صورت مستقیم از کارگاه به کشور‌های دیگر ارسال می‌شود.
صنایع دستی، هنرصنعتی گسترده در سراسر ایران
صنایع دستی با توجه به ریشه‌ای که در گستره تاریخی ایران دارد، بخش‌ها و مناطق مختلف ایران را در بر می‌گیرد، برای همین است که وقتی چندی پیش در سفر به یکی از روستا‌های استان خراسان جنوبی که فاصله زیادی با شهر داشت، با یک کارگاه موفق تولید گلیم روبه رو می‌شوم خیلی برایم تعجب برانگیز نیست. تعجب نمی‌کنم در این روستای دورافتاده که تا همین چند سال پیش از نعمت برق هم برخوردار نبودند، کارگاهی وجود دارد که از محل این کارگاه ۳۳ نفر از بانوان و مردان روستا مشغول گلیم بافی هستند و از این طریق به تأمین هزینه‌های زندگی کمک می‌کنند.
مسئول این کارگاه که خود سابقه‌ای ۴۰ ساله در تولید گلیم دارد و به قول خودش از پنج سالگی گلیم بافی را نزد مادرش شروع کرده است در این باره می‌گوید: این روستا یکی از روستا‌های محروم در خراسان جنوبی است که برق و آب تازه سه سال است به این روستا آمده است، با این حال مردمان هنرمند این روستا با توجه به علاقه‌ای که به صنایع دستی دارند در این کارگاه مشغول فعالیت هستند و توانسته‌اند نسبت به تولید محصولات بومی و زیبا اقدام کنند. وی می‌افزاید: خشکسالی و بی‌آبی در این روستا باعث شده است کشاورزی و دامداری دیگر رونقی نداشته باشد، از طرفی صنایع و کارخانجات تا این روستا فاصله زیادی دارند، از این‌رو در این کارگاه ۳۳ نفر اعم از زن و مرد کار می‌کنند.
دیدن زنان و مردان مصمم این روستا پشت دار گلیم‌بافی خوشحالم می‌کند و یقین دارم با اندکی حمایت از صنایع دستی و هنر‌های سنتی می‌توان مشکل اشتغال را در کشور برطرف و اقتصاد مقاومتی را به معنای واقعی عملیاتی کرد. فقط حمایت لازم است و بس.
