سرویس جامعه جوان آنلاین: یک چشمش به لبهای تشنه زمین و تیغ تند آفتاب و چشم دیگرش به خانه و کاشانهای که با زحمت و عرق جبین و هزار امید و آرزو بنا کرده است، اما حالا باید همه را رها کند و برود؛ رفتنی شاید بیبازگشت! در هیاهوی پایتخت و دیگر کلانشهرها خبری از کار و پول نیست. شب را باید در کنار خیابان صبح کند یا به اتاقهای اجارهای ارزانقیمت در نقاط میانی و پایینشهر برود. این اتاقها و سکونتگاههای غیررسمی، واقعیت افزایش مهاجرت به پایتخت و دیگر کلانشهرها و بر هم خوردن بیشتر تعادل، جمعیت شهرنشین و روستانشین را بیش از پیش به تصویر میکشد. مطابق سرشماری سال ۱۳۹۵، نزدیک به ۷۵ درصد جامعه ایرانی در شهرها و ۲۵ درصد در روستاها زندگی میکردند، اما شهرهای کشور همچنان فربهتر و روستاها نحیفتر میشوند تا بدانجا که به گفته معاون سازمان مدیریت و برنامهریزی استان تهران هر ساله ۲۰۰ هزار نفر به استان تهران اضافه میشود و بهزودی ۸۰ درصد جمعیت کشور شهرنشین خواهند شد. با این وجود معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری اعتقاد دارد، جمعیت روستایی بهبود داشته است!
بندهای نهم و دهم سیاستهای کلی جمعیت انگار از دیگر بندهای آن مهجورتر است. براساس بند نهم این سیاستها باید شاهد باز توزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت، متناسب با ظرفیت زیستی با تأکید بر تأمین آب با هدف توزیع متعادل و کاهش فشار جمعیتی باشیم. بند دهم هم بر حفظ و جذب جمعیت در روستاها، مناطق مرزی و کمتراکم و ایجاد مراکز جدید جمعیتی به ویژه در جزایر و سواحل خلیجفارس و دریای عمان از طریق توسعه شبکههای زیربنایی، حمایت و تشویق سرمایهگذاری و ایجاد فضای کسب و کار با درآمد کافی حکایت دارد، اما اگر میخواهید بدانید که چقدر این نقشه جمعیتی اجرایی شده، کافی است به آمار ترکیب جمعیت شهرنشین و روستانشین کشوری نیمنگاهی داشته باشید؛ آماری که نشان میدهد روز به روز بر تعداد شهرنشینان افزوده و از روستانشینان کاسته میشود.
هر ۵ سال جمعیت یک استان در دل استان تهران میرود!
شهرام عدالتی، معاون سازمان مدیریت و برنامهریزی استان تهران با اشاره به ۱۰۰ ساله شدن تأسیس بلدیه تهران درباره آمار شهرنشینی مردم کشورمان در طول این ۱۰۰ سال میگوید: «در زمان تأسیس بلدیه تهران ۱۰ درصد مردم در شهرها و ۹۰ درصد در روستاها زندگی میکردند، اما در آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۵، نزدیک به ۷۵ درصد جامعه ایرانی در شهرها و ۲۵ درصد در روستاها زندگی میکردند و در آینده به سمت ۸۰ درصد شهرنشین و ۲۰ درصد روستانشین پیش خواهیم رفت. به گفته وی هر سال ۲۰۰ هزار نفر به استان تهران اضافه میشود و در هر پنج سال جمعیت یک استان در دل استان تهران افزوده خواهد شد. عدالتی تصریح میکند: «براساس بررسیهای صورت گرفته در سال ۱۴۱۰ در تهران، البرز و قم ۲۵ میلیون نفر زندگی خواهند کرد.»
۳۳ هزار روستا و آبادی در کشور خالی از سکنه
بر اساس آخرین آمارها، حدود ۳۳ هزار روستا و آبادی در کشور خالی از سکنه شدهاند. روستاهای خالی از سکنه به خصوص اگر در مناطق مرزی کشور باشند نوعی عقبنشینی از مرزهاست و میتواند چالشهای امنیتی به بار آورد. شاید به همین خاطر است که سیاستهای کلی جمعیت بر حفظ و جذب جمعیت در روستاها و مناطق مرزی و کم تراکم تأکید ویژه دارد، اما این مهاجرت گسترده به شهرها تبعات ناخوشایندی را برای شهرنشینان و مهاجران در پی دارد. واقعیت زندگی شهرنشینی خیلی وقتها آن چیزی نیست که روستاییان تصورش را میکنند و بسیاری از آنها در کنار تحمل درد و رنج غربت باید رنج بیپولی و بیخانمانی را هم تحمل کنند که همین مسئله هم موجب شکلگیری زندگی حاشیهنشینی در اطراف کلانشهرها شده است؛ حاشیههایی که در متن آسیبهای اجتماعی جای دارند. به رغم تمام اینها و با وجود استنادات آماری برخی مسئولان هم از مهاجرت معکوس به روستاها خبر میدهند!
محمد امید، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری یکی از افرادی است که نگران کاهش جمعیت روستاها نیست و معتقد است: «آمارهای ما و سازمان برنامه بهبود شرایط جمعیت روستایی را تأیید میکند.»
وی در پاسخ به این نکته که افزایش آمار جمعیت شهری و کاهش آمار روستاییان را چگونه توجیه میکنید، به «جوان» میگوید: «چالشی که هم اکنون با آن مواجه هستیم، این است که روستاها وقتی بزرگ میشوند مطالبه شهرشدن را دارند و با تبدیل روستاها به شهر یکباره جمعیت روستاها کاهش پیدا میکند. این مسئله طی سالهای گذشته برای ۳۰ درصد روستاها اتفاق افتاده که باید برای آن فکری کنیم.»
به گفته وی دلیل تقاضای مردم برای تبدیل روستاها به شهر به دلیل امتیازاتی است که شهرداریها دارند. خدمات شهرنشینی و افزایش ارزش ملکهای مسکونی از دلایل دیگری است که مردم به شهرشدن روستاهایشان تمایل دارند، اما این مسئله چالشهایی را برایشان ایجاد میکند؛ از جمله اینکه دیگر نمیتوانند احشام را در شهرها نگه دارند یا خیلی از فعالیتهای کشاورزی که در حاشیه خانوادهها اتفاق میافتد، باید از شهر بیرون برود. وی درباره برنامه این معاونت برای افزایش جمعیت روستاها و اصلاح توزیع جمیعت در کشور، مهمترین عامل ماندگاری روستاییان در روستاها را امر اشتغال میداند که با قوانین و ارائه تسهیلات به روستاییان میشود با ایجاد اشتغال پایدار جمعیت روستاها را پایدار کرد.