حوريه ملکي
اگر تا ديروز تمام مشکل شاليکاران به آب و واردات بي رويه برنج بي کبفيت و ويلا سازي بر روي شاليزارها ختم مي شد، حالا يک درد ديگر به آن اضافه شده و آن هم قيمت بالاي کارگرها براي کار بر روي اين زمين ها است. از شمال کشور خبر مي رسد که هم اکنون درخواست دستمزد بیش از ۳۰۰ هزار تومانی برای یک روز نشای شالیزار توسط کارگران، شالیکاران مازندرانی را در آغاز کشت این محصول پررنج شوکه کرده است.
***
هر چند کشت مکانیزه در چند سال گذشته مورد تاکید دولت قرار گرفته، و بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران هم اکنون بیش از صدها بانک نشاء و چندین هزار دستگاه ماشین نشاء کار در استان وجود دارد، اما همچنان در بیش از ۵۰ درصد شالیزارهای استان نشاءکاری به صورت سنتی و با دست انجام می‌شود.
شالیکاران شهرهای مرکزی مازندران می‌گویند دستمزد درخواستی امسال نه‌تنها نسبت به سال گذشته بیشتر از دو برابر شده، بلکه ممکن است در زمان اوج نشای شالیزارها نیز افزایش یابد.
کار کردن در خزانه برنج به خاطر سختی شرایط کار، گران‌ترین نرخ دستمزد را دارد. کشاورزانی که مجبورند برای کار در شالیزارهای خود از کارگران روزمزد استفاده کنند باید علاوه بر دستمزد، صبحانه، نهار و عصرانه آنها را هم تأمین کنند.
* قيمت هاي نجومي براي کارگران شاليزارها
طي روزهاي اخير که کار در شاليزارها به اوج خود رسيده است از مازندران خبر مي رسد که دستمزد هر کارگر مرد برای نشاء در اين شالیزارها در فصل نشاء حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تومان بوده که اکنون و در فصل زراعی جدید به بیش از ۳۰۰ هزار تومان رسیده است.
حتي يکي از خبرگزاري ها از شهرهای مرکزی مازندران از جمله شهرستان آمل گزارش داده بود که کارگران نشاکار با قرار دریافت حدود ۳۰۰ هزار تومان وارد شالیزارها می‌شوند و این درحالی است که زنان کارگر نیز برای حضور در شالیزارها دستمزد حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزارتومانی از صاحب کارهای خود طلب می‌کنند.
البته هر کارگری که بخواهد در خزانه برنج، بوته شالی رابرای نشاء در شالیزار آماده کند، دستمزد به مراتب بالاتر از نشاگر مرد درخواست می‌کند.
یک کشاورز ساکن در یکی از روستاهای بخش مرکزی آمل دراین رابطه گفته، طلب حدود ۳۰۰ هزار تومانی کارگران نشاء کار برای یک روز کاری واقعاً شوک آور بوده و در توان پرداختی من نبود. متأسفانه راهی هم برای قبول نکردن وجود ندارد و به اجبار به دنبال کارگرهایی هستیم که با قیمت پایین‌تری برای نشا برنج حاضر شوند.
وی، دلیل افزایش ناگهانی دستمزد کارگران نشاء کار را رویه بد و عادت هرساله عده‌ای فرصت طلب و سودجو به عنوان سرکارگر بیان کرد و گفت: برخی افراد به عنوان سرکارگر که نقش معرفی نشاء کاران به کشاورزان را دارند، تعیین کننده نرخ دستمزدها هستند و هرچی دلشان بخواهد تعیین می‌کنند.
* کشت دوم بلاي جان آب و زمين
سال هاست که کشت مجدد برنج در مازندران، به بحث مسئولان و شاليکاران تبديل شده است. يک طرف، اين کار را موجب هدر رفت آب و ضعيف شدن زمين مي دانند و طرف ديگر هم به منافع و نيازهايش فکر مي کند.
