سرویس سیاسی جوان آنلاین: انتشار گزارشی در بی‌بی‌سی فارسی در خصوص روابط ایران و چین بازتاب‌های گسترده‌ای در فضای داخلی ایران داشته است و به نظر می‌رسد همان گونه که در سطح بین‌المللی نظم جهان به سمت نوعی محور دو قطبی بین چین و امریکا حرکت می‌کند، در ایران نیز تقابل نظر‌ها در این رابطه هر چه بیشتر در حال اوج گرفتن است. در گزارشی که این شبکه در خصوص روابط ایران با چین منتشر کرده، عمده تلاش نویسنده بر این محور استوار است که عملاً چین تنها نقش یک تاجر را در روابط بین ایران و عراق داشته و جز فروش سلاح به دو طرف، کار دیگری انجام نمی‌داده است. جدا از اینکه آمار و نحوه فروش تسلیحات به دو طرف نشان می‌دهد واقعیت ماجرا اینگونه نبوده است و نگاه به پرونده دیگری کاملاً خلاف این موضوع را نشان می‌دهد؛ پرونده‌ای که اتفاقاً هنوز هم جزو اصلی‌ترین نقاط تقابل ایران و امریکاست.
در سال ۱۹۸۱ به‌دلیل کمبود شدید برق در کشور، دولت ایران تمایل به ادامه برنامه هسته‌ای برای تولید برق پیدا کرد. به گفته موسویان ایران تنها به دنبال تکمیل نیروگاه بوشهر و ادامه فعالیت‌های رآکتور تحقیقاتی تهران بود تا بتواند به ترتیب از آن‌ها در تولید برق و حوزه پزشکی استفاده نماید. ایران در ۱۹۸۳ از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای دستیابی به توان فنی درخواست کمک کرد و با هانس بلیکس، مدیر آژانس در این باره مذاکره نمود. هرمن ورا روئیز برای این کار از طرف آژانس انتخاب شد و اواخر سال ۱۹۸۳ از اصفهان بازدید کرد. اما مخالفت امریکا با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص ارائه کمک‌های فنی به ایران مانع از همکاری آژانس با ایران شد. وزارت خارجه امریکا در آوریل ۱۹۸۴ تأیید کرد هدف امریکا جلوگیری از انتقال هرگونه دانش فنی و فناوری هسته‌ای توسط تأمین‌کنندگان خارجی است.
وزارت خارجه امریکا طی بیانیه‌ای اعلام کرد اجازه ارائه فناوری هسته‌ای به ایران را نخواهد داد و از دیگر کشور‌ها نیز خواست تا در دوران جنگ ایران و عراق هیچ همکاری هسته‌ای با ایران نداشته باشند. در سال ۱۹۸۴ آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور وقت با دریافت مجوز از سوی امام خمینی، برنامه هسته‌ای ایران را آغاز کرد و سیدحسین موسویان مسئول پیگیری برنامه هسته‌ای ایران شد.
ایران برای تأمین انرژی به‌خصوص برق در پی راه‌اندازی دوباره نیروگاه بوشهر برآمد، اما برای راه‌اندازی و شروع مجدد این نیروگاه نیاز به همکاری کشور‌های غربی داشت. ایران قصد داشت تا سوخت نیروگاه را از طریق فرانسه تأمین کند و ساخت نیروگاه را به شرکت‌های آلمانی بسپارد. فرانسوی‌ها اعلام کرده بودند نمی‌توانند سوخت نیروگاه بوشهر را تأمین کنند و همچنین آلمان نیز شرکت کرافتورک را از ساخت نیروگاه بوشهر منع کرده بود. تصمیم امریکا برای عدم دستیابی ایران به دانش و فناوری هسته‌ای موجب شده بود تا سایر کشور‌ها نیز مسئله برنامه هسته‌ای ایران را یک مسئله بین المللی بدانند و تمایلی برای ادامه کار با ایران نشان ندهند. به این ترتیب مخالفت‌های امریکا با برنامه هسته‌ای ایران موجب شد تا تلاش ایران برای دستیابی به کمک‌های رسمی آژانس و کمک‌های فنی کشور‌های غربی ناکام بماند.
ایران چگونه سراغ کسب دانش هسته‌ای رفت؟
در پی همکاری نکردن آژانس و کشور‌های اروپایی، ایران تصمیم گرفت در برنامه هسته‌ای خود خودکفا شود. دکتر مسعود نراقی مسئول برنامه جدید سازمان انرژی اتمی ایران، کار خود را مستقل از اروپایی‌ها شروع کرد.
