سرویس سیاست جوان آنلاین: با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری امریکا یکی از نکات مهم و جدی درباره سرنوشت تقابل ایران و امریکا ماجرای برجام است. از زمانی که دولت ترامپ در اردیبهشت ماه سال ۹۷ از برجام خارج شد تا آخرین روزهای پیش از انتخابات ریاست جمهوری این کشور ماجرای مذاکره مجدد با ایران یکی از مهمترین محورهای تبلیغاتی ترامپ بود.
وی مدعی بود ایران به زودی برای مذاکره تماس خواهد گرفت و زمینه برای اصلاح برجام فراهم میشود. با این حال با سیاست مدبرانه ایران در خصوص عدم مذاکره با امریکا هدف ترامپ هیچگاه محقق نخواهد شد و در نهایت دوران ریاست جمهوری وی نیز با شکست در انتخابات ریاست جمهوری امریکا به پایان رسید.
طبق شعارهای انتخاباتی بایدن یکی از مهمترین اهداف وی در حوزه سیاست خارجی بازگشت به برجام و احیای مجدد این توافقنامه است. در مقاله بایدن در شبکه خبری سیانان نیز به این نکته اشاره شد که امریکا در مقابل بازگشت ایران به تعهدات خود حاضر به بازگشت به برجام است.
با این حال سؤال مهمتر اینجاست که روش بازگشت به برجام از سوی امریکاییها چگونه خواهد بود یا چه زمانی قرار است این رویداد محقق شود؟
برگشت فوری به برجام سیاست اصلی بایدن
با توجه به نکاتی که مشاوران اصلی بایدن در حوزه سیاست خارجی بیان کردهاند بازگشت به برجام جزو اهداف اصلی سیاست خارجی وی در ماههای ابتدایی خواهد بود.
صریحترین اظهارنظر را در این باره «آموس هاچسن» از مشاوران بایدن داشته است. بر اساس گزارش تایمز اسرائیل، وی در مصاحبه با کانال ۱۲ رژیمصهیونیستی گفت: «من معتقدم در ماههای اول ریاست جمهوری بایدن شاهد پیوستن کامل دولت امریکا به برنامه جامع مشترک خواهیم بود که به معنی تعلیق برخی از تحریمهای مرتبط با برنامه هستهای ایران خواهد بود که طی سه سال گذشته اعمال شده است.»
البته طبیعی است که پیوستن مجدد امریکا به برجام میتواند به شکلهای مستقیم اتفاق بیفتد تا تأمینکننده منافع حداکثری این کشور باشد.
به عنوان مثال هاچسن در همین مصاحبه تأکید میکند بایدن همچنین به دنبال برخی تغییرات در برجام مانند تاریخ انقضای آن است.
با در نظر گرفتن این مسئله میتوان گفت به احتمال زیاد سیاست اصلی بایدن برای بازگشت به برجام محدود به چند گزینه خواهد بود.
خطوط اصلی سیاست بایدن برای بازگشت به برجام را میتوان در گزارش مرکز امنیت نوین امریکا از نزدیکترین محافل فکری به دموکراتها دید. بر اساس گزارشی که دو نفر از کارشناسان مرکز ایلان گلدبرگ از اعضای تیم مذاکرهکننده ایران و کالی توماس از متخصصان تحریم منتشر کردهاند، چهار گزینه اصلی برای بازگشت امریکا به برجام مطرح است.
راهحل اول: برگشت به سال ۲۰۱۵
اولین گزینه برای ایالات متحده این است که فوراً به ایران پیشنهاد بازگشت دوجانبه به برجام در یک روز و طی یک بازه زمانی ۳۰ الی ۶۰ روزه را دهد. در صورت موافقت ایران، رئیسجمهور امریکا میتواند از طریق فرمان اجرایی به طور یکجانبه به توافق هستهای بازگردد. در صورت لزوم این مسئله میتواند متعاقب پیوست V بخش C از برجام باشد که اقدامات لازم توسط همه طرفها برای رسیدن به روز اجرا را نشان میدهد.
این موضوع به موقعیت برنامه هستهای ایران و همینطور تحریمهای اروپا و امریکا بستگی دارد. بر اساس این گزارش ایالات متحده روشن میسازد به عنوان بخشی از این توافق ایران باید به ظرفیتهای اتمی خود برگردد. از سوی دیگر بعد از این برگشت بلافاصله مذاکرات مسیر دوم فعال خواهد شد که این مذاکرات به موضوعات مهمی همچون بند غروب آفتاب، سیاستهای منطقهای و موشکهای بالستیک میپردازد. در قبال این کار، کاهش بیشتر تحریمها و ایجاد فرصتهای اقتصادی امکانپذیر میشود.
