سرویس بین الملل جوان آنلاین: شرق مدیترانه و دریای اژه طی یک سال اخیر به صحنه رویارویی ترکیه با یونان و قبرس که دو عضو جنوبی اتحادیه اروپا محسوب می‌شوند تبدیل شده است. هر چند آنکارا و آتن مدت‌هاست به دلیل اختلافات فراوان تاریخی، فرهنگی و سیاسی روابط سردی با هم داشته‌اند، اما محور تنش‌های کنونی، اختلافات در زمینه مرز‌های آبی و قلمرو انحصاری اقتصادی است که با توجه به کشف ذخایر عظیم گازی در مدیترانه شرقی و تلاش‌های کشور‌های این حوزه برای دستیابی و سیطره بر این منابع از طریق عملیات اکتشافی و نیز بستن قرارداد‌هایی با شرکت‌های غربی برای استخراج گاز منجر به رویارویی ترکیه با قبرس و یونان شده است. طبیعتاً اتحادیه اروپا در این کشاکش طرف اعضای جنوبی خود یعنی یونان و قبرس را گرفته و همین مسئله منجر به افزایش تنش‌ها بین آنکارا و بروکسل شده است. ضمن اینکه امریکا نیز عملاً در این نزاع موضعی مشابه با اروپا گرفته و خواهان کاهش تنش‌ها با عقب‌نشینی ترکیه از مواضع کنونی خود شده است.
تنش‌های اخیر
اختلاف و تنش کنونی بین ترکیه و یونان با آغاز اکتشافات گاز ترکیه در نزدیکی سواحل یونان در شرق مدیترانه از آگوست ۲۰۲۰ شدت گرفته است. در این مأموریت، کشتی تحقیقاتی «عروج رئیس» ترکیه به همراه ناو‌های جنگی در حال جست‌وجو برای یافتن میادین احتمالی گاز در جنوب سواحل ترکیه و در نزدیکی جزایر یونانی بود که فاصله بسیار کمی با ساحل ترکیه در دریای اژه دارند. آنکارا پس از وقفه‌ای چند ساله، مجدداً عملیات اکتشاف و حفاری را در این منطقه آغاز کرده و بر حق خود در این زمینه تأکید می‌کند. اقدامات اکتشافی ترکیه با واکنش تند مقامات یونانی مواجه شده است. به گفته آتن منطقه‌ای که ترکیه در آن مشغول انجام عملیات اکتشاف است در محدوده انحصاری اقتصادی یونان قرار دارد. در مقابل رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در واکنش به رزمایش نظامی مشترک یونان، قبرس، ایتالیا و فرانسه که در اواخر آگوست ۲۰۲۰ در نزدیکی مناطق اکتشاف گازی در شرق مدیترانه برگزار شد گفت کشورش از اکتشاف نفت و گاز در مدیترانه پا پس نمی‌کشد. با توجه به پافشاری دو طرف بر مواضع خود اکنون عملاً این کشور‌ها به صف‌آرایی نظامی در دریای اژه و مدیترانه شرقی پرداخته و با برگزاری رزمایش‌های دریایی و هوایی به طرف مقابل در زمینه ادامه اقداماتش هشدار می‌دهند. این مسئله نگرانی شدید مقامات ارشد اروپایی را به دنبال داشته است. از جمله «آنگلا مرکل» صدر اعظم آلمان در ۳۰ سپتامبر (۹ مهر) در سخنانی در مجلس این کشور با هشدار نسبت به تشدید تنش در شرق مدیترانه گفت یونان و ترکیه به جنگ نزدیک شده‌اند. وی تأکید کرد هیچ کس نمی‌تواند تصور کند بین درگیری نظامی و حل و فصل مسالمت‌آمیز چه فاصله کمی وجود دارد.
