سرويس اقتصادی جوان آنلاين: از زمان تأسیس اوپک در سال ۱۹۶۰ میلادی تا کنون، بار‌ها این کارتل با بحران‌های شدید داخلی روبه‌رو شده است. هرچند اوپک توانسته راه‌هایی برای عبور از مناقشات داخلی در سایه شعار کسب درآمد بیشتر و لزوم توجه به شرایط ژئوپلیتیک بیابد.
اما در آستانه ۶۰ سالگی، اوپک بیش از همیشه در موضع ضعف قرار دارد. در شرایط کنونی که اوپک با رهبری عربستان در بازار نفت فعالیت می‌کند، با چالش‌های خارجی روبه‌روست و نمی‌تواند همچون گذشته، آن‌ها را در داخل سازمان، حل و فصل کند.
لغو نشست فوق‌العاده وزیران اوپک در ماه آپریل به دلیل اختلافات موجود اعضا نشان داد که نفس‌های کارتل پیر به شماره افتاده است.
این امیدواری وجود دارد که اوپک در کنار روسیه به عنوان شریک جدید ریاض بتواند در شش ماهه دوم سال جاری با مدیریت عرضه در بازار نفت نقش‌آفرینی کاراتری انجام دهد، اما حقیقت دیگر اینست که ائتلاف اوپک و روسیه به نقطه حساسی رسیده است. من معتقدم از هم اکنون نمی‌توان در مورد آینده اوپک و چالش‌های ساختاری این سازمان در بلندمدت و مسائلی نظیر آینده همکاری با روسیه یا میزان واگذاری سهم بازار آن‌ها به تولیدکنندگان امریکایی که به شدت در حال افزایش تولید خود هستند، با قاطعیت سخن گفت. روابط کنونی روسیه و ایالات متحده در پایین‌ترین میزان از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی قرار دارد. از سوی دیگر، مسکو تمایلی به تداوم مشارکت در طرح کاهش تولید اوپک پلاس ندارد.
ایگور سچین، مدیرعامل غول نفتی دولتی روسنفت و از دوستان نزدیک ولادیمیر پوتین اعلام کرده که عدم‌انطباق میزان تولید کشورش با سهمیه‌های اوپک پلاس، دلایل زیادی دارد.
عربستان و روسیه (البته ریاض با سهمی بیشتر) سهم اصلی در کاهش تولید روزانه ۲ /۱ میلیون بشکه‌ای ائتلاف نفتی اوپک پلاس داشته‌اند. قیمت نفت از ۵۰ دلار در دسامبر سال گذشته به ۶۸ دلار در هفته کنونی رسیده است. اگر مسکو از این ائتلاف خارج شود، بر اساس اعلام شیوخ ریاض، آن‌ها تمایلی به بر دوش کشیدن همه سنگینی طرح فریز نفتی ندارند. مشارکت روسیه و عربستان در مدیریت عرضه نفت خام از اواخر سال ۲۰۱۶ میلادی تا کنون با موفقیت‌های زیادی همراه بوده است.
نکته شایان توجه این است که آن‌ها تقریباً در همه زدوخورد‌ها و جنگ‌های کنونی خاورمیانه در دو جبهه مخالف قرار دارند. شرایط کنونی نشان می‌دهد رقبای ژئوپلیتیک می‌توانند به ویژه در دوره تنگنا‌های بودجه‌ای، متحدانی باشند که هر دو از یکدیگر سود ببرند.
اما کارشناسان باید به این نکته توجه کنند که این دو کشور در مورد مسائل ایران و سوریه همراه با روابط نزدیک ریاض و واشنگتن نیز اختلاف‌نظر دارند. روابط عربستان و روسیه از دیرباز بسیار پرتنش بوده و شرایط کنونی در سایه ایجاد ارتباطات شخصی نزدیک پوتین و محمد بن سلمان به وجود آمده است. باید دانست که اعضای کوچک اوپک در سایه قدرت‌نمایی این دو غول در بازار نفت احساس می‌کنند به حاشیه رانده شده‌اند. آن‌ها معتقدند از اواخر سال ۲۰۱۶ میلادی تا کنون، تصمیم‌گیری‌های اوپک نه در نشست‌های دوره‌ای اعضا که در ریاض و مسکو گرفته می‌شود.
قطر که از سال ۱۹۶۱ میلادی از اعضای اوپک بوده است، از ابتدای سال جاری از اوپک خارج شد. این تصمیم در آخرین روز‌های سال گذشته و در نشست اوپک اعلام شد. بسیاری از تحلیلگران بازار معتقدند کشور عراق به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ که از سهمیه‌های تعیین شده کنونی خشمگین است، گزینه بعدی احتمالی خروج از اوپک به شمار می‌رود.
بغداد اعلام کرده است که کاهش عرضه اوپک را باید پرداخت یارانه به صنعت نفت ایالات متحده و مشوقی برای افزایش تولید و صادرات نفت توسط آنان به شمار آورد. آن‌ها به یکی از بزرگ‌ترین مشکلات فراروی اوپک در بلندمدت اشاره می‌کنند که در بازار انرژی احساس می‌شود: عدم‌پایداری تصمیم‌های کارتل در بلندمدت. این نظر رهبران بغداد با واقعیت‌ها نیز انطباق دارد.
