سرویس بین الملل جوان آنلاین: دولت ترامپ با توجه به ملاحظاتی مانند تقویت توانمندیهای هستهای امریکا و تضعیف روسیه از طریق به راه انداختن مسابقه تسلیحاتی جدید، مسکو را متهم به نقض پیمان نیروهای هستهای میانبرد (INF) کرد. بهانه این اقدام امریکا، نقض مفاد این پیمان از طرف روسیه با عملیاتی کردن موشک کروز جدید ۹ ام ۷۲۹ بود. در عین حال واشنگتن بر این گمان است که پایبندی به این پیمان، امریکا را از توسعه موشکهای جدید برای مقابله با زرادخانه موشکی چین در شرق آسیا بازمیدارد. با توجه به این موارد، دولت ترامپ ضمن تعلیق اجرای پیمان INF از ۱۳ بهمن ۱۳۹۷ (۲ فوریه ۲۰۱۹)، شرط خود برای ادامه عضویت در این پیمان را پایبندی روسیه به آن اعلام کرد و مهلتی شش ماهه در این زمینه در نظر گرفت. روسیه نیز در اقدامی متقابل، با تأکید بر نقض این پیمان از طرف امریکا با استقرار سامانه ضدموشکی در شرق اروپا، توسعه نوع بهسازی شده بمب اتمی تاکتیکی بی-۶۱ و استقرار پهپادهای مسلح در اروپا با فرمان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور این کشور، اجرای پیمان نیروهای هستهای میانبرد را به حالت تعلیق درآورد.
خروج از پیمان
مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا شش ماه بعد از تعلیق «INF» روز جمعه ۱۱ مرداد ۱۳۹۸ (۲ آگوست ۲۰۱۹) به صورت رسمی خروج امریکا را از این پیمان اعلام کرد و روسیه را مقصر عهدشکنی واشنگتن دانست. پمپئو در توئیت خود ضمن تکرار ادعای پایبند نبودن روسیه به پیمان INF، نوشت: «در دوم فوریه ۲۰۱۹، امریکا به روسیه شش ماه فرصت داد تا به پیمان منع موشکهای هستهای میانبرد پایبند بماند؛ روسیه مخالفت کرد، پس این توافق امروز پایان مییابد. امریکا بخشی از توافقی نخواهد بود که طرف دیگر آن را نقض میکند. روسیه تنها مقصر پایان اجرای پیمان است». دولت ترامپ و به تبعیت از وی ناتو، روسیه را به نقض پیمان INF متهم کردند و مدعی شدند این کشور موشک کروز ۹ ام ۷۲۹ با قابلیت حمل کلاهک هستهای و با برد بیش از ۵۰۰ کیلومتر تولید کرده است؛ ادعایی که روسیه آن را رد کرد. وزارت خارجه روسیه در واکنش به این اقدام واشنگتن اعلام کرد اجرای پیمان منع موشکهای میانبرد هستهای از روز جمعه ۲ آگوست به خاطر امریکا به پایان رسید. مسکو این اقدام واشنگتن را اشتباهی بزرگ دانست. امریکا و شوروی، در دسامبر ۱۹۸۷ پیمان نیروهای هستهای میانبرد را امضا کرده بودند. پیمان INF، ضمن نابودی موشکهای کروز و بالستیک ممنوعه طبق این پیمان، واشنگتن و مسکو را از استقرار موشکهای بالستیک و کروز در اروپا با برد بین ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر منع میکرد. لغو پیمان INF نگرانی شدید اروپاییها را به دنبال داشته و آنها بار دیگر شاهد مسابقه تسلیحاتی واشنگتن و مسکو در عرصه قاره اروپا خواهند بود. پس از لغو رسمی این پیمان بین امریکا و روسیه، مقامات ارشد کشورهای اروپایی نسبت به رقابت تسلیحاتی بین کشورها هشدار داده و اعلام کردند قاره اروپا در برابر پیامدهای منفی لغو این پیمان موشکی بسیار آسیبپذیر خواهد بود.
اهداف واشنگتن
دولت ترامپ با خروج از پیمان INF، اهداف چندی را دنبال میکند. هدف دولت ترامپ در وهله نخست نوسازی زرادخانه موشکی و هستهای امریکا با آزاد شدن از محدودیتهای مطرح در چارچوب این پیمان و نیز سایر پیمانهای کنترل تسلیحات مانند استارت جدید بود. هدف دیگر دولت ترامپ وارد کردن روسیه در یک مسابقه تسلیحاتی جدید با هدف تضعیف توان اقتصادی آن بوده است. مقامات ارشد روس به خوبی از این مسئله آگاه هستند که رویکرد واشنگتن در قبال مسکو اساساً مبتنی بر تضعیف روسیه در ابعاد مختلف است. دولت ترامپ این مسئله را با اعمال انواع تحریمها، خروج از پیمانهای تسلیحاتی با هدف وادار کردن روسیه برای ورود به مسابقه تسلیحاتی با امریکا، تلاش برای کاهش یا قطع ارتباط دیگر کشورها به ویژه کشورهای اروپایی با روسیه و نیز اعمال سیاست مهار روسیه از طریق افزایش حضور نظامی در مرزهای غربی این کشور انجام میدهد.
