ظن وگمانی که عادلانه نیست

سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: وقتی مورد قضاوت فردی قرار می‌گیریم، احساس بدی پیدا می‌کنیم. ممکن است به خودمان بگوییم، آخر من چه ایرادی دارم که این فکر‌ها درباره‌ام می‌شود. به این ترتیب اعتماد به نفس‌مان پایین می‌آید و ممکن است رفته‌رفته تمرکزمان را در کار‌ها از دست بدهیم. ممکن است فکر کنیم کار‌هایی که انجام می‌دهیم درست نیست و باید درباره یک به یک آن‌ها با دیگری صلاح و مشورت کنیم. رفته‌رفته یاد می‌گیریم تمام کارهای‌مان را با تأیید دیگران انجام دهیم تا مبادا کاری از ما سر بزند که در ارزیابی دیگران، نمره منفی بگیرد یا فکر بدی درباره آن کنند. شاید از این روست که در «امالی صدوق» از امام صادق نقل شده است که فرموده‌اند: «کسی که وارد جایی می‌شود که اتهام‌زاست، اگر متهم شد کسی را جز خودش ملامت نکند.»

از این حدیث می‌توان این برداشت را داشت که بهتر است با افرادی که به دنبال تهمت‌زدن یا نوعی بدگمانی و بداندیشی هستند، نشست و برخاستی نداشته باشیم. مراوده با این افراد ممکن است پیامد‌هایی برای‌مان داشته باشد. یکی از این پیامد‌ها می‌تواند تهمت یا قضاوتی باشد که درباره خودمان گفته می‌شود. پیامد‌های دیگری مانند کم شدن اعتماد به نفس یا از بین رفتن آن و بسیاری موارد دیگر را می‌توان برای این مهم در نظر گرفت. بدگمانی و بداندیشی و قضاوت نابه‌جا درباره دیگران نه تنها از نظر کارشناسان و روان‌شناس مورد ارزیابی‌های روان‌شناختی قرار گرفته است که از نگاه دین نیز توصیه‌های فراوانی به دنبال داشته است. پروردگار متعال در این‌باره در کتاب آسمانی‌اش قرآن می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید، چراکه بعضی از گمان‌ها گناه است.» آیه ۱۲ در سوره حجرات راه درست را درباره گمانه‌زنی و قضاوت‌های عجولانه ما درباره مسائل مختلف بیان می‌کند. بزرگمرد اندیشمند جهان اسلام، حضرت علی (ع) مردم را به جای منفی‌نگری به مثبت‌اندیشی تشویق می‌کند و می‌فرماید: «اعمال برادر (یا خواهر) مسلمانت را به نیکوترین وجه ممکن حمل کن. تا دلیلی بر خلاف آن قائم شود و هرگز نسبت به سخنی که راجع به برادر مسلمانت می‌شنوی، گمان بد نبر.» امام نخست شیعیان این را نیز در وسائل‌الشیعه، ج ۱۶، صفحه ۳۷۹ می‌فرماید: «داوری کردن با استناد و اتکا به ظن و گمان، از عدالت به دور است.» با نکوهشی که دین درباره قضاوت ما از یکدیگر و بدگمانی‌های‌مان دارد، می‌شود تصمیمات مهم و دوباره‌ای برای زندگی‌مان بگیریم. متأسفانه برخی افراد حتی در خانواده‌های خود با برخی قضاوت‌های عجولانه عرصه را بر اعضای خانواده خود تنگ می‌کنند.

از نگاه خودشناسی و از منظر عرفان این افراد پیام‌رسان‌های زندگی ما هستند. به این معنی که عوامل ناراحت کننده این بدگمانی‌ها را که در وجودمان هست پیدا کنیم و با خودسازی و برطرف کردن آن عوامل از برخورد آنان نیز ناراحت نشویم. ولی آن چه مسلم است این است که همه ما شاید به سراغ مباحث خودشناسی نرویم. از سوی دیگر این راه زمان‌بر است و ممکن است برای شخصی تا سال‌ها طول بکشد، آن هم تازه برای رسیدن به برخی مفاهیم و برخی آگاهی‌ها. از این‌رو شاید بهتر باشد در کنار یادگیری مهارت‌های لازم برای برخورد درست با افرادی که عادت به قضاوت کردن‌مان دارند، به فرموده امام صادق (ع) تا جایی‌که امکان دارد از آنان فاصله بگیریم. گاهی فاصله به نفع ماست. ولی باید توجه داشت که فاصله گرفتن با قطع رابطه تفاوت دارد. شاید بهتر باشد برای قدرت درون و قوی شدن درونیات‌مان با آنانی که از نظر روحی و روانی آزارمان می‌دهند، فاصله بگیریم. این بخش ساده‌تر راه حل تأثیرپذیری ما از آنان است. نکته مهم‌تر و سخت‌تر شاید خودسازی و مراجعه به درون باشد که سازنده‌تر و مؤثرتر است. ولی به دلیل سختی و دشواری ممکن است تنها برخی از مردم سراغ آن بروند و درباره خود پیاده‌اش کنند. خبر خوب اینکه برای دوری از افراد بدگمان هم راه درست کاربرد دارد و هم راه آسان؛ به این معنی که شاید لازم باشد فاصله بگیریم ولی در عین حال برویم دنبال خودسازی تا روزی که آن‌قدر قوی شویم که نامهربانی قضاوت دیگران آزارمان ندهد!