سرویس بین الملل جوان آنلاین: اکنون جهان با هیولایی میکروسکوپی و تقریباً ناپیدا روبهرو شده که با سرعتی بسیار چهره زندگی انسانها را مات و مبهوت خود نموده؛ بیش از ۶۷ میلیون تن را مبتلا و فوت بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن دیگر را رقم زده است. البته در گذشته، شاهد این دست رخدادها همچون طاعون سال ۱۷۲۰ در اروپا، وبای ۱۸۲۰ در شرق آسیا و آنفلوآنزای اسپانیایی در سال ۱۹۲۰ نیز بودهایم، اما در هزاره جدید که داعیه پیشرفت بیمانند علم و تکنولوژی به ویژه در زمینه بهداشت و سلامت میرفت، این رخداد بیش از پیش خودنمایی داشته است.
کووید ۱۹ حدود ۹ ماه پیش در چین شیوع یافت و هماینک سراسر این کره خاکی را درنوردیده است. با وجود اینکه در ابتدا پنداشته میشد با بحرانی بهداشتی روبهرو بودهایم، اما خیلی زود تأثیرات آن بر زندگی سیاسی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی آشکار گشت و به این ترتیب، جهان با یک چالش مشترک چندوجهی روبهرو شد که گمان نمیرود به این زودیها از پیامدهای آن خلاصی یابیم. تأثیر این بیماری جهانی بر آینده نظام بینالملل در ابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی چیست؟
۱- بعد سیاسی: در آستانه شیوع کووید ۱۹، دولتها اقدام به اتخاذ خط مشیهای سختگیرانهای نمودند. فرقی نمیکرد دولتهای اقتدارگرا باشند یا دموکرات؛ در عرصه داخلی، همه سیاستهای مداخلهجویانه در زندگی شهروندانشان، خارج از اختیارات قانونی خود را در پیش گرفتند و در بعد بینالمللی، موانع فزایندهای بر عبور و مرور افراد و کالاها وضع کردند؛ رقابت، تهدید و گاهی اتهامزنی به یکدیگر را نیز در پیش گرفتند. حتی در برههای کار به دزدی اقلام بهداشتی در خطوط دریایی و فرودگاهها منجر شد. در ابتدا گمان میرفت با چنین اقداماتی که چین و ایالات متحده در رأس آن خودنمایی میکردند، شرایط به کنترل درآید، اما روز بهروز بر شدت و وسعت بیماری افزوده شد. نه پنهانکاری و قرنطینههای شدید چین از شیوع بیماری جلوگیری کرد و نه خروج ایالات متحده از سازمان بهداشت جهانی. به مرور دولتها دریافتند برای غلبه و مهار این بیماری مشارکت جهانی نیاز است و اکنون بیش از پیش، نهادها و سازمانهای بینالمللی مانند بهداشت جهانی و ملل متحد نقش مؤثری یافتند. از سوی دیگر، نباید پنداشت انزواگرایی و ملیگرایی دولتها طی این مدت، فرآیندهای جهانی شدن را بیرنگ و متوقف خواهد نمود؛ همهگیری کووید ۱۹ خود نشانهای از روندهای جهانی شدن است که نشان میدهد چگونه یک عطسه در یک نقطه از جهان، میلیونها نفر را در سراسر زمین آلوده خواهد کرد. در مجموع، نقش و کار ویژه دولتها در آینده پیش رو، در مرزهای سرزمینی بیش از گذشته خواهد شد و در فرای مرزها نیز برای فائق آمدن بر بحرانهای جهانی، به دنبال همکاریهای جهانی خواهند بود. بیراه نیست اگر بگوییم مشکلات جهانی نیازمند پاسخهای جهانی هستند و تکتک انسانها به عنوان یک «گونه» و نه یک دولت- ملت، نیازمند همیاری و همکاری با همدیگرند.
