ابرقدرت پیمانخوار

سرویس بین الملل جوان آنلاین: ترامپ در سه سال گذشته تعداد زیادی از توافقات بین‌المللی امریکا را لغو کرده یا به صورت یکجانبه از آن‌ها خارج شده است. در عین حال دولت ترامپ روند خروج از پیمان‌های بین‌المللی از جمله معاهدات تسلیحاتی و امنیتی را کلید زده است. پس از خروج امریکا از پیمان نیرو‌های هسته‌ای میانبرد (آی ان اف) و تهدید جدی به عدم تمدید پیمان تسلیحات هسته‌ای استراتژیک موسوم به استارت جدید، اکنون امریکا از پیمان «آسمان‌های باز» (Treaty on Open Skies) نیز خارج شده است.

«مایک پمپئو» وزیر امور خارجه امریکا پنج‌شنبه اول خرداد ماه ۹۹ در بیانیه‌ای اعلام کرد جمعه ۲ خرداد (۲۲ مه) کاخ سفید اعلامیه‌ای رسمی برای کشور‌های امضاکننده پیمان آسمان‌های باز ارسال می‌کند و به آن‌ها اطلاع خواهد داد دولت امریکا ظرف شش ماه آینده از این معاهده خارج خواهد شد. وزیر امور خارجه امریکا در بخش دیگری از این بیانیه با تکرار ادعا‌های خود علیه روسیه اظهار داشت: «اگر روسیه به رعایت کامل مفاد این معاهده بازگردد، ممکن است ما درباره خروج خود از پیمان آسمان‌های باز تجدیدنظر کنیم.» وزارت دفاع امریکا (پنتاگون) نیز در روز جمعه ۲ خرداد اعلام کرد امریکا به صورت رسمی از پیمان آسمان‌های باز خارج می‌شود. پنتاگون در این بیانیه مدعی شد: «روسیه به طور فزاینده‌ای از این پیمان برای پشتیبانی از تلاش‌های خود در راستای توجیه خصومت علیه همسایگان خود استفاده می‌کند و ممکن است از این پیمان برای هدف قرار دادن نظامی امریکا و متحدان استفاده کند.» «جاناتان هافمن» سخنگوی پنتاگون گفت: «روسیه بار‌ها تعهدات خود نسبت به پیمان آسمان‌های باز را نقض کرده و این معاهده را به روش‌هایی پیش برده است که به تهدید نظامی علیه امریکا و متحدان و شرکای این کشور منجر شده است.» هافمن همچنین موضع واشنگتن که امریکا کاملاً به این معاهده پایبند بوده را تکرار کرد. ترامپ نیز روز پنج شنبه اول خرداد در این باره موضع گرفت و گفت: «امریکا از پیمان آسمان‌های باز خارج خواهد شد و معاهده‌ای دیگر جایگزین این توافق خواهد شد.» ترامپ در ادامه صحبت‌های خود افزود: «دولت او روابط خوبی با مسکو دارد، اما روسیه از پیمان آسمان‌های باز تبعیت نمی‌کند تا به دیگر کشور‌های عضو این معاهده اجازه دهد پرواز‌های نظارتی غیر‌مسلحانه (بر این کشور) داشته باشند.»

پیمان آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان درباره اجازه پرواز هواپیما‌های جاسوسی و تجسسی بر فراز مناطق کشور‌های عضو این پیمان است. این پیمان برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشور‌های امضاکننده در خصوص تمامی تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است باعث نگرانی آن‌ها شود، ایجاد شده‌است. پیشنهاد پیمان «آسمان‌های باز» را اولین بار دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور پیشین امریکا در سال ۱۹۵۵ مطرح کرد. پیمان آسمان‌های باز در سال ۱۹۹۲ امضا و از سال ۲۰۰۲ به اجرا گذاشته شد و بخشی از تلاش‌های بین‌المللی برای اعتماد‌سازی در دوره پس از جنگ سرد است. این پیمان یکی از جامع‌ترین توافقنامه‌های بین‌المللی برای شفاف‌سازی فعالیت‌های نظامی بوده و به کشور‌های امضاکننده اجازه می‌دهد تا به منظور جمع آوری اطلاعات درباره نیرو‌های نظامی، پرواز‌هایی با هواپیما‌های تجسسی غیرمسلح بر فراز خاک دیگر اعضا انجام دهند. طبق این معاهده، بیش از هزار و ۵۰۰ پرواز با هدف افزایش شفافیت در مورد فعالیت‌های نظامی و کمک به نظارت بر کنترل تسلیحات و سایر توافقات در کشور‌های عضو آن انجام شده است. این پیمان از زمان اجرایی شدن، تبدیل به ابزاری کلیدی برای امریکا و متحدان اروپایی آن به منظور رصد و پایش استقرار نظامی روسیه در کشور‌های شوروی، از جمله اوکراین شده است. پیمان آسمان‌های باز که سابقه ایده اولیه آن به دوران جنگ سرد بازمی‌گردد، با هدف کاهش سوءظن میان این کشور‌ها و کاهش احتمال درگیری ناشی از سوءتفاهم امضا شد. ایجاد شفافیت، کمک به نظارت بر اجرای توافقنامه‌های کنترل تسلیحات، افزایش توانمندی‌ها در مقابله با بحران‌ها و حل و فصل آن‌ها از طریق سازمان امنیت و همکاری اروپا و دیگر نهاد‌های بین‌المللی از اهداف پیمان آسمان باز عنوان شده است. از پیمان «آسمان‌های باز» به عنوان یکی از پایه‌های ساز و کار کنترل تسلیحات در جهان یاد می‌شود.

