سرویس بین الملل جوان آنلاین: پس از مدتها کشوقوس کشورهای اروپایی پنج شنبه شب در اقدامی نمادین برای اجرای سازوکار مالی (SPV) کانال مالی جدیدی به نام «اینستکس» را ثبت و اعلام کردند. در بیانیه مشترک جرمی هانت، ژان ایو لودریان و هایکو ماس، وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان آمده است که این کانال مالی جدید از مبادلات مشروع اروپا حمایت میکند و در ابتدا بر ضروریترین بخشها برای مردم ایران، همچون صنایع دارویی، تجهیزات پزشکی و محصولات کشاورزی و غذایی متمرکز میشود. به گزارش خبرگزارش فرانسه، مقر این شرکت در پاریس است و پر فیشر، بانکدار باسابقه آلمانی و رئیس پیشین کامرتس بانک، ریاست این شرکت را برعهده میگیرد. همچنین انگلیس ناظر بر فعالیت آن خواهد بود. در این بیانیه آمده است: «ابزار پشتیبان تجارت مالی در درازمدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از کشورهای ثالث که مایل به تجارت با ایران هستند گشوده شود و سه کشور اروپایی کماکان نحوه دستیابی به این هدف را بررسی میکنند». روند اجرایی شدن این کانال مالی که در درازمدت محقق خواهد شد، عملاً برای ایران هیچ دستاورد ملموسی نخواهد داشت و این زمان دور و دراز ممکن است تا پایان عمر برجام نیز طول بکشد و به همین خاطر، اجرای مبادلات اقتصادی بین شرکتهای بزرگ اروپایی با ایران در هالهای از ابهام قرار دارد. از سوی دیگر، ایجاد ابزار پشتیبان مبادلات تجاری، اولین گام مهم اتخاذشده از سوی سه کشور اروپایی است و برای اروپاییها گام بزرگی به شمار میرود که در ماههای اخیر گفتهاند که بهرغم تحریمهای امریکا، قصد دارند برجام را بدون واشنگتن حفظ کنند. به گزارش فارس، روی کاغذ، قرار است این ساز و کار که دو شعبه اروپایی و ایرانی دارد، حساب شرکتهای بدهکار و بستانکار در دو طرف را تسویه کند، به این صورت که به عنوان نمونه یک شرکت اروپایی بدهکار به ایران، بدهی خود را به INSTEX پرداخت میکند و INSTEX هم به نمایندگی از ایران این پول را در قالب انتقال وجه یا تخصیص اعتبار، به شرکتهایی منتقل میکند که به ایران کالا صادر کرده و طلبکار هستند.
به گزارش بیبیسی، قرار است تمام ۲۸ عضو اتحادیه اروپا کانال مالی ایجادشده توسط آلمان، بریتانیا و فرانسه را تأیید کنند. این مسیر مالی برای مبادلات بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا ایجاد شده، اما هدف آن است که در بلندمدت کشورهای دیگر نیز بتوانند از آن برای معامله با ایران استفاده کنند. وزیر خارجه انگلیس، ثبت این سازوکار را گامی بزرگ خواند، اما تصریح کرد که «کارهای بیشتری بایستی صورت گیرد». هانت گفت: «سه کشور اروپایی در یک همکاری تنگاتنگ تلاش میکنند تمام ابعاد تکنیکی و حقوقی لازم را برای فعال شدن این مکانیسم مورد توجه قرار دهند. این اقدامات شامل همکاری با ایران برای راهاندازی ساختارهای لازم است». به گزارش بلومبرگ، هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان درباره راهاندازی کانال ویژه مالی اتحادیه اروپا با ایران گفت: «این گامی است که روشن میکند هنگامی که دیگران دیدگاههای متفاوتی دارند ما در اتحادیه اروپا میتوانیم به صورت راسخ و متحد راه خودمان را برویم». یک منبع به خبرگزاری فرانسه گفته است: «عملیاتی شدن ابزار حمایت از مبادلات تجاری مستلزم فعال شدن ساختارهایی در ایران است که به موازات ترتیبات اروپاییها عمل کند، که ممکن است این کار زمانبر باشد». این منبع گفته است: «این قدمی نیست که در درجه اول چندان تجاری باشد، اما حرکت استراتژیکی است». آنچه تحتعنوان سازوکار مالی اروپا برای تجارت غیردلاری با ایران توسط آلمان، فرانسه و انگلیس رونمایی شده همچنان در مرحله نخست قرار دارد و برای گسترش دامنه فعالیت آن کارهای فنی فراوانی باقی مانده است. برجام به عنوان توافقی که ماحصل دیپلماسی جهانی است، برای اروپا جنبه حیثیتی دارد و موضعگیرهای سیاسی اروپاییها در حمایت از برجام درهمین چارچوب قرار دارد. با این وجود کارآمدی سازوکار مالی اروپا فقط به موضعگیری سیاسی محدود نمیشود و باید روند منتفع شدن ایران از مزایای اقتصادی برجام را هم فراهم کند. این درحالی است که مقامات اروپایی بارها گفتهاند که هیچگونه کنترلی بر شرکتهای خود برای مبادله با ایران ندارند.
