سرویس فرهنگ و هنر جوان آنلاین: در شرایطی که کرونا بخش قابل ملاحظه‌ای از منابع ملی، افکار عمومی و همچنین دغدغه‌های حاکمیتی را به خود اختصاص داده است، این رسانه‌ها هستند که نقش استراتژیکی را بر عهده گرفته‌اند؛ نقشی که در صورت موفقیت می‌تواند زمینه شکست کرونا را به دنبال داشته باشد. رسانه‌ها باید این روز‌ها با اخبار جعلی مبارزه کنند و به جامعه برای مبارزه با کرونا آموزش دهند.
روزنامه‌نگاری توسعه، در مسیر توسعه ملی
دکتر تهرانیان در دهه ۵۰ در پژوهشی که رویکرد تاریخی داشت، به مسئله ارتباطات توسعه در ایران پرداخت. واژه‌ای که ما در ادبیات کشور و در تبیین و تدوین اسناد بالادستی از آن به عنوان پیشرفت یاد می‌کنیم. وی توسعه را به معنای بالا بردن ظرفیت‌های مادی و معنوی نظام سیاسی و رسیدن به سطوح جدیدی از نظم، پیچیدگی و نوآوری می‌داند. بر این اساس توسعه در قالب مؤلفه‌های توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، نمادین و ارتباطی نمایانگر می‌شود.
هر کدام از مؤلفه‌های بالا به همراه خود عوامل زاینده، بازدارنده و تعیین‌کننده دارند. عوامل زاینده باعث پیشرفت و عوامل بازدارنده باعث کند شدن پیشرفت و حتی بازگشت به عقب می‌شود. تقابل این دو عامل را عوامل تعیین‌کننده شکل می‌دهد. به عبارت دیگر عوامل تعیین‌کننده مؤثرترین بخش در روند‌ها و فرآیند‌های توسعه هستند.
بر این اساس انتظاری که از رسانه‌ها می‌رود این است که در مسیر توسعه به افزایش عوامل سازنده و کاهش عوامل بازدارنده کمک کنند. این مسئله را می‌توان مهم‌ترین نقش مطبوعات در توسعه دانست. رسانه‌ها می‌توانند با کاهش تضاد‌ها یا دامن زدن به آن‌ها و در نهایت داوری منصفانه درباره آن‌ها در مسیر توسعه گام بردارند. مطبوعات می‌توانند با بالابردن ظرفیت فکری و معنوی جامعه و از میان برداشتن تضاد‌ها به توسعه فرهنگی و از سوی دیگر با ارائه دانش نوین و مهارت‌های جدید به توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کمک کنند که در نهایت باعث ایجاد توسعه نمادین نیز می‌شود.
در خصوص شیوع ویروس کرونا، جامعه جهانی به طور کل و جامعه ایران به طور اخص دچار یک انقطاع تاریخی شده است. ما می‌توانیم جهان را به دوران پیش از کرونا و پس از شیوع آن تقسیم کنیم که در آن همه ساختار‌های زندگی بشر و فرآیند‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و رسانه‌ای دچار تغییر شده است.
انقطاعی که کرونا به وجود آورده است، مانند دوران گذار از جامعه سنتی به جامعه مدرن، می‌تواند بار دیگر نقش تعیین کننده‌ای به روزنامه‌نگاری توسعه بدهد. به این معنا که جامعه‌ای که قرار است با ویروس کرونا زندگی کند، با آن بجنگد و در نهایت آن را شکست دهد، از نظر ساخت با جامعه قبل از نظر توسعه به طور کل متفاوت خواهد بود. رسانه در عصر کرونا نقش‌های افزاینده، بازدارنده و تعیین‌کننده دارد.
مطبوعات در ایران در شرایطی هستند که کرونا به مرحله پاندومی رسیده است و هر روز بر میزان افراد مبتلا و درگذشتگان بر اثر بیماری کرونا افزوده می‌شود.