با این حال دولت ترامپ رویکرد خروج از این پیمان را در پیش گرفته است. دولت ترامپ از سال ۲۰۱۷ روسیه را متهم به نقض پیمان آسمان‌های باز کرد. در ۵ مهر ۱۳۹۶ (۲۷ سپتامبر ۲۰۱۷) یک مقام وزارت امور خارجه امریکا اعلام کرد امریکا در واکنش به موارد ادعایی نقض پیمان آسمان‌های باز از سوی روسیه، اقداماتی را انجام خواهد داد. این مقام امریکایی مدعی شد: «ما همواره درخصوص اجرای پیمان آسمان‌های باز از سوی روسیه نگرانی‌هایی داشته‌ایم. پس از تلاش‌های مکرر و ناموفق برای تعامل با مسکو در این زمینه آن‌هم به گونه‌ای دیپلماتیک، تصمیم گرفتیم اقداماتی منطقی و سنجیده در واکنش به عدم پایبندی روسیه به این پیمان انجام دهیم.» وی تصریح کرد: «دولت امریکا امیدوار است این اقدامات باعث تغییر محاسبات روسیه و ترغیب این کشور به عمل کردن به وظایف خود در چارچوب پیمان آسمان‌های باز شود.» با این حال قصد واشنگتن برای خروج از پیمان آسمان‌های باز برای اولین بار در اکتبر ۲۰۱۹ اعلام شد. امریکا به بهانه اینکه همه کشور‌های عضو این پیمان موافقت کرده‌اند که تمام قلمرو‌های خود را برای پرواز‌های نظارتی در دسترس قرار دهند، اما روسیه بر برخی از مناطق خود همچنان محدودیت گذاشته است، بر خروج از این پیمان تأکید کرد. به گفته دولت ترامپ از دلایل دیگری که امریکا از این معاهده خارج شد این است که این کشور می‌تواند تصاویر مدنظر خود را با پرواز هواپیما‌ها یا از طریق ماهواره‌های تجاری با هزینه خیلی کمتر به دست بیاورد.

پس از آنکه امریکا گفت از پیمان «آسمان‌های باز» خارج می‌شود، وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای اعلام کرد تمام توانش را برای نجات این معاهده به کار خواهد گرفت. وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیه‌ای ضمن رد اتهام «نقض» پیمان نظامی «آسمان‌های باز» خروج امریکا از این معاهده را ضربه‌ای به کل چارچوب امنیتی در اروپا توصیف کرد. به گفته «سرگئی ریابکوف» معاون وزارت خارجه روسیه، مسکو معاهده آسمان باز را نقض نکرده است و هرگونه توجیه برای خروج از آن به دلیل وجود مسائل فنی را رد می‌کند. مسکو معتقد است خروج امریکا از این پیمان، توافق اساسی که امنیت در اروپا را تقویت کرده است، زیر سؤال خواهد برد. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان نیز روز پنج‌شنبه اول خرداد در واکنش به تصمیم جدید دونالد ترامپ خواستار «تجدید نظر» وی در باره خروج از پیمان «آسمان‌های باز» شد. او در عین حال از روسیه نیز خواست «کاملاً» به تعهدات خود پایبند باشد. به گفته هایکو ماس، کشور‌های آلمان، فرانسه، لهستان و انگلیس پیش از این «چند بار» به مقامات امریکا تأکید کرده بودند که مشکلات پیش آمده در اجرای پیمان «آسمان‌های باز» توجیه‌کننده خروج واشنگتن از آن نخواهد بود.

خروج امریکا از پیمان آسمان‌های باز تازه‌ترین اقدام دولت ترامپ در بی‌اعتنایی به تعهدات و توافقات بین‌المللی به شمار می‌رود. خروج از این پیمان مهم در زمینه نظارت بر فعالیت‌های نظامی و تسلیحاتی کشور‌ها منجر به افزایش تنش با روسیه شده و در عین حال واکنش متحدان اروپایی و همچنین برخی اعضای کنگره را به همراه خواهد داشت. کما اینکه از نوامبر ۲۰۱۹ اعتراضات از جانب قانونگذاران کنگره در این باره آغاز شده است و ماه گذشته نیز اعضای دموکرات کمیته نیرو‌های مسلح مجلس نمایندگان امریکا به ترامپ نامه نوشتند در حالی که همه کشور‌های جهان در حال مقابله با ویروس کرونا هستند وی در باره خروج از پیمان آسمان‌های باز عجله می‌کند. درعین حال خروج امریکا از پیمان آسمان‌های باز منجر به مسابقه تسلیحاتی جدید و خطرناکی با روسیه خواهد شد، زیرا اجرای این پیمان و نظارت مستمر کشور‌های عضو آن بر فعالیت‌ها و تأسیسات نظامی دیگر کشور‌ها باعث محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های نظامی می‌شد و در فقدان چنین کنترلی مخصوصاً امریکا خواهد توانست اقدامات تسلیحاتی و نظامی مدنظر خود را انجام دهد.