با ورود به دوران اوج گرما در هفته‌های اخیر دوباره شاهد قطعی برق در مناطق مختلف کشور هستیم. نزدیک به ۲۰ سال پیش، در فصل تابستان و شرایط مشابه، مهندس بی‌طرف، وزیر وقت نیرو در جواب به سؤال خبرنگاری اعلام کرد که گرما دلیل کمبود و قطعی برق است. نگارنده در همان زمان طی نامه‌ای به وزیر محترم نوشت که مگر قرار بوده در تابستان هوا سرد بشود؟ جالب است که پس از این دوران طولانی، هنوز هم قطعی برق را ناشی از گرم شدن هوا در فصل تابستان می‌دانیم! اگر چنین باشد تنها راه‌حل آن است که در انتظار تابستان‌های سرد باشیم! اجازه بدهید به‌اختصار وضعیت تولید برق کشور را مرور کنیم. در حال حاضر ظرفیت نیروگاهی نصب شده در شبکه برق معادل ۷۸ گیگاوات است. در تابستان امسال تاکنون اوج مصرف به ۵۷ گیگاوات رسیده است. اولین نکته‌ای که به ذهن می‌رسد آن است که چرا در شرایطی که ظرفیت تولید به‌مراتب بیشتر از حداکثر مصرف است، قطعی برق داشته باشیم؟ جدا از مسائل فنی، مسئله این است که از کل ظرفیت تولید نصب شده بالغ بر ۱۱ گیگاوات نیروگاه‌های برقابی هستند که عملکرد آنان مستلزم وجود آب کافی در سد پشت آنهاست. این نیروگاه‌ها به طور عمده در استان خوزستان واقع‌اند که وضعیت آب این منطقه برای همگان آشکار است. بدین ترتیب با وجود سرمایه‌گذاری بالغ بر ۴۰ هزار میلیارد تومانی به قیمت روز در این بخش، برق تولیدی این نیروگاه‌ها کمتر از یک سوم ظرفیت نامی آنهاست. مخلص کلام اینکه قطعی برق به علت سرمایه‌گذاری نکردن در مهروموم‌های گذشته و افزایش ظرفیت تولید نیست، بلکه دلیل اصلی شاهکار برنامه‌ریزان وزارت نیرو و سایر مراجع دولتی است که طی چندین سال این سرمایه‌گذاری عظیم را انجام داده و حالا متوجه کمبود یا نبود آب برای تولید برق شده‌اند! جالب است که مسئولیت برنامه‌ریزی آب هم به عهده همین وزارت هست و دیگر نمی‌توان طبق روال معمول همکاری نکردن سایر ترجمان‌های دولتی را توجیهی برای سوء‌مدیریت مطرح کرد.
مسئله بعدی این است که اصلاً چرا ما به دنبال افزایش ظرفیت تولید برق باشیم. در شرایطی که سرانه مصرف برق کشور برابر متوسط جهان است آیا عقل و منطق حکم می‌کند که باز به روند قبل و افزایش تولید بپردازیم یا اینکه بر بهینه‌سازی مصرف برق تمرکز کنیم. سال‌ها قبل در حضور برخی مسئولان وقت وزارت نیرو این بحث را مطرح کردم که باید ساخت نیروگاه جدید ممنوع شده و به جای آن بر مصرف صحیح تمرکز شود. متأسفانه سال‌هاست شاهد آن هستیم که وزارت نیرو تمام هم‌وغم خود را بر افزایش تولید بنا نهاده و توفیقی در اصلاح الگوی مصرف نداشته است. جا دارد برنامه‌ریزان این بخش و همچنین نهاد‌های نظارتی از جمله نمایندگان محترم مجلس به وظایف خود عمل کرده و با جلوگیری از ساخت نیروگاه جدید، برنامه جامعی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی الکتریکی تدوین کنند. شرایط کشور اینگونه ایجاب می‌کند که امروز دیگر هنر نساختن نیروگاه باشد نه ساختن آن. وقت آن رسیده که به جای نگاه کمی به مسئله برق و هدر دادن منابع کشور با نگاهی کیفی به این امر، از هدر دادن منابع کشور جلوگیری به عمل آید.
نگاهی به روند تولید برق در جهان به‌وضوح نشان می‌دهد که جهانیان با شتاب فراوان در حال گذر از سوخت‌های فسیلی برای تولید برق و حرکت به‌طرف انرژی‌های تجدید‌پذیرند. در سال ۲۰۱۷ میلادی، در جامعه اروپا بیشتر از اینکه نیروگاه‌های فسیلی و هسته‌ای جدید به مدار وارد شود، نیروگاه‌های موجود از مدار خارج شدند. بدین ترتیب کل ظرفیت تولید برق از طریق سوخت فسیلی و هسته‌ای در حال کاهش است و پیش‌بینی می‌شود این روند با شتاب هر چه بیشتر ادامه یابد. طبق برنامه مصوب مجلس اروپا، تا سال ۲۰۳۰، ۳۲ درصد کل انرژی الکتریکی مصرفی ۲۸ کشور عضو از طریق نیروگاه‌های بادی تأمین خواهد شد. این در حالی است که نگاهی به برنامه وزارت نیرو حاکی از آن است که ما با سرعت تمام در خلاف جهت دنیا، یعنی افزایش ظرفیت نیروگاه‌های فسیلی و هسته‌ای گام برمی‌داریم. ضروری است برنامه‌ریزان تأمین برق کشور از لاک خود بیرون آمده و با درکی صحیح و همه‌جانبه امکان اصلاح وضعیت نامطلوب فعلی در تولید برق کشور را فراهم آورند. وقت آن رسیده که وزارت نیرو و سایر سازمان‌های ذیربط این واقعیت را درک کنند که دوران نفت، گاز و زغال‌سنگ برای تولید برق به سر آمده و تأمین برق کشور در آینده نزدیک در گرو توسعه انرژی تجدید‌پذیر از جمله انرژی بادی و خورشیدی است که بحمدالله... کشور ما از ظرفیت‌های قابل‌توجهی برخوردار است و ما با غفلت تمام از این نعمت‌های الهی بی‌بهره‌ایم.
وقت آن رسیده که به‌جای امید بستن به تابستان خنک و تأکید بر افزایش ظرفیت تولید برق به روش‌های قدیمی، طرحی نو درانداخته و ضمن پرداختن به اصلاح الگوی مصرف و بهینه‌سازی مصرف برق، همگام با جهان برای هرگونه افزایش در ظرفیت تولید در مسیر توسعه صنعت انرژی بادی و خورشیدی گام برداریم.
*استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف
