سرویس ایران جوان آنلاین: مالچپاشی نفتی شیوهای بود که طی این سالهای اخیر در مناطق مستعد بیابانزایی و ریزگردی انجام شد و آسیبهای جبرانناپذیری به محیط زیست وارد کرد. چراکه این مالچها بعد از مدتی پوسیده شدند و بر حجم مشکلات منطقهای افزودند از همین رو پدر کویرشناسی ایران مالچ ریگی را پیشنهاد داد که سازگار با محیطزیست است. این طرح به تازگی و به صورت آزمایشی در استان سمنان به اجرا در آمد که توانست به عنوان طرحی موفقیتآمیز برای مقابله با پدیده ریزگردی و بیابانزایی به ثبت برسد.
تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگیهای فصلی و شروع خشکسالی به همراه عوامل مخرب انسانی مزید بر علت شده است تا پوشش گیاهی روزبهروز کاهش یابد و بر مساحت مناطق بیابانی افزوده شود. مناطقی که با یک جریان هوا طوفانهای ریزگردی را به همراه دارند. از همین رو طی سالهای اخیر جدا از اجرای طرح جنگلکاری، بحث مالچ پاشی نفتی هم مطرح شده است. طرحی که در استانهای خوزستان، سیستان و بلوچستان و ... اجرایی شد و به دلیل فرسایش سریع مواد نفتی خیلی زود شکست خورد و معضلی جدید به نام ریزگردهای نفتی که مشکلات تنفسی را هم برای مردم به همراه دارد، ایجاد کرد. گفتنی است مالچپاشی نفتی مشکلات بسیاری را ایجاد میکند که از جمله معایب آن میتوان به نفتی بودن مالچ اشاره کرد که برای تولید مالچ ابتدا باید نفت را به قیر تبدیل کرد که این کار هم با هزینه بسیار باید در کارخانه انجام شود. علاوه بر صرف هزینه بالا برای تولید مالچها، بعد از پاشش به نظر میرسد که سراسر منطقه سوخته است. البته این مسئله فقط در ظاهر نیست و منطقه مالچ پاشی شده همواره بوی سوختگی میدهد که برای سلامت مردم مضر است. در کنار بوی نامطبوع مالچ نفتی، به دلیل سیاه بودن آن حرارت منطقه مالچ پاشی شده افزایش مییابد که باعث از بین رفتن حشرات و گیاهانی نظیر «دم گاوی» میشود. مضاعف بر تمامی این معایب این ماده حاوی فلزات سنگین مانند سرب است. همچنین در صورتی که یکسان پاشیده نشود در مناطق دارای تپههای ماسهای موجب سیلاب میشود و این اتفاقی است که در شهر آران و بیدگل در شمال اصفهان رخ داده بود.
مالچ پاشی ریگی معایب مالچ نفتی را ندارد
در کنار این مشکلات بعد از پاشش مالچ نفتی نباید برروی آن راه رفت و همه این زحمتها هم فقط سه سال تاریخ انقضا دارد و دوباره پدیدهای خطرناکتر از ریزگردهای قبلی را ایجاد میکند. بر همین اساس پدر علم کویرشناسی ایران استفاده از مالچ ریگی را به جای مالچ نفتی توصیه کرده است. در این خصوص پروفسور پرویز کردوانی با بیان اینکه ریگ میتواند یک بار برای همیشه به تثبیت شن و ماسه بینجامد، میگوید: «ریگ دارای دانههای درشت به اندازه بادام است و در طبیعت به وفور یافت میشود و برای تولید آن نیاز به احداث کارخانه نداریم.» این محقق با اشاره به برخی از ادعاها در خصوص گران بودن روش ریگ پاشی در راستای مهار شن و ماسه، میافزاید: «حتی اگر این روش چهار برابر نسبت به سایر روشها گرانتر باشد اقتصادی است، چون علاوه بر آنکه مسائل زیستمحیطی را ندارد، یک بار برای همیشه است.» بر همین اساس مسئولان سازمان حفاظت از محیطزیست تصمیم گرفتند براساس گفتههای پدر کویرشناسی ایران برای نخستین بار طرح مالچ پاشی ریگی را در زادگاه کردوانی یعنی استان سمنان که حدود ۵/۵ میلیون هکتار از مساحت ۷/ ۹ میلیون هکتاری آن را کویر و بیابان تشکیل میدهد به اجرا در آورند. کاری که چندی پیش برای نخستین بار در کشور عملیاتی شد و مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با اشاره به انجام مالچ پاشی ریگی در ۵۰ هکتار از بیابانهای گرمسار میگوید: «این اقدام برای جلوگیری از فرسایش بادی صورت گرفته است.» علی نقی حیدریان اضافه میکند: «با توجه به اینکه در برخی از نواحی بیابانی استان سمنان به دلیل نمک بالای منطقه و صخرهای بودن امکان کاشت تاغ و عملیات بیولوژیک وجود ندارد برای جلوگیری از فرسایش بادی از این روش استفاده شده است.» این مقام مسئول ادامه میدهد: «طرح مالچ ریگی در محدوده عوارضی گرمسار- قم به انجام رسیده است.»
موفقیت طرح مالچ پاشی ریگی در سمنان
گفتنی است شهرستان گرمسار با داشتن ۲۸۴ هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی کویری یکی از مناطقی است که هر سال با وزش بادهای موسمی ۱۲۰ روزه دچار مشکلات فراوانی میشود و مالچ پاشی نقش مؤثری در کاهش این مشکلات دارد. از ۲۸۴ هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی کویری شهرستان گرمسار، ۱۵ هزار هکتار مربوط به اراضی بحرانی درجه یک و بقیه مساحت مربوط به اراضی بحرانی درجه دو است. رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با تأیید مطالب فوق بیان میکند: «در مناطقی که قابلیت تثبیت زیستی وجود ندارد، مانند اراضی رسی، نمکی، اراضی شور و پف کرده به علت وجود میزان زیاد املاح در خاک یا دور بودن از منابع آبی، برای جلوگیری از فرسایش بادی روش مالچ پاشی استفاده میشود.» علی ترابی ادامه میدهد: «مالچ ریگی به عنوان روشی کاربردی و با هزینه پایین برای مقابله با فرسایش بادی، گرد و غبار و بیابانزایی برای اولینبار در قالب طرح پژوهشی در بخشی از منطقه بیابانی گرمسار به پیشنهاد پدر علم کویرشناسی اجرا شده است.» گفتنی است طرح پژوهشی اجرایی مالچ ریگی به روش پاشش پرتابی انجام شده که براساس پژوهشها، تاکنون عملکرد مناسب و کم هزینهای هم داشته است. بر همین اساس پیشبینی میشود به زودی این طرح سازگار با محیط زیست در استانهای دیگر هم اجرایی شود.