حوريه ملکي
مازندران برای کشور نقش انبار مواد غذایی را ایفا میکند. در حقیقت، این استان به خاطر ظرفیت بالایی که در تولید محصولات غذایی اعم از گوشتی، لبنی و کشاورزی دارد یکی از استانهایی است که در زنجیره تأمین مواد غذایی و مهمتر از آن امنیت غذایی کشور نقش مستقیمی دارد. بسیاری از کارشناسان بر این عقیدهاند که مازندران میتواند با گسترش زیرساختها و برنامهریزی برای بهرهبرداری درست از فرصتهای اقتصادی مربوط به بخش تولیدات غذایی در 3 بخش لبنی، گوشتی و کشاورزی، اشتغال چند استان دیگر را نیز تأمین کند. اما چند وقتي است که از وضعيت صنايع غذايي مازندران اخبار خوبي به گوش نمي رسد و در اين راستا اگر سه الی چهار شرکت بزرگ در اين حوزه را کنار بگذاریم، مابقی جزء واحدهای صنعتی کوچک محسوب میشوند. این واحدها با کمتر از 50 نفر نیروی انسانی در حال فعالیت هستند که جزء صنایع کوچک به شمار مي آيند و معمولا با تسهیلاتی که از بخش بنگاههای زودبازده میگیرند، تشکیل شده اند. اما در شرایط اقتصادی پرنوسان کشور نمیتوانند خود را حفظ کنند.
***
بخش عمده صنایع غذایی مازندران در 10 سال اخیر و بر پایه پشتیبانی از طرحهای کوچک و زودبازده و با حمایتهای یارانهای شکل گرفتهاند که با حذف یارانهها از سال 89 و ناتوانی در رقابت، عموماً ناکارآمد یا حذف شدهاند.
به حوزه صنایع غذایی مازندران میتوان از چند زاویه پرداخت. برای مثال اینکه چقدر در اشتغالزایی برای استان نقش دارند، چه اندازه به خاطر تأمین نیاز مواد اولیهشان میتوانند به عنوان صنایع تبدیلی در رونق کشاورزی و دامداری استان اثرگذار باشند و تا چه حد میتوانند در برندسازی برای مازندران تاثیر بگذارند. البته به این موارد میشود بخشهای دیگری مانند چالشهای این صنایع در استان، سهم این صنایع از بازار مصرف کشور و بسیاری از نکات دیگر را نیز افزود.
بهر حال هم اکنون وضعيت واحدهاي فعال در عرصه صنايع غذايي مازندران اصلا خوب نيست و بسیاری از آنها پس از مدتی به خاطر چالشهای متعدد با مشکلاتی مواجه میشوند و اگر از معضل ورشکستگی فرار کنند و تعطیل نشوند، در نگاهی خوشبینانه با ظرفیتی کمتر از توان اصلی، تولید میکنند.
* صنعت غذایی، متناسب با زیست بوم مازندران
اواخر سال گذشته بود که رییس انجمن صنایع غذایی مازندران آمارهايي را اعلام کرد که بر اساس آن 184 واحد فعال بوده که این تعداد هم حتی با 50 درصد ظرفیتشان فعالیت نمیکنند.
در همين رابطه يکي از اعضاي دانشگاه پیام نور مازندران با اشاره به اینکه تنها یک سوم از ظرفیت این واحدها در استان فعال است، گفت: مازندران قطب برتر کشاورزی کشور است پس چرا در حوزه صنایع لبنی بیش از 80 درصد ماده خام و مواد اولیه از خارج از استان وارد میشود و در حوزه آشامیدنیها کاملا وابسته به خارج از مازندران است.
بابک مومنی در مورد صنایع غذایی و ظرفیتهای استان در بخش صنعت غذا، خاطرنشان کرد: صنایع غذایی به طور مستقیم بخش پایین دستی بخش کشاورزی یعنی کشاورز به عنوان تامین کننده ماده اصلی صنایع غذایی است.
وی با بیان اینکه در مناطقی که تولیدات کشاورزی نقش محوری در اقتصاد آن منطقه دارد باید یک زنجیره کامل و درست از تولید رعایت شود، افزود: از تامین ماده خام تا فروش در این زنجیره غذایی طراحی شده و صنایع غذایی به عنوان بخش پایین دست، با ارتباط مستقیم با کشاورزی باعث رونق اقتصادی میشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران از صنایع غذایی به عنوان قطب قدرتمند یاد کرد و گفت: بررسیها نشان میدهد صنایع غذایی از ابتدای قرن بیستم با 1000 میلیارد دلار سرمایهسازی در سال به عنوان اولین صنعت دنیا محسوب شده و این صنعت، صنعت کوچکی نیست.
مومنی بیان کرد: در صورتی که مازندران به عنوان یک استان کشاورزی به رسمیت شناخته شود، صنعت غذایی تنها صنعتی است که میتواند متناسب با زیست بوم و شرایط این استان پایدار باشد و رفتن به سراغ سایر صنایع و پروژهها معنایی ندارد.
