سرویس سیاسی جوان آنلاین: در طول ۲۰ سال گذشته و به خصوص در مسائلی همچون پرونده هستهای ایران و الحاق جزیره کریمه به روسیه تحریم به عنوان ابزار اصلی تقابل کشورهای غربی علیه تهران و مسکو به کار گرفته شده است. علاوه بر این تحریمهای نفتی علیه ونزوئلا با هدف سرنگونی دولت قانونی این کشور و همچنین تصویب قانون سزار علیه دولت سوریه از موارد جدید به کارگیری سلاح تحریم است. این حجم گسترده استفاده از سلاح تحریم این سؤال را ایجاد کرده که آیا در نقطه مقابل هم میتوان یک اتحاد در بین کشورهایی که مورد تحریمهای یکجانبه و چندجانبه قرار گرفتهاند، ایجاد کرد؟
نگاهی به تحولات چند سال اخیر نشان میدهد، طیف کشورهایی که مورد تحریمهای یکجانبه و چندجانبه امریکا قرار گرفتهاند بسیار متنوع و گسترده است. طبق آمار درج شده در سایت وزارت خزانهداری امریکا هم اکنون نزدیک ۳۵ کشور مختلف با تولید ناخالص داخلی به میزان ۵/۳ تریلیون دلار مورد تحریمهای مختلف قرار گرفتهاند، البته میزان و شدت تحریمها نیز متنوع است، به عنوان مثال تحریمها علیه کشوری همچون روسیه محدود و عمدتاً ضد شرکتهای تولیدکننده نفت است، در حالی که تمام اقتصاد ایران و ونزوئلا با قوانین مختلف همچون بحثهای عدم اشاعه و مقابله با گروههای تروریستی در لیست سیاه تحریمی امریکا قرار دارد. تفکر گسترش رابطه با کشورهایی که به هر دلیل در زیر فشارهای تحریمی امریکا قرار دارند از سال ۹۲ به صورت جدی مطرح شد، اما به دلیل آغاز مذاکرات هستهای با کشورهای ۱+۵ به محاق رفت. حالا و در شرایط فعلی که بار دیگر به دلیل خروج امریکا از برجام و بدعهدی اروپاییها در جبران تعهدات متقابل فشار بر اقتصاد کشور افزایش یافته بار دیگر بحث ایجاد چنین مجموعهای به صورت جدی مطرح شده است.
اولین بار در تیرماه سال ۹۸ طرح مکلف کردن وزارت خارجه برای تشکیل چنین مجموعهای در مجلس شورای اسلامی و در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مطرح شد ولی به دلیل اولویت سایر طرحها به جایی نرسید. بعد از مأموریت موفقیتآمیز کشتیهای ایرانی در حمل محموله بنزین به ونزوئلا این طرح بار دیگر به صورت جدی در دستور کار مجلس یازدهم قرار گرفته است، البته با توجه به پیچ و خمهای اداری تصویب این طرح در مجلس نمیتوان به این زودی انتظار تبدیل شدن آن را به یک قانون داشت، اما نفس مطرح شدن آن موجب طرح بحثهای جدی درباره منافع تشکیل چنین باشگاهی شده است.
تضاد منافع مانع اصلی تشکیل باشگاه کشورهای تحریمی
در نگاه اول مطرح کردن بحث همکاری میان کشورهای مختلف برای مقابله با تحریم یکجانبه باید مورد استقبال کشورهای مختلف قرار بگیرد، کما اینکه هم اکنون استقبال گسترده از نفتکشهای ایرانی در ونزوئلا مؤید پشتیبانی ملتها از این ایده است، با این حال همان طور که گستردگی و تنوع اقتصادی کشورها موجب یک نقطه قوت برای این طرح است، اما از سوی دیگر تضاد منافع میتواند در همکاری طرفین اخلال ایجاد کند، به عنوان مثال روسیه و چین دو کشور قدرتمند هستند که هر دو تحت فشارهای تحریمی امریکا قرار دارند، اما هر دو کشور روابط گسترده اقتصادی با امریکا و کشورهای غربی دارند، به عنوان مثال حجم مبادلات چین با امریکا سالانه به ۶۰۰ میلیارد دلار میرسد که طبیعی است بخش مهمی از اشتغال این کشور را تأمین میکند. با وجود این روابط گسترده به طور حتم بخشی از اولویت این کشور حفظ این ارتباطات است و در صورت بالا رفتن فشارهای واشنگتن اولویت اصلی حفظ این روابط است، البته این به معنای آن نیست که پکن تمایلی به گسترش ارتباطات با کشورهای تحت تحریم ندارد، به عنوان مثال هم اکنون چین تنها کشوری است که از ایران نفت وارد میکند و در این مسیر چندین شرکت کشتیرانی آن مورد تحریم قرار گرفته است. روسیه نیز هم اکنون با وجود اختلافات گسترده با امریکا همچنان روابط سیاسی خود را با کشورمان حفظ کرده و برخی از شرکتهای تجاری دو طرف نیز به صورت مشترک در حال فعالیت هستند. اگرچه فشار تحریمی اروپا و امریکا همچنان بر روسیه در حال افزایش است، اما مسکو طرحهای جدی همچون خط لوله نورد استریم را به صورت مشترک در حال اجرا دارد.