۲ پرونده در مدیترانه
آنکارا مدعی است در پی فروپاشی امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول و توافقات پس از آن موجب شده ترکیه از بسیاری مناطق و جزایر در دریای اژه و مدیترانه شرقی، محروم شود. اردوغان اخیرا گفته آنکارا نمی‌پذیرد در داخل ساحل خود محصور شود. بنابراین آنکارا با انجام عملیات اکتشافی در نزدیکی و اطراف جزایر یونانی در این منطقه و تأکید بر ادامه آن، عملاً مسیر تقابل با یونان و اتحادیه اروپا را در پیش گرفته است. به گفته آتن منطقه‌ای که ترکیه در آن مشغول انجام عملیات اکتشاف است در محدوده انحصاری اقتصادی یونان قرار دارد. به گفته سینان اولگن کارشناس سیاسی ترک، اصلی‌ترین اختلافات بین آتن و آنکارا ریشه در دو مسئله مهم دارد؛ نخست پرونده حساس قبرس. دوم، بحث ادعا‌های مربوط به قلمرو فلات قاره‌ای و بحث بر سر جزایری که هنوز از لحاظ جغرافیایی و حقوقی تشخیص آن‌ها روشن نشده است. ترکیه و یونان طی این مدت همدیگر را به نقض حریم هوایی و عدم تعهد به تعهدات طرف مقابل متهم کرده و باعث بروز تنش بین دو کشور شدند. در عین حال تنش‌های کنونی موجب دوری هر چه بیشتر آنکارا از اتحادیه اروپا و افزایش اختلافات دوجانبه شده است. این مسئله به ویژه با پافشاری مقامات ارشد ترک بر موضع خود افزایش تنش‌ها در روابط دو جانبه را به همراه داشته است. هدف آنکارا این است که با تداوم عملیات اکتشافی خود نه فقط موجب بازنگری درباره وضعیت حقوقی جزایر یونانی نزدیک ساحل ترکیه شود، بلکه اتحادیه اروپا را نیز وادار سازد که به حمایت از خواسته آنکارا بپردازد. امری که با توجه به موضع حمایت‌آمیز کامل بروکسل در حمایت از یونان و قبرس تا حد زیادی غیرمحتمل به نظر می‌رسد. بروکسل پیش‌تر نیز اقدامات اکتشافی ترکیه را «غیرقانونی» خوانده و به آنکارا هشدار داده در صورت متوقف نکردن عملیات اکتشافی آماده است تا «واکنش مناسب» را انجام دهد.
واگرایی فزاینده با اتحادیه اروپا
روابط اتحادیه اروپا و ترکیه در دوره پس از کودتای ژوئن ۲۰۱۶ همواره دچار تنش و اختلاف بوده و موجب تعلیق روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا شده است. بروکسل رویکردی انتقادی درباره سیاست داخلی و تحولات مربوط به تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی داشته و در دو سال اخیر اختلافات جدیدی مانند دخالت نظامی ترکیه در شمال سوریه و اخیراً مداخله نظامی آنکارا در جنگ داخلی لیبی موجب واگرایی هر چه بیشتر اتحادیه اروپا و ترکیه شده است. با این حال اقدامات دو سال گذشته آنکارا در زمینه توسعه اکتشافات گازی در مدیترانه شرقی و دریای اژه که موجب اعتراض شدید قبرس و یونان به دلیل انجام این عملیات اکتشافی در داخل حریم منطقه انحصاری اقتصادی این دو کشور شده، موجب تنش‌های فزاینده این دو عضو جنوبی اتحادیه اروپا و نیز موضع‌گیری کامل و قاطع این اتحادیه به نفع یونان و قبرس و تهدید آنکارا به اعمال تحریم‌های گسترده در صورت تداوم این اقدامات شده است. با توجه به اینکه یونان و قبرس به طور مستقیم در مناقشه دریایی با ترکیه بر سر اکتشاف و استخراج گاز از منابع کف دریا درگیر هستند، بنابراین بروکسل بر حمایت از این دو کشور عضو این اتحادیه پافشاری می‌کند. اتحادیه اروپا پیش‌تر یعنی در سال ۲۰۱۹ نیز اقدامات اکتشافی ترکیه را «غیرقانونی» خوانده و به آنکارا هشدار داده بود در صورت متوقف نکردن عملیات اکتشافی آماده است تا «واکنش مناسب» به ویژه اعمال تحریم‌ها علیه ترکیه را انجام دهد.