کشت مجدد برنج برنامه ای است که شالیکاران مازندران در سال های اخیر در دستور کار قرار دادند تا ضمن جبران کسری درآمد ، بهره وری از زمین های شالیزاری را افزایش دهند ولی این برنامه با گسترش سطح کشت و خشکسالی ، اکنون به چالشی چند وجهی تبدیل شده است.
کشت دوباره برنج به دو صورت ˈ نشای مجدد ˈ و ˈ پرورش ساقه ˈ یا ˈ رتون ˈ انجام می شود. در روش اول کشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار کرده و نشای مجدد انجام می دهند ، ولی در روش دوم ساقه های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می شود تا تبدیل به شالی شود.
مهم ترین چالش برای انجام هر یک از دو روش ، تامین آب مورد نیاز برای است که در چند سال اخیر به خاطر تشدید خشکسالی از یک سو و گسترش سطح زیر کشت مجدد از سوی دیگر با مشکل برخورد کرده است.
کارشناسان آب منطقه ای و جهاد کشاورزی معتقدند کشت دوباره برنج آن هم به روش نشای مجدد در واقع به معنای استفاده بیشتر از ظرفیت طبیعی آب و خاک است که نه تنها با منطق کشاورزی علمی همخوانی ندارد ، بلکه با توجه به واقعیت های موجود پذیرش پرداخت هزینه و از دست رفتن فرصت بهره وری از زمین محسوب می شود.
به اعتقاد کارشناسان کشاورزی ، امروزه با وجود فناوری های نوین و امکانات جدید و مدرن که امکان پیش بینی هواشناسی ، محاسبه ذخیره آب پشت سدها ، ارزیابی وضعیت حفره های زیر زمینی و مدیریت آب در کشاورزی را تسهیل کرده ، می توان براحتی خطر پذیری کشت مجدد برنج را ارزیابی و اطلاع رسانی کرد.
نشای مجدد و پرورش ساقه شالی (رتون) از سیاست ها و رویکردهای جدید و جدی سازمان جهاد کشاورزی مازندران است اما به نظر می رسد در این سیاستگذاری و اعمال آن به مقوله تامین آب که باید در گرم ترین ماه سال یعنی مرداد دستکم به مدت یک ماه صورت گیرد ، توجه نشده است.
فرایند کشت اول برنج در مازندران از اواخر ماه اسفند با خزانه گیری آغاز می شود و پس از طی مراحل آماده سازی زمین ، از اواسط ماه فروردین به نشاکاری یا همان مرحله ای می رسد که در افکار عمومی از آن به عنوان کشت برنج یاد می کنند.
برنج از محدود محصولات کشاورزی است که هر سه مرحله کاشت ، داشت و برداشت آن با مشقت فراوانی همراه است و کشاورزان برنج کار از مرحله خزانه گیری در اسفند تا برداشت در اواخر ماه تیر باید شبانه روزی تلاش و مراقبت کنند تا بتوانند محصول قابل قبولی برداشت نمایند.
مرحله داشت برنج که بیش از دو ماه به درازا می کشد به خاطر وابستگی شدید به آب و همزمان شدن با فصل گرم سال بیشترین حساسیت را دارد و به همین خاطر کشاورزان را در بعد روانی نیز درگیر می کند.
مشقت و حساسیت کشت برنج سبب می شود تا هرگونه سیاستگذاری غیرکارشناسی تاثیرات مخرب بر آن بگذارد و در صورت بی توجهی به تعطیلی کشت این محصول بیانجامد.
سیاستگذاری غیرکارشناسی مهم ترین دلیل کاهش کشت برنج پرمحصول در مازندران در کمتر از یک دهه گذشته بوده است به گونه ای که بر اساس بازدیدهای میدانی خبرنگاران ایرنا و همچنین اعلام مسوولان در برخی از شهرستان های استان مانند نور امسال هیچ کشاورزی برنج پرمحصول کشت نکرده است.
