سرويس تاريخ جوان آنلاين: کارنامه حسین مکی سیاستمدار نامدار نهضت ملی ایران، از فصول در خور خوانش نهضت ملی ایران است. به رغم آثار فراوان مکی در حوزه تاریخ، شوربختانه درباره سیاستورزی طولانی وی، آثاری در خور پدید نیامده و محققان چندان به سوی آن نرفتهاند. در ماههای اخیر به قلم دوستم جناب امیر مکی (برادرزاده حسین مکی) اثری منتشر شد که تا حدودی این خلأ را جبران کرد. وی در دیباچه این اثر درباره زمینههای این تحقیق آورده است: «از سال ۱۳۶۶ بهطور مستقیم با ایشان آشنا شدم. او را سالی یکی دو بار میدیدم و قبل از این تاریخ تنها اسم و رسمی از او به یاد داشتم. نحوه بیان و طرز فکرش متفاوت بود. بعضی اوقات محو سخنانش میشدم که با چه قاطعیتی از حرکت عظیم سالهای نهضت ملی شدن صنعت نفت دفاع میکرد. ایشان شخصیتی خاص و منحصربهفرد داشت و گاهی اوقات نیز پشیمان از کاری بود که در گذشته انجام داده بود. جالب آنکه برای انجام کارهای جدید علاقه خاصی از خود نشان میداد، به نظر من حتی در سنین پیری و کهنسالی او خودش بود و برای اهدافش دم میزد، ولی بازدمش آن نبود که انتظار داشت. همانطور که تصویر ایشان در ذهنم نقش بست مصمم به مطالعه درباره تألیفات و زندگی سیاسی او شدم، کما اینکه تا حدودی نیز با زندگی خصوصیاش آشنا بودم و در این بین آثار و نوشتههای موافقان و مخالفان مسلک او را نیز دیده و خواندهام. حالا با گذشت بیش از ۲۷ سال از آن تاریخ که خود بیش از ربع قرن است، تصمیم گرفتهام بنویسم تا شاید قدم کوچکی در بهتر شناساندن ایشان به ایرانیان و همنسلان خود بردارم. شاید نوشته ماندگاری برای آیندگان ایرانزمین شود که بدانند و بخوانند.»
وی در بخش دیگری از مقدمه، در باب تلاشهای میدانی خود در سامان دادن این پژوهش مینویسد: «در طول این دوران بر آن شدم تا بخوانم و بخوانم، مخالف و موافق را در کنار هم قرار دهم تا بدانم و بدانم، اما مشخص است که حسین مکی از مردم بود، به خاطر وطن خواند، به خاطر وطن گفت و در خاک وطن نیز آرام گرفت. نه درس دیپلماتها را خوانده بود و نه زبان آکادمیک میدانست. تنها به زبان مردم صحبت میکرد. او بیباک بود. مخالفان، او را به رکگویی متهم میکردند و موافقان او را شجاع و بیپروا میپنداشتند. مخالفان او را خرابکار رابطه با غرب و موافقان او را مخالف استعمار و اجنبی میدانستند. موافق و مخالف بهدرستی او را مؤثر در اخراج استعمار پیر از خوزستان میدانند و او را سرباز فداکار وطن مینامند. قبل از اختلاف و شکاف در جبهه ملی او پررنگ و بیمثال بود و بعد از آن به گفته مخالفانش کمرنگ و خطاکار شد، اما بهدرستی او هدف داشت و نوعی اصولگرایی در تفکر او موج میزد. پس از کودتای ننگین ۲۸ مرداد نه وزارت را قبول کرد و نه پست دولتی را نگه داشت، بلکه به صورت خاصی به نوشتن روی آورد و گوشه عزلت گزید و به قول امروزیها خانهنشین شد. آنقدر مستعد بود که در نگارش تاریخ نیز منحصر به فرد شد. نمونه آشکار و مبرهن آن را در شاهکار «تاریخ بیست ساله» او میتوان دید و جالب اینکه نگارش ۲۰ سال از تاریخ معاصر این مرز و بوم در حدود ۴۱ سال طول کشید. پشتکارش در این نوشتار زبانزد خاص و عام شد. تا جایی که امروز میبینیم تاریخ بیست ساله حسین مکی به عنوان یکی از کتب مرجع و موثق تاریخ معاصر ایران چه در داخل و چه در خارج از کشور مستند و مورد توجه است.»