مشروط کردن به تعهدات ایران
اگرچه مقامات ایرانی گفتهاند که باید سریعتر از مزایای برجام منتفع شوند، اما اجرای سازوکار مالی اروپا به اقدامات آتی ایران مشروط شده است. به گزارش خبرگزاری رویترز، در بیانیه سه کشور اروپایی آمده است: «ایجاد این ابزار اولین گام مهمی است که از سوی سه کشور اروپایی برداشته شده و عملیاتی کردن آن گام به گام انجام خواهد شد. همچنین کار روی جزئیات ملموس و عملیاتی برای مشخص کردن نحوه فعالیت این شرکت و همکاری در راستای ایجاد نهاد مؤثر و شفاف برای عملیاتی کردن آن ادامه دارد». در بخش دیگری از این بیانیه آمده: «فعالیت ابزار حمایت مبادلات تجاری مطابق با بالاترین معیارهای بینالمللی در زمینه پولشویی، مبارزه با تأمین مالی تروریسم و تبعیت از تحریمهای اتحادیه اروپا و سازمان ملل خواهد بود. از این رو سه کشور اروپایی از ایران میخواهند فوراً تمامی لوازم برنامه FATF را اجرایی کند». به نظر میرسد بیانیه سه کشور اروپایی برای دادن امتیازهایی به ایران با گروکشیهایی همراه است. در این بیانیه انجام تعهدات نیمبند برجامی اروپا بعد از سه سال به پذیرش تعهدات FATF مشروط شده است. طبق برجام، اروپا موظف است بدون هیچگونه پیش شرطی تعهدات خود را اجرا کند، اما آنچه از سازوکار جدید مالی اروپا و اظهارات مقامات اروپایی بر میآید اروپا نه تنها علاقهای به اجرای تعهدات خود ندارد بلکه آن را به کانال تأمین غذا برای ایران محدود کرده است که از ایران عقبنشینیهای امنیتی هم میخواهد. این درحالی است که ایران بارها گفته است که درباره مسائل امنیتی خود مذاکره نخواهد کرد.
واکنش ایران
هرچند مقامات وزارت خارجه ایران از کانال مالی اروپا استقبال کردهاند، اما این مسئله را برای بهرهمند شدن از مزایای برجام، ناکافی توصیف کردهاند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران با استقبال از این اقدام اروپا در توئیت نوشت: «ایران از ساز و کار ویژه مالی اروپا و ایران (INSTEX) -گام بسیار پرتأخیر اول- در اجرای تعهدات می۲۰۱۸ اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهرهمندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی امریکا استقبال میکند. ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم». بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه هم در سخنانی تأکید کرد: «ایران برای ادامه تعامل سازنده با اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو براساس احترام و تأمین منافع متقابل آمادگی دارد. در عین حال با توجه به اجرای محدود و ناقص و همراه با تأخیر فراوان تعهدات اتحادیه اروپا در بیانیه می۲۰۱۸ اعتقاد دارد که اتحادیه اروپا میبایست این اقدام و سایر تعهدات خود را برای بهرهمندی مردم ایران از منافع اقتصادی برجام تسریع کند». سید عباسعراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران ابراز امیدواری کرد که کانال مالی اروپا بهطور کامل اجرایی شود و ناقص نباشد و همه کالاها را در بر بگیرد. عراقچی گفت: «ساز و کار مالی اروپا وقتی برای ایران منفعت کامل خواهد داشت که برای کشورها یا شرکتهای غیراروپایی نیز در دسترس باشد.»
واکنشهای جهانی
همزمان با راهاندازی کانال ویژه تجارت اتحادیه اروپا با ایران مقامات کشورهای مختلف به این موضوع واکنش نشان دادند. به گزارش شبکه راشاتودی، امریکا که مخالف سرسخت همکاری مبادلاتی اروپا و ایران است، در واکنش به کانال مالی اروپا گفت: «به دقت گزارشها را درباره کانال ویژه مالی رصد میکنیم تا جزئیات بیشتری درباره ساز و کار آن به دست بیاوریم. همانطور که رئیسجمهور روشن کرده، سازمانهایی که وارد فعالیتهای قابلتحریم با ایران شوند خودشان را در معرض پیامدهای جدی از جمله منع دسترسی به نظام مالی امریکا و کاستن از توان تجارت با ایالات متحده یا شرکتهای امریکایی قرار میدهند.» بهرغم مخالفت امریکا سایر کشورها از این اقدام اروپا استقبال کردهاند. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، یک مقام روس در واکنش به راهاندازی کانال ویژه تجارت اتحادیه اروپا با ایران گفت که مسکو فعالانه با کشورهای اروپایی برای اطمینان حاصل کردن از اجرای موفق مکانیزم تجارت با ایران همکاری خواهد کرد. گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین هم اعلام کردکه پکن بهشدت از تلاش کشورهای اروپایی برای ایجاد سیستم مالی جدید با اروپا موسوم به «اینستکس» و حفظ توافق هستهای تهران حمایت میکند. فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در بیانیهای نوشت: «از ثبت ابزار پشتیبان مبادلات تجاری که یک کانال ویژه تجارتی است که فرانسه، آلمان و انگلیس سهامداران اولیه آن هستند استقبال میکنم. برداشته شدن تحریمها بُعد اساسی برنامه جامع اقدام مشترک در توافق هستهای با ایران است. ابزاری که امروز راه اندازی شد، برای فعالان اقتصادی چارچوب مورد نیاز برای پیشبرد تجارت مشروع با ایران را فراهم میکند». یک دیپلمات اروپایی نیز به خبرگزاری رویترز گفت: «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری تغییر محسوسی در اوضاع ایجاد نخواهد کرد، اما یک پیام مهم سیاسی است که به ایران نشان دهیم مصمم به حفظ برجام هستیم. همچنین میخواهیم به ایالات متحده نشان دهیم ما بهرغم تحریمهای فراسرزمینی آنها از منافعمان دفاع میکنیم.»