محمدرضا سوري
گرم وخشك بودن برخي از استانهاي كشور موجب شده تا اين مناطق از لحاظ كشت گياهان با محدويتهايي مواجه شوند ودر برخي از موارد مجبور تن به كاشت نباتاتي دهند كه منفعت اقتصادي حداقلي براي آنها داشته باشد.
دراين ميان بايد نامي از كرمان برد كه به دليل قرار گرفتن در منطقه اي گرم وخشك در زمينه كاشت گياهان با محدوديت زيادي مواجه است ، با اين حال از ديرباز دراين استان درختچه هاي بادام زميني به صورت خودرو درمي آيد كه كه هم از لحاظ غذايي وهم از نظردارويي ازارزش بالايي برخورداراست .
موضوعي كه موجب شد تا رئیس اداره جنگل کاری و جنگل داری منابع طبیعی استان کرمان اعلام كند:« استان کرمان به دلیل دارا بودن ناحیه ایرانی و تورانی و اقلیم مناسب رویشگاه خوبی برای بادام کوهی است.»
****
استان كرمان به دليل قرارگرفتن درمنطقه گرم وخشك همواره با محدوديت كشت انواع گياهان مواجه است موضوعي كه كارشناسان كشاورزي را بر آن داشته تا به سراغ گياهان كم آب برومقاوم بروند، اين درحالي است كه در برخي از موارد كاشت آنها صرفه اقتصادي نداشته باشد وعملا موجب نبود استقبال از اين نوع كشتها شود.
با اين حال شرايط مناسب براي كشت برخي از گياهان دارویی ومعطر ازجمله زیره، قارچ، کنگر، آویشن، گل گاوزبان، بابونه، اسطوخودوس، خاکشیر، کرفس، اسفنج، ریواس، آلاله ،پودنه، درمنه، سمیسک، کلپوره، بومادرون، کاکویی یا همان کاکتی، اشترک، سریت کوهی دارای بادام کوهی در برخي از مناطق كرمان ازجمله شهرستان رابر موجب شده تا با استقبال خوبي مواجه شوند.
بادام زميني ثروتي با ارزش بالا
شرايط مناسب براي رشد درختان بادام كوهي در مناطق كوهستاني كرمان موجب شده تا اين استان به يكي از مهمترين مناطق توليد اين محصول در كشور تبديل شود.
ریشه‌بندی عمودی و تاج مدور و قوی بادام کوهی ، این امکان را می‌دهد که حتی در شرایط نامساعد خاک با کمی رطوبت نیز رشد کند و حیات داشته باشد.
این درخت به دلیل تلخ بودن برگ و دانه، به‌وسیله گوسفندان خورده نمی‌شود و از مقاومت بالایی برخوردار است، ضمن این که ارزش دارویی بالایی دارد.
یکی از نکات بسیار جالب در رویش این چنین گیاهانی ارتباط بسیار جالبی است که این گیاهان با محیط خود دارند، سطح برگ گیاه در فصل بهار که بادام کوهی به گل می‌رود بسیار زیادتر است، اما وقتی که دانه و میوه تشکیل شوند برگ‌ها به تدریج تحلیل می‌روند و غذاسازی گیاه بیشتر با ساقه‌های سبز رنگ گیاه انجام می‌شود.
رنگ گیاه سبز تیره نیست و به این دلیل است که جذب نور در این گیاه کاهش پیدا کند و گرمای درونی گیاه از بین نرود، یعنی گیاه تمام تلاش خود را روی این قضیه متمرکز می‌کند که آن مقدار اندک آبی که می‌تواند از شرایط سخت محیطی کسب کند به راحتی آن را از دست ندهد.
رئیس اداره جنگل کاری و جنگل داری منابع طبیعی استان کرمان دراين خصوص مي گويد: «13 میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی شمال استان یعنی معادل ۹۵ درصد از مساحت کل استان را عرصه‌های جنگلی تشکیل می دهند.»
مسعود خوارزمی با بيان اينكه استان کرمان به دلیل دارا بودن ناحیه ایرانی و تورانی و اقلیم مناسب رویشگاه خوبی برای بادام کوهی است مي افزايد:«بادام کوهی و بادامک دو نوع از درختچه‌های مقاوم و پردرآمد اقتصادی در استان محسوب می شوند که سطحی معادل ۲۰۰ هزار هکتار را به خود اختصاص داده اند.»