گسترش کشت برنج طارم محلی که در سال های اخیر جایگزین برنج پرمحصول در شالیزارهای مازندران شده است ، سبب می شود به خاطر عملکرد بسیار پایین ، جایگاه این استان در تامین برنج کشور تنزل و وابستگی به برنج وارداتی افزایش یابد.
مازندران 230 هزار هکتار اراضی شالیکاری دارد که سالانه با تولید بیش از 900 هزار تن برنج سفید، 42 درصد برنج کشور را تامین می کند.
* سال پر رونق اما گران
اما حالا درد شاليکاران، آب و کشت دوم نيست. بلکه کارگراني هستند که دستمزدهاي نجومي شان حال و روز برنج را خراب کرده است.
در همين رابطه کشاورزان مازني معتقدند که کم شدن فاصله نشاءکاری بین شالیکاران برخی شهرستان‌های مازندران سبب شد تا تقاضا برای بکارگیری نشاءکار بالا رفته و در نتیجه دستمزد روزانه هر کارگر افزایش یابد.
متأسفانه انجمن و تشکیلاتی که پیگیر و نرخ متعادل برای فصل نشاء و دیگر خدمات مورد نیاز کشاورزان در مراحل کاشت، داشت وبرداشت برنج باشد، در مازندران وجود ندارد و در چنین وضعیتی هرکسی ساز خود را می‌زند.
از مشکلات دیگر برای برخی کشاورزان این است که به علت باتلاقی بودن برخی شالیزارها، امکان استفاده از ماشین آلات برای کشت مکانیزه برنج وجود ندارد و باعث می‌شود در زمان غرق آب کردن شالیزار پس از کاشت نشاء، بوته‌های نشاءکاری شده در زیر آب برود و خسارت روی دست کشاورزان بگذارد.
هر چند کشت مکانیزه در چند سال گذشته مورد تاکید دولت قرار گرفته، و بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران هم اکنون بیش از صدها بانک نشاء و چندین هزار دستگاه ماشین نشاء کار در استان وجود دارد، اما همچنان در بیش از ۵۰ درصد شالیزارهای استان نشاءکاری به صورت سنتی و با دست انجام می‌شود.
عزیزاله شهیدی فر رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران با اشاره به آغاز کشت شالیزاری در استان می‌گوید: امسال سال پررونق کشاورزی در استان خواهد بود و تاکنون بیش از ۹۰ درصد شالیزارهای استان کشت شده‌اند.
وی با بیان اینکه اگرچه سیل به بخش کشاورزی استان خسارت زیادی وارد کرد اما با احیای خزانه‌های برنج و تأمین بذر، دوباره کشت شالی از سر گرفته شد، گفت: کشاورزان و شالیکاران نگرانی نداشته باشند و دولت پای کار سیل ایستاده است.
اين مسئول با اشاره به روند دستمزد و هزینه‌های تولید اظهار داشت: دستمزد کارگران یک امر توافقی بین مالک زمین و کارگر است اما درصد قابل توجهی از اراضی شالیزاری استان به صورت مکانیزه کشت می‌شود.
از آنجایی که نشاء مکانیزه نیازمند خزانه ویژه با اندازه مشخصی است و زمین شالیزاری نیز باید یکپارچه سازی و مدیریت و کنترل آبیاری نیز در اختیار کشاورز باشد، هنوز چنین شرایطی در بیشتر از نیمی از شالیزارهای فراهم نیست.
بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران در حال حاضر فقط در ۶۰ هزار هکتار از شالیزارهای استان، طرح یکپارچه سازی و تسطیح زمین صورت گرفته است.
خرد و کوچک بودن زمین‌های شالیزاری دلیل اصلی بی رغبتی شالیکاران به کشت مکانیزه است، این درحالی است که به گفته کارشناسان جهاد کشاورزی، کشت مکانیزه برنج به کاهش ۵۰ درصدی هزینه‌ها و افزایش ۱۵ درصدی تولید می‌انجامد.
