محمدرضا سوري
بي توجهي به حفظ ونگهداري جنگلها ومراتع در بيشتر استان هاي كشورازجمله دليلي است كه موجب شده تا خاك حاصلخيز آنها ديگري هيچ رمقي براي پرورش درختان وگياهان نداشته باشد.
آمارها نشان مي دهد ازبين رفتن جنگلها ومراتع در كنارفرسايش خاك ازجمله دلايل نابودي خاك در كشور است موضوعي كه باعث گرديد تا برخي از كارشناسان طي هشداري اعلام كنند:« ایران سالانه به اندازه جزایر تنب بزرگ و کوچک تخریب خاک دارد.»
حاد شدن اين موضوع موجب شده تا برخي ازمناطق كشوربراي رهايي از اين بحران كاشت درخت در مناطق بياباني شده خودرا آغاز كنند كه در اين ميان مي توان به شهرستان سربیشه در خراسان جنوبي اشاره كرد.
چندروزپيش بود كه رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سربیشه از آغاز عملیات آبیاری سنواتی در سطح ۳۴۵ هکتار از مناطق بیابانی اين منطقه به منظور حفظ خاك آن خبرداد.
****
جنگلهاي استان خراسان جنوبی ،در قسمتهاي كوهستاني و مرتفع بدلیل وجود ارتفاعات، جنس خاک،تغييرات ميزان بارندگي وتبخير ومیکروکلیماهای خاصی از گونه های با ارزش جنگلی ناحیه رويشي ایران را تشكيل مي دهند .
جنگلهای استان با مساحتی معادل ۶۳۶۰۹۸ هکتار، از نظر کیفی(تاج پوشش) وسعتی معادل ۳۱۱۲ هکتار را جنگلهای نیمه انبوه و مساحتی معادل ۶۳۳۹۸۶هکتار را جنگلهای تنک به خود اختصاص داده اند كه تقریباً ۵/۴ درصد جنگلهای کشور، ۱۴/۱۵ درصد جنگلهای ناحیه رویشی ایران و تورانی و ۴/۴درصد عرصه های منابع طبیعی استان را در بر می گیرند.
علاوه بر آن گونه کهور در جنوب غرب شهرستان بیرجند از جنگلهای ناحیه خلیع عمانی نیز در استان وجود دارد.كه به لحاظ داشتن ویژگیهای خاص علیرغم وسعت اندک فعلی از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند که طی ادوار گذشته به دلائل گوناگونی نظیر رشد و توسعه جمعیت، تغییر کاربری اراضی، دامداری، تامین انرژی و سوخت از مساحت و کیفیت آنها کاسته شده است.آثار باقیمانده فعلی موید این حقیقت و واقعیت است که جنگلهای استان در گذشته سطحی وسیع و یکپارچه بوده که در حال حاضر فقط قطعاتی بصورت پراکنده و با مساحتهای کم بجا مانده است که چنانچه روند گذشته استمرار یابد، شاهد نابودی و تخریب جنگلهاي موجود نیز در آینده خواهیم بود.
درحالي كه مقدار تخریب سالانه خاک جهان ۲۴ میلیارد تن است ، آمارها نشان مي دهد ،فرسایش خاک ایران به تنهایی معادل یک دوازدهم مقدار جهانی آن یعنی برابر ۲ میلیارد تن در سال بوده و این در حالی است که ایران فقط یک درصد جمعیت دنیا را در اختیار دارد.
تخریب منابع طبیعی و به ویژه جنگل ها را عامل اصلی فرسایش خاک در کشور است به طوري كه اين موضوع موجب شده تا با هر سیل و بارش شدید باران بخش عظیمی از خاک های مرغوب جنگلی کشور از دست رفته و به رودخانه ها، پشت سدها و دریاهای کشور وارد شود.
وسعت اين خرابي ها به حدي است كه تخریب خاک در جنگل ها به عمق ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر رسيده است ، خاک مرغوبی که میلیون ها سال زمان نیاز دارد تا ترمیم شود براحتی با تخریب منابع طبیعی و جنگل از دست رفته و این تخریب در شرایطی ادامه دار است که جایگزینی برای آن خاک وجود ندارد.
خاك حاصلخيز بيابان مي شود
از آنجا كه ايران يكس از مستعد ترين خاك وآب وهوارا براي توليدات محصولات باغي وكشاورزي را دارد لذا اين مهم موجب شده تا آب وخاك در آن از ارزش بالايي برخوردار باشند ، با اين حال استفاده بي رويه از آب وآلوده كردن آن در كنار فرسايش خاك موجب شده تا اين دومهمدر شرايط حادي قرار بگيرندموضوعي كه حالا صداي بسياري ازكارشناسان رانيز درآورده است.
اين درحالي است كه به گفته يكي از فعالان محيط زيست ، ایران سالانه به اندازه جزایر تنب بزرگ و کوچک تخریب خاک دارد.
