سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: ماههای متمادی است که به دلیل شیوع کرونا مدارس و مراکز آموزشی تعطیل و محیطهای کار نیز شیفتی شدهاند. به همین دلیل اعضای خانواده فرصت بیشتری برای در کنار هم بودن دارند. دکتر محمدرضا ایمانی روانشناس اجتماعی در گفتگو با ما ضمن تأکید بر ضرورت مقابله با کرونا، در عین حال معتقد است که این ویروس، ناخواسته موجب انسجام بیشتر میان اعضای خانواده شده است. ماحصل گفتوگوی ما با این کارشناس را در ادامه میخوانید.
اگر واقعبینانه بخواهیم به بیماری کرونا نگاه کنیم میتوان گفت ما را با پدیدهای مواجه کرده که کل زندگیمان را در سیطره خود قرار داده که هم مشکلات و زحمات زیادی را برای انسانها ایجاد و تهدیدهایی را برای ما فراهم کرده و البته فرصتهایی را نیز برایمان به ارمغان آورده است.
نباید خیلی بدبینانه و خوشبینانه به آن نگاه کرد و صیانت از بهداشت و مراقبت از سلامت خانواده مهمترین موضوع این روزهاست.
کانون خانواده که مهمترین بستر یا مهمترین نهاد در فضای اجتماعی تا حدودی در سالهای اخیر دچار بههمریختگی و آشفتگی شده و به طور واقعی ما شاهد این مسئله بودیم که خانوادهها فرصت توجهکردن به خود، مراقبتکردن از خود، توجه کردن به فرزندان، توجه کردن به فضای پیرامونشان را از دست داده بودند. کرونا از دیدگاه من نگاه بازگشت به خویشتن است، مهمترین موضوع، نظام ارتباطات بین اعضای خانواده است که به آن خدشه وارد شده و خانوادهها زمان زیادی را صرف یکدیگر نمیکردند و از مراقبت و توجه به یکدیگر غافل بودند و نیازهای یکدیگر را نادیده میگرفتند.
فرزندان در خانواده نیز برای اینکه صدای خود را به خانواده برسانند گاهی با خشم، عصبانیت، ناراحتی، دلهره، شیطنت و به اشکال مختلف این توجه و نیاز به توجه را از والدین طلب میکردند. امروز میبینیم سیاستهای دولت نیز به شکلی شده که ساعت کاری کارمندان کم شده و گاهی به دلیل دورکاری ساعتهای بیشتری را اعضای خانواده در کنار یکدیگر قرار میگیرند و این را میتوان رجعت به خویشتن نام برد که در چند سال اخیر از دست رفته بود.
به خاطر دارم در دهه ۶۰ خانواده دور هم جمع میشدند با یکدیگر صحبت و به هم توجه میکردند و تبادل پیام بین اعضای خانواده انجام میشد، این اتفاق علاوه بر اینکه باعث نشاط و شادابی میشد، خانواده را درگیر موضوعات فرزندانشان میکرد و از ذوق و هنر خود در سرگرم کردن کودکان و نوجوانان استفاده میکردند.
بعضی از اتفاقات گذشته را در ایام نوروز سال جاری میدیدیم که کمی کمرنگ شده، اما فکر میکنم خانوادهها در این مدت و به دلیل کرونا بهتر توانستند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. البته مشکلاتی نیز در تعطیلات اجباری کرونا وجود داشت که به آنها نیز میپردازیم. بحث عدم گفتمانسازی بین اعضای خانواده و توجه کردن به نیازهای یکدیگر یک مشکل جدی بود که بیماری کرونا این فرصت را ایجاد کرد تا خانوادهها مهارتهای لازم برای ارتباط را به دست آورند، البته که بخشی از این نیاز را فضاهای آموزشی و تربیتی باید به ما بدهد که یکی از این سیستمهای آموزشی نهاد خانواده است، توجه کردن به این نکته که چه مسئلهای استرس و اضطراب فرزندم را بالا میبرد و موجب ناراحتیش میشود.
در کنار نهاد خانواده سیستمهای رسانهای وجود دارند که به مسائلی از جمله کنترل خشم، ناراحتی، استرس، مهارت تحلیل و تفکر انتقادی، مهارت حل مسئله، به صورت جدی نپرداختهاند و جای ویدئو کلیپهای کوچک با این موضوعات در صدا و سیما و رسانههای تصویری همچون بیلبوردهای شهری و فضای مجازی خالی است.
