سرويس فرهنگ و هنر جوان آنلاين: مسعود شجاعی طباطبایی، چهره‌ای آشنا در عرصه کاریکاتور و گرافیک است. چهره هنر انقلاب در سال ۱۳۹۶ تا به امروز جوایز متعددی را از مسابقات بین‌المللی و داخلی دریافت کرده که جایزه ویژه مسابقه بین‌المللی کارتون آیدین دوغان ترکیه، جایزه اول جشنواره مطبوعات در سال ۱۳۷۴، لوح افتخار از جشنواره کارتونت ایتالیا، جایزه اول مسابقه بین‌المللی کارتون سوریه، مدال نقره مسابقه بین‌المللی المپیک چین و... از آن جمله‌اند. این هنرمند همچنین در جشنواره‌های بین‌المللی زیادی مانند جشنواره کارتون پیرا سیکابا برزیل، زیتون قبرس، چاینا گوانگژی چین، گریکارتون یونان، سیریا کارتون سوریه و... به عنوان داور حضور داشته است. شجاعی طباطبایی در حال حاضر مدیر مرکز هنر‌های تجسمی حوزه هنری است. او اعتقاد دارد مقوله هنر پس از انقلاب اسلامی تعریفی دوباره یافت و به نوعی احیا شد. خصلت اول و اصلی هنر انقلاب اسلامی را مردمی و فراگیر بودن آن می‌داند و بر این باور است آنچه امروزه به عنوان هنر می‌شناسیم قابل قیاس با سال‌های پیش از انقلاب نیست. شجاعی طباطبایی در عین حال نسبت به حضور جدی یک جریان نفوذ در کشور که به دنبال سلب محتوا و مفهوم از مقوله هنر است هشدار می‌دهد. مداقه‌ای بر چگونگی پیدایش و بروز پدیده‌ای به نام «هنر انقلاب اسلامی»، سیر تحول و فراز و فرود‌های آن در چهار دهه گذشته، میزان تأثیرگذاری و جایگاه کنونی‌اش بهانه گفتگو با این کاریکاتوریست نامدار ایرانی شد.
به عنوان اولین سؤال بفرمایید چه تعریفی برای مقوله هنر انقلاب اسلامی قائل هستید؟
اگر بخواهیم تعریف دقیقی از هنر انقلاب اسلامی ارائه دهیم باید ابتدا نگاهی به وضعیت هنر در پیش از وقوع انقلاب داشته باشیم. در آن دوران طیفی از هنرمندان به اصطلاح روشنفکر خالق آثاری در رشته‌های مختلف هنری بودند که در دل این آثار، معنا تبلور خاصی نداشت و مباحث دیگری همچون فرم بیشتر مورد توجه بود. به عبارت دیگر، بحث هنر برای هنر در اولویت قرار داشت. بیشتر این مبحث دنبال می‌شد و خلق آثار هنری حول آن شکل می‌گرفت. مفهوم و خصلت در این هنر جایگاه خاصی نداشت و صرفاً دیدگاه‌های دیگری مانند زیبایی‌شناسی در اولویت بود که آن هم با نگاهی به هنر غرب اتفاق می‌افتاد. نکته دوم اینکه هنر در زندگی مردم جایگاه خاصی نداشت و عملاً برای خواص بود. از سوی دیگر گروه‌های چپ با حمایت جدی افرادی مانند فرح دیبا در مقوله هنر حضور جدی داشتند و تأثیرات بلوک شرق به خصوص شوروی سابق در خلق آثار هنری این گروه کاملاً نمایان بود. این جریان توسط امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت نیز به شدت حمایت می‌شد تا جایی که حضور وزیران توده‌ای را در کابینه خود بی‌پرده تأیید می‌کرد. البته در این میان هنرمندان قلیلی هم بودند که در همان اتمسفر، آثار ماندگار و بی‌نظیری را خلق کردند، از جمله استاد فرشچیان، اما این آثار از لحاظ کمی در اقلیت بود. با وقوع انقلاب مقوله هنر در پیوند با سایر مناسبات دچار تحول و دگرگونی عمیق شد و اتفاقات جدی در این عرصه رخ داد. برای مثال، زیباترین و تأثیرگذارترین کار‌های هنری جریان ساز توسط عده‌ای از جوانان توانمند و مصمم انقلابی در حوزه هنری خلق شد. جریانی که آثارشان مردمی بود و با اهداف انقلاب اسلامی همخوانی داشت و عملاً جریان هنری پیش از انقلاب را زیر سؤال می‌برد. دین و انقلاب در این آثار هنری نمود پیدا می‌کرد و مضامین معنوی، الهی و انسانی که مردم با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کردند هویدا بود. به عبارت دقیق‌تر، هنر در پس از انقلاب فراگیر و مردمی شد. برای مثال، پوستر‌هایی با تیراژ‌های ۱۰ هزار عددی طراحی و خلق و در اماکن عمومی توزیع شد. هنوز هم در روستا‌ها در کنار عکس شهدا پوستر و عکسی با محوریت مباحث ارزشی انقلاب وجود دارد که یادگار آن دوران است.
