سرویس سیاسی جوان آنلاین: انتشار اخباری درباره مطرح شدن پرونده مطالعات ادعایی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باز هم موج جدیدی از اتهامات علیه ایران به دنبال داشته است. واقعیت این است که پس از توافق برجام و در جریان مذاکرات قرار شد تا ایران طی یک زمان فشرده ابهامات آژانس را درباره پرونده مطالعات ادعایی پاسخ دهد؛ توافقی که منجر به سفر یوکیو آمانو به تهران و بازدید وی از تاسیسات پارچین شد. حالا با خروج امریکا از توافق برجام به نظر می‌رسد تمام پاسخ‌های ایران به اتهامات آژانس به فراموشی سپرده شده و باز هم ابهامات تازه‌ای مطرح شده است. واقعیت این است که این اولین بار نیست که چنین اتفاقی درخصوص ابعاد فنی پرونده هسته‌ای ایران روی می‌دهد بلکه در گذشته نیز بار‌ها ایران و آژانس توافقات گوناگونی برای حل ابهامات داشته‌اند که تاکنون به نتیجه نرسیده است.
این در حالی بود که ایران تمام همکاری‌های لازم را برای حل ابهامات به کار گرفت، اما به نتیجه مطلوبی نرسید. یکی از نمونه‌های اصلی چنین توافقی بحث مربوط به طرح اقدام بین ایران و آژانس بین‌المللی اتمی بود. این طرح به دنبال این بود تا جلوی صدور هر چه بیشتر قطعنامه آژانس علیه ایران را بگیرد که نتیجه مطلوبی به دنبال نداشت.
با صدور قطعنامه ۱۷۳۷ و اعمال تحریم‌های جدید، ایران به دنبال راه حلی برای مسئله هسته‌ای بود تا تحریم‌های شورای امنیت را لغو کند. در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۷ علی لاریجانی مسئول پرونده هسته‌ای ایران به ملاقات دبیرکل آژانس در وین رفت و اعلام کرد ایران آماده است تا در یک همکاری نزدیک با آژانس ابهامات پرونده هسته‌ای ایران را رفع کند. در نهایت ۲۱ اوت ۲۰۰۷ ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست‌هایی در تهران به توافق رسیدند تا مسائل حل نشده راجع به پرونده هسته‌ای ایران را حل کنند. این همکاری تحت عنوان طرح اقدام مطرح شد که طی آن همه مسائل باقی‌مانده باید حل می‌شد و آژانس پذیرفت که پس از اجرایی شدن طرح اقدام، رسیدگی به پرونده ایران طبق روال عادی انجام بگیرد. ایران و آژانس متعهد شدند تا ظرف مدت سه ماه تمام مسائل باقی‌مانده را حل کنند. طرح اقدام به بررسی اتهامات وارد شده به ایران که اطلاعاتی درباره آن‌ها به آژانس ارائه نکرده بود، می‌پرداخت.
در همین راستا هیئتی به سرپرستی اولی هاینونن (معاون امور پادمان‌های آژانس) با همراهی ویلموس سرونی (مسئول روابط خارجی آژانس) و یوهان روتنباخ (مشاور حقوقی آژانس) در اوت ۲۰۰۷ به تهران آمدند تا مسائل مورد نظر را با مقامات ایرانی حل و فصل کنند. مذاکرات نمایندگان آژانس با مسئولان ایرانی در چند دور انجام گرفت. با توجه به توافقات ایران با آژانس قرار بر این بود تا بازرسان آژانس از رآکتور آب سنگین اراک و تأسیسات نطنز بازدید کنند و مسائل باقی‌مانده درباره آزمایش پلوتونیوم در گذشته، دامنه برنامه غنی سازی، آلودگی اورانیوم در تجهیزات دانشگاه شریف و مطالعات مربوط به پروژه‌های خاص را حل کنند.
