سرويس سياسی جوان آنلاين: روز گذشته مجلس شورای اسلامی شاهد یکی از مصوبات مهم در حوزه نظام انتخاباتی کشور بود. بر اساس این طرح نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی از یک سیستم متشکل بر اساس حوزههای انتخابیه جغرافیایی به سیستم انتخاباتی استانی تغییر میکند، البته این طرح که روز گذشته با ۱۵۵ رأی موافق، ۶۴ رأی مخالف و دو رأی ممتنع از مجموع ۲۳۱ نماینده حاضر در مجلس به تصویب رسید برای بررسی بیشتر به کمیسیون شوراها بازگشت تا بحث و بررسی بیشتری روی آن صورت بگیرد.
اگرچه استانی شدن انتخابات مجلس به نظر موضوعی نو در عرصه سیاستگذاری نظام انتخاباتی کشور به نظر میرسد، اما نگاهی به تاریخ نشان میدهد این طرح چندین بار پیش از این در مجالس مختلف مورد بررسی قرار گرفته و هیچ گاه نیز نتوانسته است به مرحله اجرا برسد.
استانی شدن انتخابات
از مجلس پنجم تا مجلس دهم
این طرح اولین بار در سال ۷۸ و مقارن با ایام پایانی مجلس پنجم با امضای ۱۱۰ نماینده به صحن علنی مجلس ارائه شد. اگر چه تعداد امضاها به نسبت نمایندگان آن زمان بالا بود، اما در جلسه علنی با اقبال چندانی روبه رو نشد و در نهایت با رد کلیات از دستور کار مجلس خارج شد.
در مجلس ششم این طرح دو بار مطرح شد؛ اولین بار در سال ۱۳۷۸ بود که یک طرح ۶ ماده دقیقاً مشابه متن طرحی که در مجلس پنجم مطرح شده بود، به صحن علنی آمد که در نهایت در سال ۸۲ با ۱۲۰ رأی موافق به تصویب مجلس رسید. با این حال شورای نگهبان در بررسیهای خود این طرح را مغایر با قانون اساسی و شرع تشخیص داد. ایرادات فوق مورد توجه نمایندگان در مجلس قرار گرفت و طرح دیگری با امضای ۹۶ نماینده به صحن علنی رسید که در نهایت در تیرماه سال ۸۲ در قالب یک ماده و ۸ تبصره به امضا رسید، با این حال شورای نگهبان باز هم با تأکید بر نظر قبلی خود آن را مغایر با شرع تشخیص داد.
در مجلس هفتم نیز بار دیگر تلاش مجددی برای تصویب دوباره این طرح صورت گرفت. به رغم مخالفت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با پا فشاری نمایندگان این طرح بار دیگر در دستور کار صحن علنی قرار گرفت و متن جدید در اردیبهشت سال ۸۶ با ۱۴۶ رأی موافق به تصویب رسید. با این حال این طرح هم نتوانست نظر مثبت شورای نگهبان را به خود جلب کند و با استناد به ایرادات پیشین رد شد.
اعتراض به لاریجانی
نگاهی به مذاکرات روز گذشته مجلس نشان میدهد مخالفان و موافقان این طرح تقریبا با استدلال یکسانی همانند ادوار پیشین در مورد این طرح اظهار نظر کردند و روشن نیست که آیا ایرادات پیشین شورای نگهبان مورد توجه قرار گرفته است یا نه؟ در صحن علنی و هنگام بررسی این لایحه، نادر قاضیپور نماینده ارومیه در مخالفت با این طرح گفت: روال انتخابات ایران، دسترسی مردم به نمایندگان است. ما نمایندگان مردم هستیم، نباید نماینده احزاب و گروههای سیاسی باشیم.
وی اظهارداشت: طبق اصل ۱۹ قانون اساسی از هر قوم و قبیلهای باید نمایندگانی در مجلس حضور یابند. قاضی پور که مهلت سخنرانیاش به پایان رسیده بود در واکنش به تذکر لاریجانی مبنی بر پایان زمان اظهاراتش گفت: آقای لاریجانی شما با این طرح موافق هستید، میخواهید زور بگویید.
در ادامه علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی خطاب به قاضی پور گفت: آقای قاضی پور در الفاظ دقت کنید. آیا من حرفی زدم که دال بر موافقت یا مخالفت باشد؟!
تمام مزایا و معایب در سخنان نمایندگان
عبدالله رضیان نماینده مردم قائمشهر در موافقت با طرح استانی شدن انتخابات مجلس گفت: افزایش ظرفیت و کارکرد مجلس، ارتقای سطح دموکراسی و اعتباربخشیدن به فرهنگ سیاسی از مزایای مهم استانی شدن انتخابات مجلس است. وی افزایش مشارکت گروههای سیاسی را از مزایای استانی شدن انتخابات خواند و گفت: باید ساختار حزبی و پاسخگویی در انتخابات مجلس مستقر شود. رضیان ادامه داد: امروز بیشتر ظرفیت نمایندگان برای حل مشکلات حوزههای انتخابیه صرف میشود و در صورتی که این طرح به تصویب برسد، کسانی وارد جریان انتخابات میشوند که شأنیت و جایگاه بالاتری دارند و هر راه گم کردهای هوس مجلس نمیکند.
