سرویس جامعه جوان آنلاین: همچنان که آسیب‌های اجتماعی، شکاف‌ها و نابرابری‌ها مسائلی است که موجب می‌شود با عنایت به قوانین حاکم بر فضای مجازی مبنی بر هویت مجازی و عدم وجود ارتباط چهره به چهره این آسیب‌ها در چنین فضایی به شکلی خشن‌تر ظهور و بروز یابند. در چنین شرایطی است که با شکسته‌شدن خط قرمز‌ها در فضای مجازی، مجال شکسته‌شدن مرز‌های اخلاقی و انسانی در فضای حقیقی نیز راحت‌تر فراهم می‌شود و قداره‌بند‌های مجازی جرئت و جسارت قداره‌کشی در فضای واقعی جامعه را پیدا می‌کنند. امری که واقعه قتل طلبه همدانی یکی از نمود‌های آن بود.
تسری خشونت و نفرت پراکنی اینترنتی و مجازی به فضای حقیقی امری است که به موازات شکل‌گیری اینترنت و فضای مجازی و با سوابق جنایاتی که ارتباط‌شان با خشونت و نفرت در این فضا اثبات شده، نگرانی‌های جهانی را برانگیخته است.
این مسئله تا جایی پیش رفته که برای اجرای قطعنامه ۵۲ مصوب سی و هفتمین کنفرانس عمومی یونسکو در نوامبر ۲۰۱۳ با موافقت ۹۵ کشور تحقیقی جامع و مشورتی درباره مسائل مرتبط با اینترنت، دسترسی به اطلاعات و دانش، آزادی بیان، رعایت حریم شخصی و ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی انجام شد. کشور ما هم از نفرت پراکنی و خشونت‌های مجازی و بازتاب فاجعه بار آن در فضای حقیقی در امان نبوده است. قتل طلبه همدانی یکی از مصادیق این نفرت و خشونت پراکنی است.
چالشی جهانی
شیوع نفرت پراکنی اینترنتی در گزارش گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل درباره مسائل اقلیت‌ها در سال ۲۰۱۵ هم مورد توجه قرار گرفته است. پایگاه اینترنتی هیت بیس (hate base) جمع‌آوری موارد به کارگیری نفرت پراکنی اینترنتی را در سراسر جهان اکثر موارد این مسئله بر اساس قومیت و ملیت است، اما تحریک به اقدامات نفرت‌انگیز با تمرکز بر دین و طبقات اجتماعی هم در حال افزایش است.
شخصیت و محبوبیت گوینده، وضعیت عاطفی مخاطب، محتوای گفتار برای دعوت فرد به اقدام، بافت تاریخی و اجتماعی، ابزار استفاده‌شده برای نشر کلام (به طور مثال استفاده از زبان محلی یا تأکید بر تعصبات و حساسیت‌های ملی و قومی) از جمله عواملی هستند که اثرگذاری خشونت و سخنان تحریک آمیز را تشدید می‌کنند. بر همین اساس می‌توان نتیجه گرفت کلام خشونت‌بار یا تحریک‌آمیز سلبریتی‌ها و اینفلوئنسر‌ها به دلیل محبوبیتی که دارند بیشتر روی افراد تأثیر می‌گذارد.
خشن‌تر شده‌ایم
نگاهی به آمار پزشکی قانونی درباره خشونت نشان می‌دهد جامعه ما نسبت به گذشته خشن‌تر شده است. مطابق آمار ارائه شده از سوی سازمان پزشکی قانونی درباره نزاع‌های منجر به خشونت در سال ۹۷ در مقایسه با سال ۹۶، ۶/۶ درصد افزایش یافته و خشونت در تمامی استان‌های کشور روندی افزایشی داشته است. خشونت در فضای مجازی هم بخش ناپیدای خشونت در جامعه است. ضمن آنکه برخی ویژگی‌های فضای مجازی این خشونت را تشدید می‌کند. ما در فضای مجازی یکدیگر را نمی‌بینیم، بنابراین جسورانه‌تر با یکدیگر صحبت می‌کنیم. از سوی دیگر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام رسانه‌ای شخصی در اختیار افراد قرار می‌دهد و آن‌ها می‌توانند با استفاده از این رسانه شخصی خودنمایی کنند و این خودنمایی گاهی با نمایش افراطی از خشونت انجام می‌شود. علاوه بر این طبق نظریه یادگیری اجتماعی افراد مطابق با روند اجتماعی‌شدن خود در فضای مجازی حاضر می‌شوند، اما در عین حال فضای مجازی و آنچه در آن به تصویر کشیده می‌شود، بر یادگیری اجتماعی مخاطبان صفحات افراد خشن و شرور اثرگذار است و ذهن آن‌ها را قاب‌بندی می‌کند.
بنابراین در عین حالی که زمینه‌های اجتماعی و شخصیت فردی در بروز خشونت نیز نقشی مهم دارد، مخاطبان فضای مجازی برای بروز خشونت از این فضا تأثیر می‌پذیرند.
غفلتی که منجر به قتل شد
به گزارش پایگاه وزارت ارتباطات سیدعلی مجتهدزاده، وکیل دادگستری درباره مسئولیت حقوقی افراد در انتشار پیام در فضای مجازی اینچنین توضیح می‌دهد: «خشونت مصداق جرم است و طبق قوانین، پلتفرم‌ها و صفحه‌های حاوی مضامین خشونت باید فیلتر شوند. البته مضامین دارای خشونت، مفاهیم گوناگونی دارند. مثلاً ترویج مضامینی که به اسیدپاشی و قتل منجر می‌شوند در دسته مضامین خشن هستند.»
وی با بیان اینکه نشر اکاذیب و ایجاد مضامین جعلی در فضای مجازی جرم محسوب می‌شود، می‌افزاید: «نشر اکاذیب در بیشتر اوقات منجر به خشونت می‌شود، بنابراین باید خشونت را در بطن جامعه جست‌وجو کرد که فضای مجازی نمودی از آن محسوب می‌شود، اما برخی‌ها در این زمینه فقط فضای مجازی را مجرم می‌دانند.»
این وکیل دادگستری با اشاره به قتل طلبه همدانی تصریح می‌کند: «قاتل با داشتن تعداد زیادی فالوور در اینستاگرام عکس‌های مختلفی با اسلحه را منتشر کرده بود که باید قبل از وقوع هر حادثه‌ای صفحه وی از سوی اینستاگرام فیلتر می‌شد، اما این موضوع مورد غفلت قرار گرفت و منجر به بروز حادثه شد.»
وظیفه قانون برقراری عدالت است و بی‌عدالتی و تبعیض منجر به بروز خشونت می‌شود. مجتهدزاده درباره نگاه قانون به خشونت معتقد است: «ذات قانون و مباحث حقوقی اجرای عدالت در جامعه است و ریشه‌های اصلی خشونت در ورای احساس تبعیض رخ می‌دهد. افراد خشونت‌طلب ممکن است دنبال اجرای عدالت از دیدگاه خودشان باشند و باید به این نکته توجه کنیم که همه باید در برابر قانون یکی باشند.»