در ماه اوت پیشرفت‌هایی در برنامه طرح اقدام با همکاری ایران انجام شد و ایران اطلاعاتی را که آژانس به آن‌ها نیاز داشت و به دنبال آن بود، فراهم کرد. با پیشرفت طرح اقدام، امریکا خاویر سولانا را از ادامه مذاکرات با ایران بازداشت و مذاکرات ایران و ۱+۵ با وجود تلاش‌های ایران بی‌نتیجه ماند. از طرفی روسیه و چین اعلام کردند موافق با مجموعه دیگری از تحریم‌ها علیه ایران نیستند. به این ترتیب در اواخر سپتامبر ۲۰۰۷ گروه ۱+۵ برنامه طرح اقدام را تأیید کرد و ایران را به شفاف‌سازی در برنامه هسته‌ای و رفع نگرانی‌های موجود واداشت.
دور دوم مذاکرات نمایندگان ایران (جواد وعیدی) و آژانس (اولی هاینونن) در ۹ اکتبر و دور سوم مذاکرات در ۳۰ اکتبر در تهران برگزار شد که طی این مذاکرات بنا بود تا سؤالات و مسائل باقی مانده حل شود.
تعلیق غنی‌سازی؛ شرط برطرف کردن اتهامات
کشور‌های ۱+۵ در نشستی که دوم نوامبر در لندن برگزار شد توافق کردند که اگر ایران نتواند به سؤالات و ابهامات بازرسان آژانس پاسخ قابل قبولی دهد دور جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران اعمال خواهد شد. در بیانیه‌ای که در پایان نشست از سوی وزارت خارجه انگلیس منتشر شد، ذکر شد که اگر گزارش دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پایان مهلت تعیین شده طرح اقدام قانع کننده نباشد، شش کشور تلاش می‌کنند دور سوم تحریم‌ها را علیه ایران افزایش دهند.
دبیرکل آژانس در ۱۵ نوامبر ۲۰۰۷ گزارشی مبنی بر نتایج طرح اقدام ارائه کرد که در آن شرحی از پاسخ‌های ایران به سؤالات و گزارشی از بازدید‌ها و آزمایشات بازرسان آژانس آمده بود. طبق گزارش آژانس پاسخ‌های ارائه شده ایران درباره برنامه‌های سانتریفیوژ‌های P۱ و P۲ مطابق یافته‌های آژانس بود. همچنین آژانس توانست تا عدم انحراف مواد هسته‌ای اعلام شده از سوی ایران را تأیید کند. ایران دسترسی کافی به افراد را فراهم کرده و در یک شیوه زمانبندی شده به سؤالات پاسخ داده و شفاف‌سازی‌هایی انجام داده بود، البته به گفته آژانس برخی ابهامات هنوز در مورد پرونده ایران وجود داشت از جمله برنامه گذشته و فعلی غنی‌سازی سانتریفیوژ و تحقیقات مربوط به آن که آژانس همچنان به بررسی‌های خود در این زمینه ادامه خواهد داد. همچنین این گزارش ذکر می‌کند که با توجه به اجرا نشدن کامل پروتکل الحاقی توسط ایران، آژانس در موقعیتی نیست که درباره نبود مواد و فعالیت‌های ذکر نشده در ایران، اطمینان دهد. در نهایت آژانس از ایران می‌خواهد تا پروتکل الحاقی و اقدامات اعتمادساز از جمله تعلیق کامل غنی‌سازی را اجرا کند و به اعتمادسازی درباره دامنه و ماهیت برنامه حاضر خود ادامه دهد.