۲- بعد اقتصادی: رکود اقتصادی، به هم ریختن جریان عرضه و تقاضا و کمبود برخی کالاها تا مدتی پس از کنترل کووید ۱۹ همچنان گریبانگیر دولتها خواهد بود. با شیوع بیماری، عرضه بسیاری از مواداولیه دچار اختلال شد، کارخانههای بسیاری از کار ایستادند، قیمت انرژیهای فسیلی و به تبع درآمدهای صادرکنندگان آن با کاهش روبهرو شد، صنعت گردشگری و رونق آن به صفر نزدیک و در یک کلام رشد و توسعه اقتصادی کشورها با کاهش قابلتوجهی روبهرو شد. بر اساس گزارش «چشمانداز اقتصادی ۲۰۲۰» صندوق بینالمللی پول، محل کار ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان تعطیل یا نیمه تعطیل شده و رشد اقتصادی جهان ۳ درصد کاهش داشته که در ۹۰ سال گذشته بیسابقه بوده است. براساس دادههای صندوق بینالمللی پول، نرخ رشد اقتصادی امریکا برای امسال منفی ۹/ ۵ درصد و برای سال ۲۰۲۱ میلادی ۷/ ۴ درصد پیشبینی شده است؛ همچنین برای دولتهای اتحادیه اروپا در امسال کاهشی معادل ۵/ ۷ درصد و در سال بعد مانند امریکا ۷/ ۴ درصد پیشبینی میشود. براساس این آمار، تولید ناخالص داخلی چین در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ کاهش ۳۶ درصدی داشته است. البته کسب و کارهایی که در بستر فضای مجازی انجام میشد با رونق قابلملاحظهای روبهرو بودهاند. درآمدهای سرشار وبسایتهای فروش آنلاین مانند علی بابا و آمازون در این دوره، گویای این مهم است. در مجموع، اقتصاد جهانی با چالش گستردهای روبهرو شده است که نتیجه آن افزایش فقر و به دنبال آن اعتراضات اجتماعی خواهد بود.
۳- بعد امنیتی: اگر امنیت را نهتنها در شاخص نظامی، بلکه در ابعاد مختلف اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی- زیستی تعریف کنیم، اکنون این ابعاد امنیتی با چالش مواجه شدهاند. از یک سو پیامدهای اقتصادی و افزایش فقر، از سوی دیگر شیوع روزافزون و گسترده بیماری که با وجود کشف واکسن برای آن، در دسترس عموم قرار ندارد و سرانجام دخالتهای گاه و بیگاه دولت در عرصه خصوصی شهروندان، امنیت را حداقل در آینده نزدیک دچار تزلزل خواهد نمود. در عرصه کلان چند احتمال وجود دارد: الف) چالشهای گذشته کماکان ادامه یابند؛ به این صورت که منازعات میان دولتها فزونی یابد، نقش نهادها و سازمانهای بینالمللی در مدیریت جهانی بیرمق بماند و توجه به سود و زیان صرف، بر اقدامات دولتها حاکم باشد. ب) مجموعهای از رفتارها و خطمشیهای مشترک و چندجانبه میان دولتها شکل گیرد تا به واسطه آن بحرانها، منازعات و مناقشات جهانی کنترل و مدیریت شوند. ج) سرانجام اینکه، انزواگرایی و ملیگرایی رادیکال حاکم شود. این مهم در زمان شیوع آنفلوآنزای اسپانیایی مابین دو جنگ جهانی رخ داد و نتیجه آن شکلگیری ملیگراییهای افراطی بود که در فاشیسم و نازیسم متبلور شد. اجلاسهای اخیر ملل متحد مبنی بر دسترسی عموم به واکسن کووید ۱۹ و عدم انحصار در دولتهای کشفکننده آن، در راستای دور زدن چنین سناریویی انجام شده است.
با وجود تأثیر گسترده بیماری کرونا بر زندگی بشر، اما نباید اسیر تحلیلهای مبالغهآمیزی شد که نشان از تغییرات ژرف در آینده میدهند. همانگونه که تاکنون بحرانهای عظیمی حادث شده و انسان از آن عبور کرده است، بهزودی این بحران نیز به پایان خواهد رسید و کماکان دولتها در میانه ملیگرایی و جهانگرایی، آنگونه که منافعشان را تضمین کند، فعالیت خواهند نمود.