پنج سال پس از شکست سنگین اوپک در جنگ قیمت با تولیدکنندگان امریکایی طلای سیاه، صنعت شیل ایالات متحده همچنان در حال افزایش تولید و تصاحب سهم بازار اوپک در بازار‌های جهانی است.
اوپک همچنان معتقد است توانسته رشد تولید نفت در ایالات متحده را آهسته کند و می‌تواند مجدداً سهم بازار از دست رفته خود را به دست آورد، اما واقعیت این است که صنعتگران نوآور، کارآفرین و مخاطره‌جوی نفت شیل با وجود محدودیت خطوط انتقال و صادرات نفت تولید شده، موانع مختلف در تأمین سرمایه و فشار سرمایه‌گذاران برای کسب سود، توانسته‌اند به رشد خود ادامه دهند و همه برنامه‌های اوپک را نقش برآب کنند. تولیدکنندگان نفت شیل امریکا اعلام کرده‌اند تولید سال ۲۰۱۹ میلادی آن‌ها نسبت به سال پیشین ۱۵درصد افزایش خواهد یافت. آن‌ها توانسته‌اند در سال جاری با بهبود کارایی عملیات از میزان سرمایه مورد نیاز برای تولید نیز ۵ درصد بکاهند.
میزان رشد سالانه تولید نفت آن‌ها بیش از کشور نیجریه بوده و هم اکنون بیش از ۱۲ میلیون بشکه در روز طلای سیاه تولید می‌کنند. امریکایی‌ها با پیشی گرفتن از عربستان و روسیه، رهبری بازار را در دست گرفته‌اند. میانگین صادرات روزانه نفت آن‌ها در ماه گذشته نیز ۳میلیون بشکه در روز بوده است. پنج سال پیش، اوپک معتقد بود با آغاز جنگ قیمت، شاهد نابودی تولیدکنندگان شیل و خروج آن‌ها از بازار خواهیم بود، اما این پیش‌بینی، اشتباه از آب درآمد و آن‌ها با بهبود کارایی عملیات و کاهش هزینه‌ها توانستند بازار نفت را به چالش بکشند. این پیش‌بینی‌ها صد‌ها میلیارد دلار نیز ضرر مالی برای اعضای اوپک به همراه داشت.
مؤسسه مشاوره انرژی ریستاد انرژی اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۵ میلادی، تولید نفت ایالات متحده از مجموع تولید روسیه و عربستان سعودی فراتر خواهد رفت. بر اساس این گزارش، در شش سال آینده، شاهد عبور تولید نفت ایالات متحده از مرز ۲۴ میلیون بشکه در روز خواهیم بود. این پیش‌بینی بر اساس قیمت ۵۸دلاری نفت در آن سال ارائه شده است. این اتفاق کابوسی برای رهبران کارتل پیر اوپک خواهد بود. مجموع تولید کنونی اعضای اوپک ۳۰ میلیون بشکه در روز است. این عدد برابر با یک سوم عرضه جهانی نفت خام است. در سال‌های اخیر، سهم اوپک در بازار نفت همواره رو به افول بوده و خریداران نفت خرید بیشتری از تولیدکنندگان غیراوپک انجام می‌دهند.
با تغییر در سیاست‌های انرژی دولت‌ها و گذار به سوی انرژی‌های پاک، رشد تقاضای سوخت‌های فسیلی در سال‌های اخیر، کندتر از همیشه شده است. از سوی دیگر، اگرچه همکاری‌های روسیه و اوپک در مدیریت بازار نفت با نتایج چشمگیری همراه بوده است، اما امکان تداوم این همکاری‌ها به مدت دو سال دیگر یا بیشتر، بسیار اندک است. در شرایط کنونی، با اعمال تحریم‌های سخت ایالات متحده علیه ونزوئلا و ایران، فضای کافی برای نفت تولید شده توسط امریکایی‌ها فراهم شده است. روس‌ها نیز پس از بحران شبه‌جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ میلادی با تحریم‌های واشنگتن روبه‌رو شده‌اند. روابط مسکو و واشنگتن در بدترین وضعیت در سه دهه اخیر قرار دارد و نمایندگان کنگره در نظر دارند تا در سال جاری تحریم‌های بیشتری علیه خرس‌ها، تصویب و اجرایی کنند.
تصویب قانون نوپک نیز که به رهبران واشنگتن اجازه می‌دهد اوپک را به دلیل انحصارگری در بازار نفت مورد مجازات قرار دهد، اوپک را بیش از همیشه به گوشه رینگ سوق خواهد داد. با وجود اجرایی نشدن این قانون، شاهد اعتراض اعضای اوپک نسبت به این قانون و پیامد‌های احتمالی آن هستیم. از سوی دیگر، حملات توییتری دونالد ترامپ به اوپک نیز به کابوس شبانه رهبران این کارتل پیر و بدون دندان تبدیل شده است.
فراموش نکنید که تولیدکنندگان امریکایی طلای سیاه در پنج سال اخیر بیشترین بهره را از تصمیم‌های اوپک کسب کرده‌اند. آن‌ها با دارا بودن هزینه سربار تولید بالا نمی‌توانند در قیمت‌های پایین با اوپک رقابت کنند لذا صنعت شیل می‌تواند از سهمیه‌های تولید اوپک، بیشترین سود را کسب کند.