چرا ایران باید سراغ ونزوئلا و کوبا برود
در کنار این دو کشورهایی همچون ونزوئلا و کوبا یا کرهشمالی به دلیل اینکه تحت تحریم گسترده امریکا قرار دارند و روابط آنها به طور کامل با این کشور قطع شده است، آمادگی بیشتری برای همکاری در راستای تشکیل چنین باشگاهی دارند. ایران با کشورهایی همچون ونزوئلا و کوبا نیز پیش از این همکاریهای گستردهای داشته که زمینه را برای ایجاد چنین اتحادی فراهم میکند. علاوه بر این دو، ایران در سطح منطقه متحدانی دارد که توانمندیهای بالایی برای همکاری با ایران دارند، به عنوان مثال عراق که شدیداً تحت فشار تحریمی امریکا قرار دارد مایل است همکاریهای خود را با ایران و ونزوئلا به عنوان دو کشور نفتخیز افزایش دهد. سوریه و لبنان نیز که در ماههای اخیر به دلیل فشار امریکا با سقوط برابری ارزهای ملی خود در برابر دلار روبهرو شدهاند از چنین همکاریهایی استقبال میکنند، به عنوان مثال دولت در لبنان هفته گذشته به صورت رسمی اعلام کرد که آماده حرکت برای همکاری با بلوک شرق برای مقابله با بحران اقتصادی خود بوده و گزینه دریافت وام از صندوق بینالمللی پول را کنار گذاشته است. علاوه بر تمام این موارد کشورهایی همچون مالزی نیز به دلیل ماهیت موضع مستقل خود در برابر امریکا تمایل دارند تا به کشورهایی همچون ایران و ونزوئلا برای مقابله با فشارهای تحریمی کمک کنند.
اراده دولت به کدام سطح خواهد چرخید
اولین قدم برای اجرایی کردن این ایده با توجه به شرایط فوق ایمان آوردن به این نکته است که چنین اقدامی در کنار تلاش برای برداشتن تحریمها میتواند اقتصاد کشور را تا حدود زیادی بهبود بخشد. در طول چهار سال گذشته تشکیلاتی در قالب معاونت اقتصادی وزارت امورخارجه برای گسترش دیپلماسی اقتصادی تشکیل شد. با وجود اینکه امیدهای فراوانی به این معاونت برای فعال کردن ظرفیتهای بینالمللی برای گسترش روابط اقتصادی بسته شده بود، اما تاکنون کارنامه امیدبخشی از سوی این معاونت دیده نشده است.
شاید ساماندهی یک طرح جدی از سوی وزارت امورخارجه و مجلس شورای اسلامی برای تشکیل باشگاه کشورهای تحریمی اولین قدم در راستای فعال کردن این معاونت باشد. سفر قریبالوقوع رئیسجمهور ونزوئلا به تهران نیز میتواند فرصت دیگری باشد که باید از سوی دولت مورد توجه قرار بگیرد، کما اینکه بدون توجه جدی دولت به این طرح و اراده آن برای اجرا تصویب هر گونه طرحی در مجلس شورای اسلامی بیفایده بوده و به صف طرحها و قوانین اجرا نشده قبلی خواهد پیوست.
دولت باید بداند که در شرایط فعلی تلاشهای بنیادین برای مقابله با ساختار تحریمها یک ضرورت است و امید بستن به تغییر سیاست امریکا با انتخابات ریاست جمهوری در این کشور فوقالعاده پرریسک است. اگرچه شاید تشکیل باشگاهی از کشورهای تحریمی نتواند بلافاصله تأثیری معجزهآسا در رفع تحریمها داشته باشد، اما حداقل در شرایط فعلی کمکی مهم در تأمین نیازمندیهای اساسی کشورها خواهد داشت. در کنار این با تضعیف نسبی جایگاه دلار در اقتصاد جهانی این امید وجود دارد که چنین تشکلی در سطح جهانی یک امتیاز جدی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی در سالهای نزدیک باشد.