سرویس سیاست جوان آنلاین: نزدیک به چهار ماه دیگر انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ و همچنین انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا و میان دورهای خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی برگزار خواهد شد و به صورت طبیعی انتظار این است که رقابت و صفبندیهای سیاسی در فضای کشور شکل آشکارتری به خود بگیرد.
در طول سالهای گذشته بارها این فرضیه مطرح شد که نقش دولت در ساختار حاکمیتی کشور بنا به قید و بندهای فراوان تشکیلاتی بسیار محدود شده است، اما رویدادهای سالهای گذشته نشان داد که اتفاقاً دولت هنوز از نفوذ فراوانی در ساختار اجرایی کشور برخوردار بوده و اساساً مهمترین بخش از نظام جمهوری اسلامی که وظیفه ایجابی را برعهده دارد، دولت است.
رویدادهای متعدد داخلی و خارجی نیز سبب شده است که این انتخابات با حساسیت بسیار از سوی احزاب و جبهههای مختلف سیاسی دنبال شود، اما شاید با توجه به تجربیات گذشته بهخصوص انتخاباتهای قبلی زمان آن رسیده که در برخی خطوط مبارزات انتخاباتی از سوی گروههای سیاسی و نامزدهای احتمالی که بدون شک هماکنون در حال گرم کردن هستند، تجدیدنظر جدی صورت بگیرد. رویدادی که در صورت وقوع میتواند کمک جدی به بهبود شرایط حکمرانی در داخل کشور کند.
نمونههایی که باید از آن الگو گرفت
یکی از نکاتی که در هر دوره بر آن تأکید شده و متأسفانه در عمل کمتر مورد توجه قرار گرفته است، ارائه برنامه جدی برای اداره کشور است. اساساً در جریان رقابتهای انتخاباتی برنامه به هیچ عنوان مورد توجه قرار نمیگیرد. این مسئله سبب شده است تا نتیجه نهایی انتخابات اغلب در روزهای پایانی و براساس موجسازیهای گسترده تعیین شود موجسازیهایی که به دنبال فراهم کردن نوعی فضای دوقطبی در جامعه بوده و تلاش میکند تا از رأیدهندگان رأی بگیرد.
نگاهی به الگوهای مشابه در رقابتهای انتخاباتی در دنیا نشان میدهد که محور اصلی رقابتهای انتخاباتی علاوه بر تشریح مشکلات موجود بر سر راهحلهایی است که طرفین برای حل مشکلات ارائه میدهند.
این راهحلها اغلب دارای جزئیات فراوان تکنیکی بوده و به خوبی چشمانداز یک کاندیدا را برای حل مشکلات یک منطقه فراهم میکند. در کنار این راهحلهای فوق امکان بررسی و بحث توسط کارشناسان و اصحاب رسانهها را نیز فراهم میکند. همین فرآیند نیز به خوبی امکان رأیگیری آگاهانه و جدیتر را برای مردم ایجاد میکند؛ نکتهای که جای خالی آن به شدت در ایران احساس میشود.
برنامهمحور کردن انتخابات چه مزایایی برای کشور دارد
شرایط فعلی کشور و مشکلات موجود به خوبی نشان میدهد که خطرات دوری از رویکرد برنامهمحوری به شدت میتواند حتی در توانمندی نظام جمهوری اسلامی در بین مردم تأثیرگذار باشد.
محدودیت منابع در داخل کشور که اغلب ناشی از افزایش بیش از اندازه هزینههای دولت و همچنین محدودیتهای ناشی از فشارهای خارجی است، به شدت میزان مانور دولت آینده را محدود خواهد کرد. بالا رفتن بدهیهای عمومی دولت و کسری بودجه سبب شده است تا دیگر کسی نتواند از حل کردن ضربتی مشکلات کشور از طریق پولپاشی سخن بگوید.
شرایط سیاست خارجی کشور نیز نشان میدهد که هیچ دولتی نمیتواند امیدی به کاهش ناگهانی تحریمها و افزایش درآمدهای نفتی داشته باشد. در چنین شرایطی هر کاندیدایی که قصد حضور جدی در انتخابات را داشته باشد، الزاماً باید برنامه خود را برای اداره کشور بیان کند. در این میان مطرح کردن شعارهایی مثل دیوار کشیدن در خیابان و تبدیل کردن ایران به کرهشمالی نمیتواند ثمری برای آینده کشور داشته باشد و حتی بهعنوان یک کاتالیزور برای کاهش مشارکت مردم در انتخابات عمل خواهد کرد.
جریانات سیاسی حاضر در صحنه انتخابات آتی با وجود اختلاف در عرصه مدیریتی و حکومتداری مجبورند برنامههای خویش را با مطالبات واقعی مردم منطبق سازند؛ بهعبارت دیگر، باید بر رقابتهای «برنامهمحور» که چند کارکرد ویژه دربردارد، تأکید کنند.