مذاکرات بینتیجه
پس از اعلام خروج امریکا از پیمان INF، روسیه تلاش زیادی برای از سرگیری مذاکرات به منظور تجدید حیات این پیمان مهم کنترل تسلیحات انجام داد. با این حال چندین دور مذاکرات دوجانبه بین مقامات ارشد امریکا و روسیه ثمری نداشته است. دلیل این امر عمدتاً به هدف واقعی دولت ترامپ برمیگردد. موضع دولت ترامپ تاکنون پافشاری بر خروج از پیمانهای کنترل تسلیحات بوده و در این چارچوب، امریکا تاکنون از پیمان نیروهای هستهای میانبرد (INF) و پیمان آسمانهای باز خارج شده و اکنون نیز برای خروج از یکی از مهمترین پیمانهای کنترل تسلیحات یعنی پیمان استارت جدید آماده میشود. در عین حال بهانه واشنگتن برای مذاکره مجدد درباره پیمان INF، پیوستن چین به هر معاهده جدید در زمینه کنترل تسلیحات از جمله این پیمان است. با این حال این خواسته واشنگتن با مخالفت شدید پکن مواجه شده است. سخنگوی وزارت امور خارجه چین چندی پیش اعلام کرد هنوز زمان مناسب برای مشارکت چین در مذاکرات خلع سلاح نرسیده است. در عین حال واشنگتن تلاش میکند تا مسکو را مقصر لغو پیمان نیروهای هستهای میانبرد به دلیل اجابت نکردن خواسته امریکا از سوی روسیه برای جمعآوری موشکهایی که از دیدگاه دولت ترامپ به مثابه نقض این پیمان هستند قلمداد کند.
تغییر موضع روسیه
با توجه به پافشاری امریکا بر موضع خود درباره پیمان نیروهای هستهای میانبرد (INF) و نیز بینتیجه ماندن مذاکرات دوجانبه در این زمینه، روسیه موضع خود در قبال این پیمان را تغییر داده است. سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه روز ۲۰ تیر ۱۳۹۹ (۱۰ ژوئیه ۲۰۲۰) در مصاحبهای با شبکه تلویزیونی دوما تأکید کرد خروج امریکا از پیمان نیروهای هستهای میانبرد (INF) یک «اشتباه غیرقابل جبران» است که بازگشت به این توافق را غیرممکن میسازد. به گفته وی، اشتباهات متعددی که امریکا مرتکب شده، موجب پیامدهای جبرانناپذیری شده است. یکی از این اشتباهات بزرگ، خروج یکجانبه واشنگتن از پیمان INF است. این ثابت میکند که هیچ بازگشتی به این توافق وجود ندارد؛ توافقی که برای چندین دهه به عنوان شالوده استوار امنیت اروپا خدمت کرد. ریابکوف تأکید کرد روسیه خواستار مصالحه با امریکاست، اما منافع ملی خود را قربانی نخواهد کرد یا با شروط غیرممکنی که واشنگتن به صورت تعمدی به منظور جلوگیری از حل مشکلات واقعی آنها را مطرح میکند، موافقت نخواهد کرد.
این موضع ریابکوف با موضعگیری دیگری از سوی «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه مقارن شد. لاوروف روز ۲۰ تیر ۱۳۹۹ در بیانیهای درباره خطر وقوع جنگ هستهای در جهان هشدار داد و از نقش امریکا در این خصوص صحبت کرد. لاوروف در بیانیه خود به خروج امریکا از پیمان نیروهای هستهای میانبرد با روسیه اشاره کرد و این مسئله را دلیل کاهش امنیت جهانی دانست. به گفته وزیر خارجه روسیه، واشنگتن در حال از بین بردن نظام کنترل تسلیحاتی جهان است.
جمعبندی
روابط روسیه و امریکا در ابعاد مختلف به ویژه در زمینه پیمانهای کنترل تسلیحات به مرحله حساسی رسیده است. روسها به تدریج به این باور رسیدهاند که واشنگتن اساساً خواهان تداوم و بقای این پیمانها نیست، اما مسئله جدیدی که به نگرانی روسیه به ویژه ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری این کشور افزوده این است که اساساً ترامپ و دولتش قابل اعتماد و اتکا نیستند و حتی در صورت وصول به توافق با آن در حوزه پیمانهای کنترل تسلیحات، ترامپ میتواند به راحتی نقض عهد کرده و از اجرای تعهدات امریکا در این باره خودداری کند. ظاهراً پوتین با توجه به نحوه برخورد و مدیریت ترامپ در قبال اعتراضات بیسابقه اخیر در امریکا، بیش از پیش اعتماد خود به ترامپ را به عنوان رئیس جمهوری که بتوان روی حرف وی حساب کرد از دست داده است. بدین ترتیب از دیدگاه مسکو، اکنون دولت و رئیس جمهوری در امریکا بر سر کار است که نمیتوان هیچ اعتمادی نه به مواضع و نه به قولها و تعهدات آن داشت. این امر مسلماً بر روند آتی مذاکرات دو جانبه بر سر معاهدات بینالمللی در زمینه کنترل تسلیحات و نیز نحوه تعامل روسها با امریکاییها در این زمینه و نیز دیگر مسائل مورد اختلاف تأثیر محسوسی خواهد داشت. اکنون روسها مردد هستند که اساساً با توجه به رویکرد خصمانه و فرصتطلبانه ترامپ امکان رسیدن به توافقی درباره پیمانهای تسلیحاتی و در مرتبه بعدی عمل کردن امریکا به تعهدات خود وجود داشته باشد. شاید به همین دلیل است که مقامات ارشد روسیه اکنون به موضعگیری صریح از جمله درباره مرگ پیمان INF و عدم امکان ابقای مجدد آن صحبت کرده و در عین حال رویکرد هستهای و سیاستهای سلطهگرانه امریکا در دوره ترامپ را موجب افزایش احتمال بروز درگیری هستهای در جهان اعلام کردهاند.