به نظر شما اثرات هنر انقلاب اسلامی را در کدام یک از شاخه‌های هنری بیشتر می‌توان رصد کرد و نشان گرفت؟
در تمام زمینه‌های هنری تحولی عجیب رخ داد، مثلاً در حوزه هنر‌های تجسمی و به طور مشخص کاریکاتور و کارتون که رشته تخصصی خود بنده است انقلابی صورت گرفت. تعداد همه فعالان این عرصه در پیش از انقلاب اسلامی به ۵۰ نفر هم نمی‌رسید، اما پس از انقلاب اسلامی چه به لحاظ کمی و چه از منظر کیفی حضور پرتعداد هنرمندان را شاهد هستیم. امروزه کاریکاتور ایران بر بام جهان ایستاده است و هنرمندان ایرانی نه تنها با آثارشان جوایز جشنواره‌ها و مسابقات را درو می‌کنند که با حضورشان، به این اتفاقات هنری اعتبار می‌بخشند. به همین دلیل است که برخی جشنواره‌های بین‌المللی حتی فراخوان‌هایی به زبان فارسی دارند. هنرمندان ما امروزه به عنوان شرکت‌کننده، داور و سخنران حضوری پررنگ در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی دارند. اخیراً قرار بود کتابی از بهترین آثار کاریکاتوریست‌های ایرانی منتشر کنیم و در کمال تعجب دیدیم که تعداد این هنرمندان به بیش از یکهزار نفر می‌رسد که با سختگیری، در نهایت توانستیم آثار ۲۵۶ نفر از این هنرمندان را برای کتاب انتخاب کنیم. به عبارت بهتر، در حال حاضر یکهزار هنرمند درجه یک در زمینه کاریکاتور و کارتون داریم. در سایر رشته‌های هنری نیز وضع تقریباً به همین منوال است. برای مثال، از چند فیلم معدود مانند «گاو» که حضرت امام (ره) به آن اشاره داشتند که بگذریم ابتذال مطلق بر سینمای قبل از انقلاب حاکم بوده است، اما پس از انقلاب اسلامی بود که سینمای ایران رنگ و بوی جدی به خود گرفت. در سایر رشته‌های هنری مانند موسیقی و ... هم اوضاع به همین منوال است.
اگر بخواهیم نگاهی تفکیکی به چهار دهه‌ای که از وقوع انقلاب می‌گذرد داشته باشیم، مقوله هنر انقلاب اسلامی در کدام دهه در اوج بوده یا دچار افول شده است؟
این مسئله بستگی به نوع رشته هنری دارد، مثلاً در کاریکاتور و کارتون از ابتدای انقلاب یک کار جدی و مستمر انجام گرفته و تا به امروز ادامه داشته است نتیجه اینکه در جشنواره‌های ما هنرمندان ۷۴ کشور شرکت می‌کنند. مسئله مهم‌تر آن‌که دنیا منطق و اعتبار ما را پذیرفته است، اما در برخی رشته‌ها مانند نقاشی با وجود فعالیت‌های درخشان حوزه هنری در دهه اول انقلاب در اثر نگاه خاص برخی مدیران دچار افول در دهه اخیر شده‌ایم. در برخی رشته‌های هنری کارنامه درخشانی می‌بینیم و در بعضی دیگر نه. بد نیست اینجا یک نگاه آسیب‌شناسانه هم داشته باشیم. به هر حال دشمنان همیشه در تلاش هستند و ما امروز با یک جریان نفوذ در حوزه هنر مواجه هستیم. برخی سفارتخانه‌های خارجی به پاتوق هنرمندان تبدیل شده‌اند و این هنرمندان بر اساس خطوط ترسیمی آن‌ها فعالیت می‌کنند. تعدادی از این کشور‌ها حتی نشان نظامی به هنرمندان ما اعطا می‌کنند که جای تأمل دارد. دشمنان انقلاب با تمام توان و امکانات پای کار آمده‌اند و به اشکال مختلف فعالیت می‌کنند. برخی گالری‌ها به جریانات خاص وصل هستند یا در حراجی‌هایی که در کشور‌های حاشیه خلیج فارس و حتی در داخل کشور برگزار می‌شود