در ادامه رمضانعلی سبحانی فر عضو کمیسیون صنایع و معادن و نماینده مردم سبزوار در مجلس در مخالفت با کلیات این طرح گفت: روزی که فوریت این طرح در مجلس به تصویب رسید از روستاها و شهرستانها پیامکهای زیادی برای نمایندگان ارسال شد. وی خطاب به نمایندگان گفت: میدانم که وقت زیادی از شما برای رسیدگی به مشکلات مردم گرفته میشود، اما اگر ما پاسخگو نباشیم، چه کسی میتواند به داد مردم برسد.
سبحانیفر نمایندگان مجلس را حلقه ارتباط مردم و حاکمیت خواند و گفت: در صورت استانی شدن انتخابات، حلقه ارتباط مردم و حاکمیت قطع میشود. عضو کمیسیون صنایع مجلس ادامه داد: در صورت تصویب این طرح دیگر از شهرستانها کسی به مجلس راه نخواهد یافت و تنها کسانی که صاحب ثروت و موقعیت هستند، میتوانند به مجلس راه یابند. وی با بیان اینکه اجرای این طرح موجب گردش نخبگان نمیشود، گفت: این طرح جامع و کامل نیست.
در ادامه غلامرضا کاتب نماینده گرمسار و رئیس کمیسیون آیین نامه داخلی در موافقت با این طرح گفت: این طرح موجب شکلگیری و تقویت احزاب و کارآمدی نظام جمهوری اسلامی میشود.
وی با تأکید بر اینکه باید تفکر و نگاه ملی را در کشور نهادینه کنیم، گفت: باید مجلس جایگاه ملی پیدا کند و نگاه منطقهای، قومی و قبیلهای از درون نظام برچیده شود تا مسیر رشد و توسعه هموار گردد.
کاتب اظهار داشت: نمایندگان در مسائل اجرایی کوچک دخالت میکنند، چون مردم از آنها مطالبه دارند و مسئولان اجرایی نیز منتقد دخالت نمایندگان هستند. از سوی دیگر دغدغه حوزههای انتخابیه موجب میشود نمایندگان از وظایف اصلی خود که قانونگذاری و نظارت است، غافل شوند.
در ادامه مجید کیان پور نماینده مردم دورود و ازنا در مجلس شورای اسلامی در مخالفت با این طرح گفت: در صورت استانی شدن انتخابات، هزینههای انتخابات به شدت افزایش مییابد و برای نامزدها غیرممکن خواهد بود که با اتکا به خود در انتخابات پیروز شوند.
وی ادامه داد: در صورت استانی شدن انتخابات، انگیزه حضور مردم و مشارکت در انتخابات کاهش مییابد. کیان پور تأکید کرد: در این صورت تنها افرادی که در سطح استانی و ملی مشهور هستند به مجلس راه خواهند یافت و افراد نخبه نمیتوانند در انتخابات حضور یابند. وی گفت: بخش مهمی از توسعه مناطق محروم ناشی از همت نمایندگان است که در صورت استانی شدن انتخابات، توجه به مناطق محروم کاهش مییابد.
در ادامه علی ادیانیراد نماینده قائمشهر در موافقت با این لایحه گفت: محدوده حوزههای انتخابیه میتواند ملی باشد. در حال حاضر انتخابات در تهران و قم به صورت استانی انجام میشود. وی نظام انتخاباتی موجود را ناعادلانه و عقیم خواند و گفت: ارتقای جایگاه مجلس موجب شایسته گزینی خواهد شد و مجلس از حرکات پوپولیستی در امان خواهد ماند.
ادیانی راد اظهارداشت: با استانی شدن انتخابات هزینههای سیاسی دستگاههای نظارتی کاهش مییابد و با تقویت و پشتوانه رأی مجلس، تأثیرگذاری مجلس در سطح ملی افزایش مییابد.
ضرورت نگاه به تجربههای قبلی مجلس
نگاهی به اظهار نظرهای نمایندگان مجلس شورای اسلامی نشان میدهد به رغم دغدغههای مثبت نمایندگان در خصوص این لایحه به نظر میرسد ایرادات و اشکالاتی که در خصوص این لایحه در ادوار پیشین مطرح شده هنوز رفع نشده است.
از سوی دیگر در شرایطی که کمتر از یک سال به برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۹۸ باقی مانده است، شائبه برخی انگیزههای سیاسی و جناحی نیز از مطرح شدن این لایحه به میان میآید. شایسته است با توجه به حساسیت این لایحه نمایندگان مجلس نگاهی دقیق به ابعاد مختلف این طرح داشته باشند و از نظرات مراکز پژوهشی و همچنین شورای نگهبان در تدوین آن استفاده کنند تا مسیر قبلی بار دیگر تکرار نشود.