بادام كوهي وتنوعي از محصولات دارويي
با وجود اينكه بادام كوهي مصرف خوراكي ندارد ، اما كابرد فراواني براي مصرف دارويي داردبه طوري كه از میوه تلخ بادام کوهی بیشتر در تهیه روغن یا ضماد استفاده می‌شود و مصرف خوراکی ندارد با این حال شیرین شده این میوه خوشمزه بوده ودر استان کرمان طرفداران زیادی دارد به‌گونه‌ای که اکثر افرادی که با این محصول آشنایی دارند، آن را بر انواع تخمه ترجیح می‌دهند.
خواص بادام کوهی به میوه آن محدود نبوده و خواص ریشه، صمغ و روغن آن را نیز شامل می‌شود، بدیهی است آشنایی با خواص مربوطه می‌تواند در تمایل افراد به این نوع خشکبار و یا میزان مصرف آن تأثیرگذار باشد.
همچنين بادام کوهی همراه با نشاسته و نعناع برای سرفه و تنگی نفس بسیار نافع است، ضماد مغز هسته بادام کوهی با مخلوط سرکه برای تسکین سردرد و تقویت بینایی بسیار مفید است؛ مصرف بادام کوهی با عسل برای سلامت کبد و طحال مفید است.
این گیاه برای سوختگی پوست در اثر گرما، آفتاب یا ترک خوردن پوست، جلوگیری از پیری زودرس پوست بسیار مؤثر است؛ استفاده از کوبیده مغز هسته بادام کوهی همراه با شیر برای رفع لکه‌های پوستی و جلوگیری از پدیده پیری پوست بسیار اثربخش است.
نبود فراوري مشكل بزرگ بادام كوهي كرمان
با وجود اينكه مي توان از بادام كوهي محصولات بسياري براي استفاده دارويي ساخت اما نبود امكانت موجب شده تا مردم منطقه از سود واقعي آن محروم بوده ومجبور به خام فروشي شوند موضوعي كه موحب شده تا سود نهايي به جيب سايراستانها رفته ومحصولات نهايي به آنها توليد و صادرشود.
مدير کل منابع طبیعی، آبخیزداری استان کرمان در اين خصوص مي گويد:« بادام کوهی در استان کرمان به دلیل ارزش اقتصادی بالایی که دارد در اولویت توجه است، اما تا کنون فرآوری در این زمینه نداشته ایم».
مهدی رجبی پورمي افزايد:« توجه نکردن به اسکان عشایر در استان، وجود دلالان، و بی توجهی گمرک به صادرات این محصول پر خاصیت و با ارزش، باعث شده همچنان برداشت آن به صورت سنتی انجام و سود اصلی نصیب دلالان خریدار و استان‌های صادرکننده شود.»
اين اظهارات درحالي است كه استان‌های کرمانشاه و فارس بیشترین فرآوری و خرید محصول بادام کوهی را دارند.
فرآوری این محصول در استان کرمانشاه به صورت روغن کشی و در فارس به صورت دارویی است و صادرات آن از این دو استان به خارج از کشور انجام می شود که سود حاصل از بهره برداری و فرآوری نصیب این استان هاست تا عشایر و روستائیان استان کرمان، همچنين ، خرید نکردن تضمینی دولت برای این محصول با ارزش از عشایر و روستائیان از دیگر مشکلات حمایت نشدن و توسعه فرآوری این محصول است.
اين درحالي است كه ، با حمایت سازمان جهاد کشاورزی، اتاق بازرگانی، صنایع روستایی و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی این محصول، ارزش اقتصادی، خواص و فرآوری آن شناخته شود و در دستور کار قرار بگیرد.
از طرفي برداشت این محصول که به صورت سنتی است یقینا خساراتی را به دنبال دارد و اداره کل منابع طبیعی استان با کاشت ۵ هزار هکتار سطح جنگلی، این خسارات را تا حدودی جبران کرده است
آمارها نشان مي دهد،میانگین برداشت محصول بادام از هر درخت اکنون ۵ کیلوگرم است،ودر هر هکتار ۳۵۰ کیلوگرم بذر بادام برداشت می شود که به طور میانگین در هر هکتار ۵ میلیون تومان درآمد و در مجموع در هر ۲۰۰ هزار هکتار سطح پوشش بادام کوهی استان کرمان ۴۹ هزار تن محصول به ارزش ۷۳۵ میلیارد تومان برداشت می شود.