الگوسازی‌هایی صورت می‌گیرد. برای مثال، برای تابلوی آیینه‌کاری یک خانم که اثرش محلی از اِعراب ندارد ۴ میلیارد تومان پول می‌دهند، در حالی که ما بهترین آیینه‌کاری‌ها را در مساجد و اماکن مذهبی خودمان شاهد هستیم. به طور مشخص یک پروژه در جریان است که اتفاقاً به شدت هم فعالیت می‌کند، اما همه این جریانات مانع فعالیت ما نشده و از قافله عقب نمانده‌ایم. برای مثال، امسال در پنجمین جشنواره هنر مقاومت شاهد حضور هنرمندان جوان یا به عبارت بهتر رویش‌های انقلاب بودیم که آثارشان را عرضه کردند یا در حوزه هنری جشنواره تجسمی هنر جوان را داشتیم با مخاطبان مشخص. باید در این حوزه به طور جدی و مستمر با جوانان ارتباط داشته باشیم و از آنان حمایت کنیم. باید با برگزاری جشنواره‌ها، ورک‌شاپ‌ها و کارگاه‌های تخصصی در استان‌های مختلف زمینه حضور و فعالیت جوانان را در این عرصه فراهم نماییم. خوشبختانه در آغاز دهه پنجم انقلاب شاهد حضور گسترده هنرمندان جوان در این عرصه هستیم که قطعاً از همه چالش‌ها عبور خواهند کرد و پیشرفت‌های چشمگیر خواهند داشت. بیانیه گام دوم انقلاب نشان از توجه ویژه رهبر معظم انقلاب به جوانان دارد. این بیانیه یک اتفاق بزرگ و منشور کلی است که نیاز به بازخوانی دوباره دارد. رهبر معظم انقلاب در این منشور که به نوعی خط جدید حیات جمهوری اسلامی است به طور بسیار دقیق چراغ آینده را در همه حوزه‌ها نشان داده‌اند. با بضاعت کنونی هم می‌شود حرفهای خیلی جدی در عرصه هنر زد.
با این تفاسیر و در مجموع، حال و روز هنر انقلاب اسلامی را در حال حاضر مناسب و امیدوارکننده می‌بینید؟
من خیلی امیدوارم به خصوص با رویش‌های انقلاب. هرچند از دشمنان هم نباید غافل شد. آن‌ها با تمام توان ورود کرده‌اند و هجمه‌ای که امروز در عرصه هنر شاهدش هستیم بی‌سابقه است. نشریات ۳۰۰ صفحه‌ای با بهترین کیفیت منتشر می‌کنند و به طور رایگان در اختیار گالری داران و هنرمندان قرار می‌دهند. رسانه‌های معاند هم ۲۴ ساعته کار می‌کنند. می‌خواهند مفهوم را از هنر جدا کنند و دوباره به مناسبات پیش از انقلاب بازگردند. همه این‌ها اهمیت کار در این حوزه را نشان می‌دهد. باید جهادگونه به مقابله با آن‌ها برخاست.
برای ترغیب و تشویق جوانان برای ورود و فعالیت در این عرصه چه باید کرد؟
در وهله اول فکر می‌کنم سازمان‌ها، نهادها، ارگان‌ها و نیرو‌های همسو باید موازی‌کاری را کنار بگذارند و به شکل متمرکز کار جدی در این عرصه صورت گیرد. همه فعالیت‌ها هم محدود به جغرافیای خاص مانند تهران نباشد. تمام تلاش ما بر این است که از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم تا به نتیجه مطلوب برسیم.
آیا هنر انقلاب اسلامی را می‌توان یک سبک یا جریان تثبیت شده دانست؟
در برخی رشته‌ها بله تثبیت شده است. در برخی دیگر، اما در مقطعی تثبیت و بعد تضعیف شده است. مهم این است که امروزه هنر انقلاب به صورت فراگیر درآمده و در حوزه‌هایی مانند نگارگری، گرافیک، تصویرسازی، کاریکاتور، کارتون و... اتفاقات بزرگ و ویژه‌ای را رقم زده است که قابل مقایسه با دوران پیش از انقلاب نیست. هنر انقلاب در جامعه امروز ما بسیار ناب است.
