ماجرای قتلعام ۷۰ هزار ایرانی به دست وزیر یهودی دربار خشایارشاه موضوعی است که احتمالاً بخش اعظمی از ایرانیان حتی به گوششان هم نرسیده است. فاجعهای که در روز سیزده فروردین به وقوع پیوسته و نحسی این روز نیز ناشی از همین ماجرای تاریخی است. حالا یک نمایش با محوریت همین داستان در تالار حافظ به روی صحنه رفته است.
دستمایه قرار دادن موضوعات تاریخی در هنر موضوع تازهای نیست. تئاتر همواره و از ابتدای پیدایش روایتگر قصههایی بوده است که از دل تاریخ سربرآوردهاند. این مسئله اگرچه در ایران به موازات گرایش به نمایشهایی که اغلب فرمگرا بودهاند تا حدودی به حاشیه رفته است، اما نگاه به داستانهای کهن تاریخی و البته اجرای درست و هنرمندانه آن بر صحنه تئاتر موضوعی است که میتواند به غنای بیشتر این هنر کمک کند. نمایش «هامانکشان» به کارگردانی علیرضا مهران که در تالار حافظ روی صحنه است، روایتگر یکی از همین داستانهای تاریخی است. داستان قتلعام بیش از ۷۰ هزار ایرانی توسط یهودیها در روز سیزدهم فروردین.
نفوذ در نفوذ برای اجرا نرفتن
کارگردان این نمایش در گفتوگو با مهر درباره این اثر به نکتهای اشاره میکند که حائز اهمیت است: «تینو صالحی چند باری برای اجرای نمایش «هامانکشان» اقدام کرد ولی اجازه اجرای عمومی نمایش داده نشد و کارگردان نیز رغبت خود را از دست داد.» اینکه چرا در حالی که در عرصه تئاتر همواره شاهد آثاری هستیم که به لحاظ تکنیک و فرم از کیفیت پایینی برخوردارند و در محتوا نیز مباحث غیراخلاقی و بیربط با فرهنگ و عقاید ایرانی را ترویج میدهند، اما به راحتی مجوز نمایش میگیرند، اما نمایشی درباره نفوذ یهود در میان دربار ایران که اسناد تاریخی فراوانی برای آن وجود دارد با سنگاندازی روبهرو میشود و اجازه اجرای عمومی به آن داده نمیشود، جای سؤال جدی دارد. جالب است که این نمایش در حالی اجازه نمایش عمومی نمیگیرد که جزو آثار برگزیده جشنواره فیلم فجر هم بوده است. «نمایش هامانکشان در سال ۹۲ و با کارگردانی تینو صالحی در بخش چشمانداز جشنواره بینالمللی تئاتر فجر به صحنه رفت و از آثار برگزیده این بخش جشنواره بود. در آن زمان من بازیگر نمایش بودم. پس از آن تصمیم گرفتم که نمایش هامانکشان را روی صحنه ببرم که بعد از سه مرحله بازخوانی و دو مرحله بازبینی، توانستیم این اثر را اجرا کنیم. این نمایش درباره نحسی روز ۱۳ فروردین یا همان «سیزده بدر» است. موضوع نمایش به ماجرای نفوذ فردی یهودی به دربار ایران در زمان خشایارشاه و دسیسه کردن علیه دربار و مردم ایران مربوط است که این دسیسه منجر به کشته شدن ۷۶ هزار و ۶۶۰ ایرانی در روز سیزدهم فروردین میشود.» سنگاندازی برای نمایشی که روایتی تاریخی از نفود یهود در دربار ایران را روایت میکند، ذهن هر شاهد منصفی را به این مسئله ارجاع میدهد که ماجرای نفوذ همچنان در حال قربانی گرفتن است.
اگر حمایت جدی به عمل میآمد
کارگردان «هامانکشان» در بخش دیگری از سخنانش به این نکته اشاره میکند: «در حال حاضر رژیم صهیونیستی روز ۱۳ فروردین جشنی را با عنوان «هامانکشان» برگزار میکنند که پایکوبی برای کشتن بیش از ۷۰ هزار ایرانی بوده است.» نوع و کیفیت کاری که با موضوع هامانکشی در حال اجراست نیز مسئله مهمی است. فکرش را بکنید اگر این قصه دستمایه یک نمایش باشکوه قرار بگیرد که توانمندی ارتباط با مخاطب عام از رده سنی کودک تا بزرگسال را داشته باشد چه اثرگذاری وسیعی خواهد داشت. در این باره کارگردان اثر توضیح میدهد: «با اشاره به اینکه این نمایش دارای ۲۴ بازیگر و ۱۲ موزیسین است که به اجرای زنده موسیقی میپردازند، اما به نظر میرسد که عدهای از مدیران برای اجرای این نمایش راغب نبودهاند و سالها جلوی آن سنگ میانداختند به همین جا ختم نمیشود چراکه به نظر میرسد زمانی که این نمایش توانسته بالاخره مجوز نمایش بگیرد نهادهای مختلف حتی برای تبلیغات مناسب این اثر نیز پای کار نیامدهاند. درباره بازخورد مخاطب نسبت به نمایش «هامانکشان» باید بگویم که ما فرصت و امکان کافی برای تبلیغات نمایش را نداشتیم ولی با حمایت اعضای گروه کار را به صحنه بردیم. مخاطبانی که تا کنون از نمایش دیدن کردهاند واکنش خوبی داشتند و برای ما مهم است که از این پس نیز مخاطبان به تماشای این اثر بنشینند.»
سلبریتی نداریم و نیاز به حمایت داریم
مهران با اشاره به اجرای نمایش «هامانکشان» تا ۱۵ آبان به این مورد هم اشاره میکند که قصه و متن خوب اگر در کنار اجرای مناسب قرار بگیرد میتواند به موفقیت یک اثر کمک کند. او درباره وضعیت اجرای نمایشنامههای ایرانی نیز اینگونه اظهارنظر میکند: «متأسفانه گفته میشود که در فضای تئاتری ما نه نمایشنامههای خوب ایرانی وجود دارد و نه کارهای خوب ایرانی که من با این موضوع مخالفم. اگر نمایشی دغدغهها و موضوعات روز جامعه را مدنظر قرار دهد و مورد حمایت قرار گیرد میتواند در جذب مخاطب نیز موفق باشد.»
دغدغه اجرای نمایشنامههای خوب ایرانی که بنا به هر دلیلی اجرا نشدهاند نیز موضوعی است که کارگردان «ماهانکشان» به آن اشاره میکند: «دغدغهام اجرای نمایشنامههای ایرانی بر اساس قصههای خوب ایرانی است که کار نشده است و روی صحنه نرفتهاند.» به گفته این کارگردان تئاتر، تماشاگرها باید از تئاترهای مستقل حمایت کنند زیرا نمایشهایی، چون «هامانکشان» از حضور سلبریتیها استفاده نکردهاند و با حضور دانشجویان و فارغالتحصیلان تئاتر اجرا میشوند. در مجموع همین که نمایشی با این موضوع درباره نفوذ یهودیان و قتلعام هزاران ایرانی توانسته از میان همه کارشکنیهای مخفی گذر کند و از سوی چند دانشجوی رشته تئاتر به شکلی مهجور به روی صحنه برود را میتوان به فال نیک گرفت و این رویداد را آغاز یک فصل پررونق برای توجه بیشتر مدیران آگاه و دلسوز و هنرمندان وطنپرستی قلمداد کرد که هنر را دریچهای برای آگاهیبخشی به مردم تلقی میکنند و به آن ایمان دارند.