فشار امریکا بر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
گزارش نوامبر مدیرکل آژانس در مورد طرح اقدام نگرانی‌های امریکا و همراهانش را تقویت کرد. گریگوری شولت نماینده امریکا در آژانس نگران این بود که ایران واقعاً مدارکی برای حل مسائل ارائه دهد. شولت در هفتم دسامبر در تلگرافی به واشنگتن پست نوشت: ما باید اطمینان حاصل کنیم که دبیرکل مسائل را مختومه اعلام نکند یا حتی این گونه بگوید که اطلاعات ایران با یافته‌های آژانس همخوانی ندارد، مانند مسئله پلوتونیوم و سانتریفیوژها. همچنین هفتم دسامبر در نشست کشور‌های همفکر عضو آژانس (امریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، استرالیا، کانادا، ژاپن) در وین، دیپلمات‌ها از مختومه اعلام کردن دو مسئله در پرونده ایران ابراز نگرانی کردند. اسمیت نماینده انگلیس از این موضوع ناراحت بود که آژانس این اختیار عمل را ندارد که هر وقت خواست دوباره به آن موضوعات بپردازد. شولت نیز بر اهمیت تحت فشار گذاشتن ایران را به البرادعی در قالب برنامه کاری تأکید کرده بود.
آژانس و دبیر کل آن تحت فشار امریکا بودند تا طرح اقدام به نتیجه مطلوب نرسد و مسائل مطرح شده همچنان تمام نشده باقی بماند. امریکا قبلاً نیز آژانس را تهدید به قطع کمک‌های مالی کرده بود و به دبیرکل آژانس گفته شده بود اگر آژانس به امور جنبه سیاسی بدهد امریکا می‌تواند با بودجه آژانس همان کاری را بکند که با اتحادیه پست جهانی انجام داد. در واقع برنامه طرح اقدام، امریکا را درباره برخی مسائل نگران می‌کرد مانند افزایش همکاری ایران با آژانس و اینکه فرصت ترغیب چین و روسیه به تحمیل هرگونه تحریم‌های بیشتر علیه ایران ممکن است تضعیف شود. همچنین موفقیت ایران در حل مسائل هسته‌ای می‌توانست درخواست شورای امنیت برای تعلیق غنی‌سازی اورانیوم را از بین ببرد.
دبیرکل آژانس در روز نخست نشست شورای حکام در ۲۲ نوامبر ۲۰۰۷ اعلام کرد که ایران در شفاف‌سازی فعالیت‌های هسته‌ای در حال پیشرفت است، اما در عین حال در سخنان خود عنوان کرد که آژانس قادر نیست به طور موثق و معتبر در مورد فقدان هرگونه مواد و فعالیت‌های اعلام نشده در ایران اطمینان دهد. ۳۰ نوامبر ۲۰۰۷ سعید جلیلی نماینده ایران در دیداری با سولانا نماینده اتحادیه اروپا در لندن مذاکراتی را انجام دادند که نتیجه‌ای دربرنداشت.
پس از این مذاکرات و دریافت نتیجه مذاکرات توسط سولانا گروه ۱+۵ نشستی را در اول دسامبر در پاریس برگزار کردند که در این نشست بر افزایش فشار بر ایران و اقدام به کار روی قطعنامه تازه‌ای علیه ایران به توافق رسیدند.
ضرورت استفاده از ظرفیت کشور‌های همپیمان برای مقابله با امریکا
این تجربه به خوبی نشان می‌دهد که تا چه اندازه توافق‌های فنی ایران و آژانس می‌تواند تحت تاثیر فشار‌های امریکا و کشور‌های اروپایی قرار بگیرد. موج جدید اتهام‌ها علیه ایران نیز به احتمال زیاد با این هدف علیه ایران وارد می‌شود تا زمینه برای ارسال مجدد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد فراهم شود. این مسئله زمانی حیاتی‌تر می‌شود که بدانیم امریکایی‌ها به شدت به دنبال بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران هستند.
در شرایط فعلی شاید مهم‌ترین اولویت برای دستگاه سیاست خارجی این باشد که با استفاده از ظرفیت کشور‌های همپیمان جلوی شرارت هر چه بیشتر امریکا در این حوزه را بگیرد، به عنوان مثال نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این اقدام امریکایی‌ها را یک فضا‌سازی جدید علیه ایران عنوان کرده بود. در هر صورت با توجه به تلاش امریکا برای افزایش فشار علیه ایران می‌توان انتظار داشت که اتهامات اینچنینی علیه ایران در ماه‌های آینده روند صعودی داشته باشد.