خروج امریکا از بی‌طرفی
با افزایش تنش‌ها در مدیترانه شرقی بین یونان و قبرس از یک سو و ترکیه از سوی دیگر که منجر به موضع‌گیری آشکار اتحادیه اروپا و هشدار به آنکارا شده، اکنون امریکا نیز به اروپا پیوسته و درباره ادامه اقدامات ترکیه در این منطقه ابراز نگرانی شدید کرده است. مایک پمپئو وزیر امور خارجه امریکا ۱۲ سپتامبر در سفر به قبرس و دیدار با رئیس‌جمهوری این کشور از اقدامات ترکیه در شرق دریای مدیترانه به شدت ابراز نگرانی کرد و گفت: «عمیقاً نگران عملیات مداوم ترکیه برای کشف و استخراج منابع طبیعی در شرق دریای مدیترانه هستیم. البته وزیر خارجه امریکا بر لزوم حل و فصل سیاسی بحران کنونی نیز اشاره کرده بود. با توجه به اختلافات اخیر بین ترکیه و کشور‌های حوزه شرق دریای مدیترانه بر سر فعالیت‌های اکتشاف نفت و گاز و همچنین رزمایش‌های نظامی دریایی، به‌رغم اظهارات پمپئو درباره لزوم حل سیاسی این اختلافات، به نظر می‌رسد اکنون واشنگتن با موضع‌گیری علیه آنکارا، عملاً در چارچوب موضع واحد اردوگاه غرب علیه ترکیه قرار گرفته است. این مسئله با توجه به سرسختی روزافزون ترکیه در پیگیری ادعا‌های دریایی خود در دریای اژه و مدیترانه شرقی می‌تواند به بروز شکاف بین آنکارا و واشنگتن بینجامد. هر چند امریکا تاکنون در قبال بحران شرق مدیترانه تلاش می‌کرد که موضعی نسبتاً بی‌طرفانه اتخاذ کند، اما اکنون ظاهراً اوضاع به مرحله‌ای رسیده که از نگاه دولت ترامپ باید به ترکیه در زمینه ادامه اقداماتش در این منطقه هشدار داده شود. در واقع ترک‌ها امیدوار بودند در مناقشه کنونی که آنکارا در یک سو و اتحادیه اروپا در سوی دیگر قرار گرفته، بتوانند از حمایت سیاسی امریکا برخوردار شوند. با این حال امریکا که نقش رهبری ناتو را بر عهده داشته و منافع بسیاری در زمینه حفظ روابط با کشور‌های حوزه جنوبی ناتو از جمله یونان و قبرس دارد، ظاهراً مایل نیست که با موضع‌گیری به نفع ترکیه روابط خود با اتحادیه اروپا و اعضای اروپایی ناتو را که هم‌اکنون نیز به دلیل اختلافات متعدد تنش‌آمیز است، دچار تنش‌های بیشتر کند.
جمع‌بندی
با توجه به تشدید آمادگی‌ها و اقدامات نظامی دو طرف مناقشه کنونی و نیز تصمیم اتحادیه اروپا برای تحریم ترکیه به دلیل تداوم فعالیت‌هایش در مدیترانه شرقی و دریای اژه به نظر می‌رسد باید منتظر واکنش تند اتحادیه اروپا بود. ضمن اینکه با توجه به موضع‌گیری صریح پمپئو، امریکا معتقد است این ترکیه است که به عنوان عامل تنش‌های کنونی باید از ادامه اقدامات خود در این دو حوزه آبی دست بردارد. البته آنکارا بر این گمان است که اتحادیه اروپا، ترکیه را تحریم نخواهد کرد. «مولود چاووش‌اوغلو» وزیر خارجه ترکیه چندی قبل اعلام کرد آنکارا انتظار ندارد به دلیل اختلافات با یونان در موضوع مسائل شرق دریای مدیترانه، توسط اتحادیه اروپا تحریم شود. با این حال شواهد نشان از آن دارد که بروکسل آماده تحریم‌های گسترده علیه ترکیه در صورت تداوم رویکرد کنونی آن در قبال بحران شرق مدیترانه است.
