سرویس سبک زندگی جوان آنلاین: در طول تاریخ و در تمام جوامع همواره افرادی وجود داشتهاند که احساس مسئولیت کمتری نسبت به سایرین از خود نشان دادهاند. این نکته در داستانها و ضربالمثلهای به جا مانده از گذشته نیز دیده میشود. احساس مسئولیت پایین نسبت به اموری که به عهده داریم میتواند مشکلات بسیاری را برای ما و آنانی که با ما زندگی میکنند یا به نوعی با آنان سر و کار داریم، ایجاد کند. این مشکل وقتی بزرگتر میشود که افراد بیشتری از جامعه به این سمت و سو رو آورند. در این میان دوران کودکی و نوجوانی، مقطعی بسیار مهم محسوب میشود و نقشی بنیادین در مراحل بعدی زندگی دارد.
مسئولیتپذیری یعنی چه؟
بیتردید برای مسئولیتپذیر کردن فرزندان ابتدا باید این مفهوم و ابعاد آن برای خودمان روشن شده باشد. هدی جعفری کارشناس ارشد روانشناسی در این باره میگوید: «اگر میخواهیم درباره مسئولیتپذیر بودن حرف بزنیم ابتدا باید تعریفی از آن داشته باشیم. مسئولیتپذیری در واقع قابلیت پذیرش و به عهده گرفتن کاری است که از کسی خواسته شده و اینکه فرد قابلیت پذیرش یکسری وظایف را در برابر خودش و دیگران داشته باشد.»
چرا کارهای فرزندان را خودمان انجام میدهیم؟
با توجه به شرایط فعلی جامعه، تحصیلات پشت سر هم دانشآموزان و دانشجویان که ممکن است تا سنین بالای ۲۵ سال هم به طول بینجامد، مشکلات مربوط به بیکاری، تکفرزندی و نگرانیهای افزونی که برای والدین ایجاد میکند، شرایط کنونی انتشار بیماری ویروسی که بسیاری را در خانه نگه داشته است، مجموعه این عوامل موجب بروز برخی بیمسئولیتیها در قشر کودک و نوجوان شده است. به نظر میرسد امروزه مادران و پدران کمتری به بچهها این فرصت را میدهند که کارهای خود را خود به عهده بگیرند. جعفری در این باره با طرح پرسشی ادامه میدهد: «جامعه کنونی ما با این پرسش روبهروست که چه شده که کودکان و نوجوانان که افراد بزرگسال آینده جامعه ما به شمار میروند، دچار بیمسئولیتی و روحیه عدم مسئولیتپذیری شدهاند؟»
دلایل مسئولیتناپذیری کودکان
این کارشناس ریشههای مسئولیتپذیری و مسئول بار آمدن افراد را مربوط به دوران کودکی میداند و توضیح میدهد: «اگر بخواهیم به صورت ریشهای و اصولی به این مقوله بپردازیم، شاید بهتر باشد نگاهی به کودکی و شیوه فرزندپروری از همان نخستین سالهای کودکی بیندازیم و به عبارتی روحیه مسئولیتپذیری را از کودکی بررسی کنیم.» هدی جعفری ادامه میدهد: «نبود روحیه مسئولیتپذیری در کودکان و نوجوانان علل متعددی دارد. از این دلایل میتوان به انتظارات بیش از حد والدین از فرزندان که ممکن است خارج از توان آنان باشد، اشاره کرد. شماتت و سرزنش فرزند توسط والدین و ارزیابی نادرست فرزندان از سوی والدین یا برچسب زدن والدین به آنان مانند این جملات که تو نمیتوانی، تو تنبلی و همین طور صبور نبودن والدین نسبت به فرزندان نیز از دلایل دیگر به شمار میرود.»
روبهرو کردن کودک با مسئولیتهایش
جعفری روبهرو کردن افراد با پیامدهای بیمسئولیتیهایشان را نکتهای قابل تأمل برمیشمرد و یادآور میشود: «اگر بخواهیم درباره افزایش و پرورش روحیه مسئولیتپذیری در کودکان و نوجوانان صحبت کنیم، بهتر است ابتدا فرد را با حالت دوستانه، از نتایج منطقی کارش آشنا کنیم، یعنی فرد را با پیامدهای رفتارش مواجه و روبهرو کنیم. به این صورت که به فرزندان حق انتخاب بدهیم و تصمیم آنان را قبول کنیم.» این روانشناس با مثالی در اینباره توضیح میدهد: «به طور مثال قبل از برگزاری مهمانی خانوادگی، به کودک مسئولیت مرتب کردن اتاقش را بدهیم. به این صورت که یک زمان سه ساعته به کودک بدهیم. به این منظور میتوانیم به او یادآوری کنیم که نیمساعت قبل از آمدن مهمانها زمانی که به او دادهایم به پایان میرسد و انتخاب با اوست که دیگران با اتاق مرتب او مواجه شوند یا با اتاق نامرتب او. در واقع کودک باید تبعات رفتارش را به عهده بگیرد.»
توقعاتمان باید منطقی باشد
جعفری میگوید: «یکی دیگر از راهکارهای پرورش مسئولیتپذیری این است که به افراد، مسئولیت متناسب با سن و توانشان سپرده شود. راهکار دیگر نیز این است که افراد در هر سنی که هستند، با تقصیرات و اشتباهاتشان روبهرو شوند و درباره آنها توجیه نیز بشوند.» «یکی از مهمترین نکات این است که انتظارات واقعبینانه از افراد داشته باشیم.» جعفری با بیان این نکته ادامه میدهد: «به طور مثال انتظار درست کردن خورشت قورمه سبزی از یک کودک ۱۰ ساله همان قدر عجیب است که انتظار درآمد ماهانه چند ده میلیونی خانمی از همسرش که شغلی با درآمد محدود دارد. شاید در بعضی موارد انتظارات ما از دیگران همین قدر عجیب و افراطی باشد. پس بهتر است از درست بودن و منطقی بودن توقع خود چه از فرزند، چه از همسر و چه از هر کس که با ما در ارتباط است، مطمئن شویم. این را در نظر داشته باشیم که تشویق به روشهای مختلف و متناسب با سن افراد و متناسب با نوع شخصیت افراد بسیار سازنده است و تأثیر مثبت دارد.»
مسئولیتپذیری آموختنی است
این کارشناس احساس مسئولیت را امری اکتسابی و قابل آموزش میداند و میگوید: «بزرگسالی متأثر از تجربههای کودکی است. احساسات کودکی، بزرگسالی را به نوعی متأثر میکند ولی در مورد مسئولیتپذیری این را در نظر بگیریم که مسئولیتپذیری امری اکتسابی و در هر سن و شرایطی بر حسب اینکه خودشان تصمیم به تغییر بگیرند، قابل یادگیری و اجراست هر چند ممکن است در بزرگسالی به تمرین و مداومت بیشتری نیاز داشته باشد.» جعفری در پایان به این نکته اشاره میکند که: «به یاد داشته باشیم پاداش مسئولیتپذیری برای افراد، احساس ارزشمندی بیشتر، اعتماد به نفس بالاتر و همینطور اعتبار اجتماعی افزونتر خواهد بود.»