وی با بیان اینکه آیا ماده خامی که در مازندران تولید میشود در خدمت صنعت است یا خیر، متذکر شد: بیش از 2.5 میلیون تن مرکبات در سال در کشور تولید میشود که 70 الی 80 درصد آن در این استان بوده و این عرصه عظیم از مازندران را که به این امر اختصاص داده شد، آیا این موضوع کمکی به بخش صنایع غذایی نمیکند؟
* حرکت يارانه ها به سمت توليد
علاوه بر صنایع تبدیلی که در صنایع غذایی وجود دارد، بحث صنایع تکمیلی هم در این صنعت مطرح بوده که بسیار مهم است. دغدغه ای دیگر که سالیان سال است، توليد کنندگان مواد غذايي را عذاب می دهد مدل فروش محصولات کشاورزی به صورت فله ای و بدون برند است که آسیب جدی به تولیدات کشاورزی وارد می کند.
بسته بندی محصولات کشاورزی اغلب رغبتی برای خرید آن محصول ایجاد نمی کند یعنی خود صنعت بسته بندی، مدل آن و برندینگ کردن آن نیازمند تغییر اساسی است.
کارشناسان معتقدند صنایع غذایی و نیازهای اساسی آن باید از حالت پروژه های خرد و بنگاه های زود بازده که خیلی هم ثبات ندارند خارج شود. برخی از این کارخانه ها که جزء شناسنامه مازندران محسوب می شوند با گسترش در نقاط مختلف استان حمایت واقعی از آن می توان بعضا نیازهای اساسی را در این استان تامین کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران با بیان اینکه تراکنش های زیادی در ماده غذایی وجود دارد و یارانه های گسترده ای نیز پرداخت می شود، گفت: سال گذشته بحث جدی که در دستگاه قضایی و نظارتی دولتی وجود داشت این بود که ارز دولتی که به واردات محصولات کشاورزی پرداخت شد به انحراف رفت و به جای اینکه این یارانه ها به بخش کشاورزی داده شود، تلف شد.
مومنی تصریح کرد: اگر دلال های اقتصادی در بخش هایی از حوزه سیاست ما حاکم نیستند، حوزه های سیاسی و تصمیم سازی ما باید یارانه ها را به سمت تولید حرکت دهند و اگر کسانی که صنایعی در پایین دست مزارع کشاورزی ایجاد می کنند باید از آن حمایت شود.
وی با بیان اینکه ماده خام با رویکرد صنعت باید تولید شود، افزود: باید عرصه های کشاورزی را از کشت و کار سلیقه ای نجات داده و یارانه ها و حمایت های دولتی بیشتر صرف محصولات در بخش تولید شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مازندران حمل و نقل را از نکات اساسی در بخش صنایع غذایی عنوان کرد و گفت: این استان نگران آخر هفته یک سری ویلا نشینی که هیچ نفعی برای استان ندارند، است و متاسفانه با سوداگری زمین، منابع طبیعی و عرصه های کشاورزی مارا از بین بردند که ویلاهای متعدد و رفت و آمد آن ها هیچ انتفاعی برای مازندران ندارد.
* صدايي که به گوش مسئولان ملي نمي رسد
اواسط سال گذشته بود که دبیر انجمن همگن صنایع غذایی و دارویی مازندران با تاکید بر برطرف کردن سریع مشکلات حوزه صنایع غذایی گفت: زنگ خطر تعطیلی صنایع غذایی مازندران به صدا درآمد.
احمد مهدیزاده فزود: متاسفانه از ابتدای سال جاری، سال سختی برای صنعت غذایی کشور و استان صورت گرفته و تلاشهای دولتیها و تشکلها برای برطرف کردن مشکلات مطروحه باید بیشتر شود.
وي با اشاره به اینکه دو ماه آینده صنعت غذای استان و کشور روند سخت و نامطلوبی را سپری خواهد کرد، تصریح کرد: 507 پروانه صنایع غذایی در استان از بعد انقلاب داشته ایم که این واحدها به 183 واحد فعال و نیمهفعال رسیده است.
مهدی زاده با بیان اینکه بسیاری از واحدهای صنایع غذایی استان به تعطیلی کشانده شده است، افزود: زنگ خطر اخراج نیروهای کار در این واحدهای صنعتی موثر در استان نواخته شده است.
وی با اعلام اینکه به دلیل مشکلات رانندگان کامیون و نبود مواد اولیه بسیاری از کارخانجات صنایع غذایی به صورت نیمه تعطیل درآمده است، گفت: مسئولان ملی باید فکری برای احیا و برطرف کردن مشکلات صنایع غذایی استان صورت دهند.
این مسئول انجمن همگن صنایع غذایی و دارویی مازندران با اشاره به اینکه قیمت شیر پس از سه سال افزایش حداقلی داشته است، تصریح کرد: به دلیل افزایش قیمت تمام شده محصول شیر توسط تولیدکنندگان بسیاری از برندهای صنایع لبنی کمتر در واحدهای فروش و سوپرمارکتها عرضه نمیشود.
مهدیزاده با اعلام اینکه بسیاری از واحدهای صنایع غذایی استان به دلیل کمبود نقدینگی و رسیدن به مرز ورشکستگی اقدام به اخراج کارگران خود کردند، افزود: تنها در یک واحد صنایع غذایی و لبنی استان 500 نفر از کار بیکار شدند.