مسعود مولانا با بيان اينك درحال حاضر مقدار تخریب سالانه خاک جهان را ۲۴ میلیارد تن است مي گويد:« آمار فرسایش خاک ایران به تنهایی معادل یک دوازدهم مقدار جهانی آن یعنی برابر ۲ میلیارد تن در سال بوده و این در حالیست که ایران فقط یک درصد جمعیت دنیا را در اختیار دارد.»
وی تخریب منابع طبیعی و به ویژه جنگل ها را عامل اصلی فرسایش خاک در کشور دانست و تاکید مي كند:« با هر سیل و بارش شدید باران بخش عظیمی از خاک های مرغوب جنگلی کشور از دست رفته و به رودخانه ها، پشت سدها و دریاهای کشور وارد می شودـ.
يكي از معضلاتي كه اين روزها به عنوان تهديد جدي براي حفظ خاك كشور به شمار مي رود تخريب آن است چرا كه در بدترین حالت ممکن شما می توانید آب را وارد کرده و یا با شیرین سازی دریاها منابع آبی ایجاد کنید اما اگر خاک از بین برود جایگزینی برای آن وجود نداشته و واردات آن غیرممکن است.
آمارها نشان مي دهد سالانه به طرق مختلف 2 میلیارد تن از خاک کشور تخریب می شود.
آمارها نشان مي دهد هم اكنون تخریب خاک زاینده جنگل ها به عمق ۳۰ تا ۴۰ سانتی متري رسيده است واين درحالي است كه خاک مرغوبی که میلیون ها سال زمان نیاز دارد تا ترمیم شود براحتی با تخریب منابع طبیعی و جنگل از دست رفته و این تخریب در شرایطی ادامه دار است که جایگزینی برای آن خاک وجود ندارد.
حفاظت از خاك در گرو حفظ جنگلها
از آنجا كه براي حفظ خاك نياز است تا جنگل كاري را توسعه داد لذا اين مهم مي طلبد تا دراين رابطه با كاشت درخت درمناطق مختلف كشور خصوصا مناطقي كه ازاين شرايط برخوردارهستند جديت داشت.
عضو شبکه ملی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی کشور راهکار حفظ و حراست از جنگل ها را استفاده از ظرفیت جوامع محلی دانسته و مي گويد: «در تمام دنیا جنگلداری و جنگل‌کاری به صورت مشارکتی در تعامل با جوامع محلی جنگل‌نشین انجام گرفته و با اجرای طرح های متفاوت آبخیزداری و جنگلداری از ظرفیت مردم بومی در حراست و حفاظت از جنگل ها استفاده می شود.»
وی جنگل های کشور را سرمایه ملی و موزه طبیعی کهن ایران قلمداد كرده ومي افزايد: «مسئولان باید برای حفظ و حراست از این ظرفیت عظیم بودجه مخصوص و بسیار مناسب در نظر گرفته و ساختار قدرتمندی را برای متولی این حوزه تعریف کند.ـ
مولانا با انتقاد از ساختار و نیروهای ضعیف سازمان جنگل های کشور، تصریح مي كند: «عدم قدرت و توانایی سازمان جنگل ها به عنوان یک نهاد متولی حوزه جنگل باعث شده تا دستگاه های دیگر اجرایی از این سازمان تقاضای اراضی کرده و سازمان جنگل ها نیز به دلیل ساختار ضعیف توان مقاومت نداشته باشد.»
پیشنهاد وزارتخانه مجزا برای جنگل
حادشدن وضعيت چنگلهاي كشور ازجمله دلايلي است كه برخي از كارشناسان را بر آن داشت تا براي حفظ اين سرمايه ها پیشنهاد وزارتخانه مجزا برای جنگل را بدهند.
يكي از اين كارشناسان وفعالان محیط زیست موافق با اين پيشنهاد دراين خصوص مي گويد: «رئیس سازمان جنگل ها باید معاون رئیس جمهور باشد اما اکنون ریاست سازمان، معاون وزیر جهاد کشاورزی است بنابراین اختیارات وی محدودتر و توانایی وی کمتر است مضاف بر اینکه پای برخی مسئولان رده اول وزارتخانه های دست اندرکار نیز به جنگل خواری و زمین خواری باز شده است.»
عضو شورای هماهنگی شبکه ملی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی کشور خواستار همکاری سازمان جنگل ها با NGO های فعال در حوزه منابع طبیعی شد و تاکید مي كند:« مسئله اصلی در جنگلداری مشارکت مردم است و بدون کمک مردم هیچ فعل مثبتی در مقیاس کلان انجام‌پذیر نیست.»
وی با ابراز تاسف از اینکه بسیاری از تخریب های جنگلی توسط نهادهای دولتی انجام شده است، خاطرنشان مي كند:« نهادهای نظارتی کشور نظیر قوه قضائیه و نیروهای انتظامی برای مقابله با پدیده شوم تخریب جنگل ها باید به این درک برسند که جنگل یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین منابع کشور بوده و حیات ما بدون جنگل امکان پذیر نیست.»