با شروع به کار مرکز هسته‌ای اصفهان در سال ۱۹۹۰ ایران همکاری خود را با چین در حوزه برنامه هسته‌ای آغاز کرد. به گزارش آسوشیتدپرس چین با سالانه ۶۰ میلیون دلار تجارت هسته‌ای به مهم‌ترین شریک ایران تبدیل شد. قرارداد سال ۱۹۹۱ ایران با چین برای خرید هزار و ۸۰۰ کیلوگرم اورانیوم طبیعی قراردادی بسیار مهم محسوب می‌شد. اورانیوم مذکور در قالب سه محموله هزارکیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم، ۴۰۰ کیلوگرم تترافلوراید اورانیوم و ۴۰۰ کیلوگرم دی اکسید اورانیوم خریداری شد. آژانس از این قرارداد باخبر نشد به دلیل اینکه چین نیاز داشت تا این قرارداد مخفی بماند. همچنین در این سال چین موافقت کرد یک رآکتور ۲۷ کیلوواتی برای اهداف تحقیقاتی به ایران بدهد، اما اکتبر ۱۹۹۲ به دلایلی که در ظاهر فنی و تکنیکی بود و در واقع به علت فشار‌های امریکا، این قرارداد را لغو کرد. مهم‌ترین توافق هسته‌ای ایران و چین فروش حدود دو تُن اورانیوم طبیعی به ایران بود که در سال ۱۹۹۱ انجام شد.
از جمله اقدامات دیگر چین در ایران کمک به توسعه مرکز فرآوری اورانیوم و تبدیل پودر کیک زرد به اورانیوم بود. این اقدام در تکمیل چرخه غنی‌سازی اورانیوم اهمیت اساسی دارد و ایران برای راه‌اندازی آن به کمک خارجی نیاز داشت. همکاری برای ساخت این مرکز از جمله همکاری‌های دیگر ایران و چین در این حوزه بود.
اوایل دهه ۹۰ این مرکز به تدریج شکل گرفت و تأسیسات زیربنایی آن ساخته شد. بخش اصلی کمک چین در این حوزه فروش تجهیزات اصلی و همچنین آموزش کارکنان ایرانی بود. گرچه حضور چین در ساخت این مرکز به دلیل فشار گسترده امریکایی‌ها کمرنگ شد، اما همکاری چینی‌ها به صورت دو فاکتور و غیررسمی ادامه پیدا کرد. در نهایت با تلاش گسترده کارشناسان ایرانی این مرکز اواخر دهه ۷۰ تکمیل شد و به بخش مهم دیگر آن در کنار تأسیسات غنی‌سازی نطنز تبدیل شد تا زمینه برای بومی‌سازی چرخه سوخت در ایران صورت پذیرد. البته کمک چینی‌ها ابعاد مختلفی داشت که از جمله آن موارد می‌توان به کمک‌های فنی برای ساخت مرکز توسعه و تحقیقات لیزر در ایران اشاره کرد.
چرا تقابل درباره چین بالا گرفته است؟
شاید کلام آخر در خصوص روابط با چین این باشد که همانگونه که پرونده هسته‌ای ایران و کمک چین در این رابطه نشان داد، روابط با شرق همواره به عنوان سوپاپ اطمینان برای ایران عمل کرده است.
در دنیای امروز نیز هیچ کشوری و بالاتر از همه امریکا که بزرگ‌ترین بدهکار مالی به چین است، از چین بی‌نیاز نیست. سرعت رشد اقتصادی چین شگفت‌انگیز است. مضافاً که ایران، روابطی تیره با امریکا دارد و تاکنون انعطاف‌های تهران نیز نتوانسته است این روابط را بهبود بخشد. اروپا هم به دلیل پیوستگی اقتصاد و سیاست در غرب و به دلیل جهان وطنی بودن کانون‌های مالی و سیاسی غربی، با ایران روراست نبوده و نیست. فرانسه هم دنبال منافع مالی خود در ایران بود و از طریق صنعت مونتاژ و بازار انحصاری غارتگرانه خودرو در کشورمان سود‌های عظیم برده است.
در این وضعیت گزینه رابطه اقتصادی با چین برای ایران بسیار مهم است تا بتواند به چرخه اقتصادش کمکی کند. حتی در وضعیت عادی نیز ارتباط با چین بسیار مهم است همانطور که برای اروپا و ایالات متحده اهمیت دارد. به این ترتیب ضریب دادن به اظهارات چین ستیزانه در رسانه‌های فارسی زبان خارجی و تکرار آن از سوی برخی رسانه‌های داخلی به شدت مشکوک به نظر می‌رسد.
در حقیقت دنیا پس از کرونا در معرض یک تقابل بزرگ قرار گرفته است و به نظر می‌رسد نشانه‌های این تقابل در ایران نیز از مدت‌ها پیش در عرصه رسانه آغاز شده است.