راهحل دوم: بازگشت ناقص برجام
گزینه دوم برای برگشت به برجام میتواند بر مبنای اقدامات اولیه محدودتری تعریف شود؛ اقداماتی که برنامه هستهای ایران را متوقف میکند یا آن را به تدریج به عقب بازمیگرداند آن هم در ازای کاهش جزئی تحریمها. این معامله میتواند مشابه با برخی پیشنهادات ارائه شده به ایرانیها و دولت ترامپ توسط امانوئل مکرون رئیسجمهور فرانسه باشد که تلاش میکرد در سال ۲۰۱۹ به عنوان میانجیگر عمل کند. همچنین میتواند رفع تحریمها بازگشت به شرایط برجام باشد که در آن امریکا معافیتهای لازم جهت خرید تقریباً یک میلیون بشکه نفت در روز از ایران و دسترسی به برخی صندوقهای ذخایر خارجی در ازای حفظ حجم ذخایر اورانیوم غنی شده با غنای پایین را فراهم میکرد. همچنین ایران موظف بود چرخش سانتریفیوژها در سطوح متداول را نگه دارد یا آن را به سطحی کاهش دهد که زمان شتاب مناسب را فراهم نکند و محدودیتهایی را بر تحقیق و توسعه جدید اعمال نماید. بر اساس این گزارش و به لحاظ سیاسی و تکنیکی مدل حذف تحریمها اختلافات گستردهای با گزینه اول خواهد داشت. اگر این توافق به طور عمده متفاوت از برجام باشد، ممکن است در امریکا نیاز به تأیید کنگره باشد.
استفاده از دلار در مقابل تمدید محدودیتهای موشکی
در این گزارش گزینه سوم دیگری برای بازگشت به برجام مطرح شده است. این گزینه میتواند چارچوبی از بازگشت به برجام مطابق گزینه اول را دربرداشته باشد، اما همراه با یک تعهد جدید بسیار مهم مبتنی بر بازتنظیم مفاد مرتبط با بند غروب آفتاب و به صفر رساندن تاریخ آن تا ایران موظف به ادامه محدودیتهای مرتبط با برجام باشد.
در عوض امریکا میتواند مشوقهای ملموس و قابل توجه اقتصادی همچون دسترسی به سیستم مبادله دلارپایه و چرخه دلار U Turn را عرضه کند. دستیابی به این چرخه میتواند دسترسی ایران را به ذخایر ارزی خود به شدت تقویت کند. البته ایران در مذاکرات برجام نیز خواستار رفع این تحریم شده بود، اما امریکاییها به بهانه اینکه تحریف فوق جزو تحریمهای اولیه است از قرار دادن آن در لیست تحریمهای وضع شده توسط برجام خودداری کرده بودند.
راهحل چهارم: مستقیم سراغ مسائل منطقهای و موشکی بروید
در این گزارش یک راهحل چهارم نیز برای بازگشت به برجام پیشنهاد شده است. بر اساس این گزینه امریکا میتواند اقدامات موقت و کوتاهمدت را نادیده بگیرد و بلافاصله به سمت بحث و گفتگو در مورد توافق و فرآیند وسیعتر گفتگوهای منطقهای و همچنین خلع سلاح موشکهای بالستیک ایران حرکت کند. این توافق میتواند موضوعات برجستهای از قبیل بند غروب آفتاب، موشکها و پویاییهای منطقهای را مورد بحث قرار دهد.
در گزارش این مرکز بر این نکته تأکید شده که در واقعیت این مسیر به معنای عدم توافق در ماههای قبل از انتخابات ایران است، زیرا زمان برای انجام مذاکره درباره چنین چیز پیچیدهای وجود ندارد. چنین توافقی همچنین مستلزم رایزنیهای فشرده با همه بازیگران بینالمللی و کنگره است که در مدت زمان کوتاهی از قابلیت اجرای مؤثر برخوردار نیست. این گزینه استفاده از اهرم تحریمهایی را که در دوره ترامپ توسعه پیدا کرده بود به حداکثر میرساند. این گزینه حتی ممکن است برای جمهوریخواهان کنگره، اسرائیل و دولتهای خلیج [فارس]بیشترین جذابیت را داشته باشد و تمرکز فوری را برای یک معامله بلندمدت ایجاد کند.
موضع ایران در مقابل راهحلهای امریکا چه باید باشد؟
نگاهی به راهحلهای فوق این واقعیت را برای ما روشن میکند که در عمل تلاش دولت بایدن بر مبنای ایجاد محدودیت بیشتر علیه ایران با استفاده از حربه بازگشت به برجام خواهد بود.
در حقیقت همان گونه که بارها اعلام شده امریکا به دنبال این است تا بندهای غروب آفتاب که در نهایت مجوز توسعه برنامه هستهای ایران را خواهد داد تمدید شود.
در این میان به طور حتم امریکاییها تلاش خواهند کرد تا از طریق تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی و همکاری با برخی جریانها تهران را برای قبول شرایط واشنگتن تحت فشار قرار دهند.
البته موضع رسمی ایران تاکنون برگشت به برجام بدون هیچ تغییری بوده است. اما به نظر میرسد امریکاییها بدون مقاومت و چانهزنی در مقابل حرف ایران تسلیم نخواهند شد. به رغم این، واقعیت اصلی اینجاست که دنیا با چهار سال گذشته تغییر فراوانی کرده است.
دیگر شرایط سالهای ۹۲ تا ۹۵ بر ایران و جهان حکمفرما نیست و امریکاییها نیز نمیتوانند با یک جامعه دوپاره به دنبال یک شیطنت جدید در خاورمیانه باشند. طبیعی است که بهرهگیری از شرایط فوق نیاز به هوشیاری دولت و عدم آلوده کردن چنین مسائلی به بحثهای جناحی و انتخاباتی دارد.