بحران کرونا و روزنامه‌نگاری بحران
در اینجا نقش رسانه‌های ایرانی به عنوان ابزاری برای توسعه این است که بتوانند زمینه را برای تاب‌آوری جامعه و غلبه بر کرونا مهیا کنند. اینجا یکی از مباحثی که پیش می‌آید مبحث روزنامه‌نگاری راه‌حل گراست. این نوع روزنامه‌نگاری با شناختی که از مسائل جاری به دست می‌آورد به دنبال ارائه راه‌حل و نسخه درمان است. به نظر می‌رسد یکی از نقش‌های رسانه‌های ایرانی در بحث راه‌حل کرونا، بالا بردن آگاهی عمومی در مورد راه‌های پیشگیری از شیوع و روش‌های علمی برای مقابله با کروناست. از طرف دیگر از آنجایی که کرونا به یک بحران جهانی تبدیل شده است روزنامه نگاری بحران نیز در بحث دوران کرونا ورود پیدا می‌کند. مطبوعات در حوزه روزنامه نگاری بحران وظیفه دارند تا با وحشت زدگی جامعه در مقابل کرونا مقابله کنند. متأسفانه گسترش ارتباطات در عصر حاضر باعث شده است در کنار فعالیت رسانه‌ها، زمینه برای انتشار اخبار جعلی یا فیک‌نیوز‌ها نیز فراهم شود. یکی از زمینه‌های بروز و فعالیت فیک‌نیوز‌ها در زمان بحران‌هاست. در دوره کرونا هم شاهد انواع اخبار جعلی درباره میزان شیوع، راه‌های درمان، میزان مرگ و میر و همچنین سیاست‌های دولت‌ها برای مقابله با کرونا هستیم. روزنامه‌نگاری توسعه و روزنامه‌نگاری بحران وظیفه مقابله با اخبار جعلی را دارند.
رسالت مقابله با اخبار جعلی
در همین زمینه روزنامه‌نگاری توسعه در ایران وظایف اطلاع‌رسانی، آموزش، ترغیب و اقناع و در نهایت افزایش روحیه عمومی از طریق سرگرم‌سازی را برعهده خواهد داشت.
در مرحله اول تأکید بر صحت اخبار رسمی درباره کرونا و ایجاد حس اعتماد مردم به اخبار مراجع رسمی و دولتی که باعث ایجاد هم‌افزایی می‌شود از جمله راهکار‌های مبارزه با کروناست، زیرا جامعه را در مقابل اخبار جعلی بی‌اطمینان و زمینه برای افزایش تاب‌آوری را بیشتر می‌کند. در مرحله بعد، رسانه‌ها باید آموزش را در دستور کار قرار دهند. این آموزش نیز همانطور که از مراجع رسمی و ذیصلاح دریافت می‌شود و به مردم انتقال داده خواهد شد به راه‌های جلوگیری از شیوع کرونا می‌پردازد.
در بحث اقناع و ترغیب، رسانه‌ها موظفند جامعه را نسبت به همراهی با سیاست‌های دولت برای مبارزه با کرونا همراه کنند. متأسفانه با کاهش همکاری مردمی در چند هفته اخیر شاهد افزایش چشمگیر مبتلایان به کرونا و بالا رفتن میزان مرگ ناشی از این بیماری هستیم. این موضوع نشان می‌دهد مطبوعات ایران نتوانسته‌اند به خوبی جامعه را در مقابل خطر کرونا اقناع کنند.
از آنجا که روزنامه‌نگاری توسعه پلی میان گذشته و آینده است، در دوران کرونا مطبوعات باید تلاش کنند تا ارزش‌های جامعه در دوران پیش از کرونا را حفظ نمایند و آن را در مرحله پسا کرونا ترویج کنند. در مقابل برای حفظ سلامت جامعه، رسانه‌ها موظفند ضمن حفظ دیده‌بانی نسبت به عملکرد دولت در مقابل کرونا، آمادگی نهاد‌های اجرایی را در برابر بازگشت احتمال این بیماری یا بیماری‌های فراگیر در آینده بالا ببرند. این اقدام را می‌توان در راستای کاهش تضاد‌ها و رسیدن به راه‌حل منصفانه جست‌وجو کرد. در نهایت مطبوعات می‌توانند با ایجاد فضای روانی برای داشتن یک جامعه متعهد به سلامت و حفظ بهداشت عمومی، نسبت به توسعه نمادین که جنبه روانی دارد اقدام کنند.
قطعاً کرونا مانند دیگر بحران‌هایی که جامعه از سر گذرانده است یک روز به پایان خواهد رسید و این توانمندی رسانه‌هاست که این گذر را به خوبی مدیریت کنند.