باید بیاموزیم وقتی با موضوع و چالشی در مورد خانواده مواجه میشویم به جای خشمگین و عصبانیشدن و واکنش نشان دادن، ابتدا مشکلات را پذیرفته و تفکر انتقادی نسبت به موضوع در خانواده شکل گیرد.
جر و بحثها و ناراحتیهایی که در ایام کرونا اغلب به گوشمان میخورد با دارابودن مهارتهای اعضای خانواده به خصوص پدر و مادر، فرصت بیبدیلی را برای ساخت و تربیت فرزندان برای پذیرش مسئولیت بزرگتر در اجتماع پدید میآورد.
زمانی که فرزند در خانواده یاد بگیرد که گوشی برای شنیدن داشته باشد اول یک پیام را درک کرده و سپس واکنش نشان دهد و پس از تحلیل در مورد آن صحبت کند و در قبال خشم و ناراحتی عکسالعمل درست از خود نشان دهد، در بزرگسالی نیز فرزندانی خواهیم داشت که در جامعه مسئولیت اجتماعی، کسب و کار و ازدواج را با مهارتهای خود میتوانند داشته باشند. بنابراین بیماری کرونا با تمام مشکلات، زیانها و تهدیداتی که بسیار زیاد بوده در عین حال فرصتی را ایجاد کرد که اعضای خانواده ایرانی با قرنطینه دور هم جمع شوند، با یکدیگر بهتر آشنا شوند، صدای یکدیگر را بشنوند و ارتباط سازندهتری برقرار کنند. نکته حائز اهمیت این است که زمانی تمام نیازهای ما داخل خانواده شکل میگرفت، نهاد خانواده قویتر بود و فرزندان در خانهای بازی میکردند که البته بزرگتر و دارای حیات بود و فضای شادی بیشتری وجود داشت، اما این را نباید فراموش کنیم که خانواده ایرانی همان خانواده است مادر و پدر با همان وظایف و فرزندان نیز همانگونهاند.
وقتی همه دور هم جمع شوند و بدانند از امکانات درون خانواده به چه شکل باید استفاده کنند فعالیتهای مستمر و پیوندهای عاطفی در خانواده به وجود آمده و نیازهای تربیتی، آموزشی و عاطفی در فرزندان رفع و هیجانات معقول میشود. امروزه بسیاری از مشکلاتی که ما با آن در جامعه مواجه هستیم به این علت است که خانوادهها وقتی برای فرزندان نمیگذاشتند. زمانی که فضای گفتمان بین همسران به وجود بیاید و حرفها و دغدغههای مشترک عنوان شود، افراد اغلب سرخورده و ناراحت نیستند و به سمت رسانهها به خصوص فضای مجازی رجعت نمیکنند.
من معتقدم گفتمان بین اعضای خانواده بین همسران، پدر و مادر با فرزندان در دوران کرونا بیشتر پدیدار شد.
بسیاری از فرزندان ما گفتمانکردن را یاد نگرفتهاند، کودک باید بتواند از هفت سالگی در مورد مسائلی در ارتباط با خانواده و رفتار با پدر و مادر با حفظ آرامش صحبت یا آنها را نقد کند، ارتباط برقرارکردن بین والدین و فرزندان باعث میشود پیوستگی و استقلال در روابط به وجود آمده و با برقراری ارتباط صحبتهای خود را در خانواده بیان کنند و به دوستان، همسالان و افرادی خارج از خانواده پناه نبرند.
گفتمان کردن از موضوعات مهم درون جامعه است و از این طریق بچهها میتوانند با چالشها و مشکلات پدر و مادر مواجه شوند و پدر و مادر نیز با مسائل فرزندان روبهرو میشوند و کمک میکند این روابط متقابل به نظام خانواده شکل خوبی دهد.
مسائل و چالشهایی که امروزه در زندگیهای ما وجود دارد به دلیل نداشتن ارتباط است که از موضوع کرونا میتوان به عنوان فرصتی به نفع ساختار تحکیم خانواده استفاده کنیم.