در کنار برنامهمحور کردن بحث انتخابات مزایای فراوانی برای کشور خواهد داشت؛ کاهش کاذب التهابات سیاسی در سطح جامعه و در واقع انتقال منازعات سیاسی از سطح تودهها به عمق افراد فرهیخته و مدیران اجرایی، ارائه تصویر واقعی از معضلات و مشکلات موجود و ترسیم برنامه هدفمند برای حل آن، پرهیز از کیشپرستی و اسطورهسازی افراد و امکان نقد سالم و پاسخگو کردن دولت به مردم، پرهیز از درگیریهای هزینهساز جناحی و ایجاد سازوکار مناسب برای رسیدن به حداقلی از اجماع نخبگان که ضرورت حل مشکلات جامعه امروز ایران است، مشخص شدن وزن سیاسی واقعی احزاب و شخصیتهای سیاسی، تعمیق مشارکت در میان اقشار مختلف به ویژه جوانان تحصیلکرده و ایجاد فضای امید برای برونرفت از مشکلات و تأکید بر عملکرد افراد «نقشمحور» به جای «فردمحور» در مدیریت کلان کشور و تسریع در چرخش نخبگان در جامعه همه از مزایای حضور برنامهمحور گروهها در انتخاباتهای گوناگون است.
با همین برنامه نیز میتوان به این نتیجه رسید که زمان آن فرا رسیده که حتی کسانی که گمانه حضور آنان در انتخابات وجود دارد، راهکارهای خود را برای حل مشکلات کشور ارائه دهند.
مناظرات باید برنامهمحور شود
یکی از گلوگاههای مهمی که بحث برنامهمحوری میتواند خود را در آن نشان دهد، مناظرات انتخاباتی است. مناظرات انتخاباتی اصلیترین ویترین یک انتخابات برای مردم یک کشور و حتی دنیاست و گاه میتواند باعث آبروریزی یا حتی ارتقای جایگاه سیاسی یک کشور در نزد مردم دنیا شود.
به عنوان مثال در انتخابات ریاستجمهوری امریکا و مناظره بین جو بایدن و دونالد ترامپ به دلیل فحاشیهای فراوان و مجادلات بیحاصل به یک آبروریزی سیاسی برای امریکا تبدیل شد.
در ایران هم مناظرات نقش مهمی در پیروزی یا عدم پیروزی یک کاندیدا ایفا میکند؛ بهگونهایکه نوع مناظرات در روزهای پایانی میتواند تمام نظرسنجیها را به شدت تغییر دهد و به موجسازیهای بزرگ برای رأیآوری یا عدم رأیآوری یک کاندیدا تبدیل شود.
متأسفانه در دورههای گذشته آنچه در مناظرات دیده شده، نوعی تلاش برای بیاعتبار کردن طرف مقابل از طریق مطرح کردن اتهامات با نوعی بدزبانی یا تکیه بر موارد بیاهمیت بوده است. این در حالی است که در مناظرات انتخاباتی انتظار جدی از طرفین، بیان نقاط ضعف کشور و ارائه راهکارهایی برای حل این مشکلات است. همان نکتهای که مردم انتظار جدی از آن را دارند.
در حالی که نگاهی به فضای مناظرهها بهخصوص در انتخابات قبلی نشان میدهد که ما با نوعی گفتاردرمانی به جای ارائه برنامه جدی طرف هستیم. سخنانی که فاقد هرگونه راهکار عملی برای بهبود شرایط کشور است و در نهایت مردم را به سمت آرای هیجانی و احساسی سوق میدهد.
ضرورت پالایش مناظرات از بدزبانیها
نکته دیگر در مناظره وجود نوعی فضای نیش زدن و حتی بدزبانی است. این سنتی است که به غلط از مناظرات سال ۸۸ بنیان گذاشته شد و تا اوج آن در انتخابات سال ۹۶ بود. گروکشی از یکدیگر با مطرحکردن اتهامات جدی، ارائه اسنادی که نادرست بودن آن بعدها مشخص شده، بدزبانی و مطرحکردن مسائلی از گذشته که ربطی به شرایط فعلی ندارد همه از مشکلات مناظرات انتخاباتی سالهای گذشته بودهاند.
مناظراتی که اگر با ارائه راهکارهای جدی و اساسی و نقد منطقی مطرح میشد، میتوانست در شرایط فعلی کشور بسیار مؤثر بوده و به انتخاب دقیقتری از سوی مردم ختم شود.
به نظر نگرانی از تکرار چنین مسائلی در جریان رقابتهای انتخاباتی بود که رهبری را به بیان تذکری صریح در دیدار مجازی با مداحان واداشت. ایشان در این دیدار تصریح کردند: یکی از چیزهای بسیار مهم، حفظ ادب اسلامی در سخن گفتن است که متأسفانه امروز با گسترش فضای مجازی به تدریج این ادب اسلامی دارد کمرنگ میشود. بدزبانی، بدگویی و مانند اینها بایستی در جامعه جمع بشود. امروز بعضی سعی میکنند یا بیتوجهی میکنند و این در جامعه، بهخصوص در بعضی از رسانهها - چه رسانههای صوتی، چه رسانههای تصویری- و بهخصوص در فضای مجازی رو به گسترش است. شما بایستی در بیان خودتان، در شیوه کار خودتان، به نحوی عمل بکنید که گسترش این [بدزبانی و بدگویی]وجود نداشته باشد.
به نظر میرسد در جریان مناظرات انتخاباتی نیز همین توصیه باید مورد توجه قرار بگیرد. اول اینکه باید رویکرد برنامهمحوری در جریان رقابتها جدی گرفته و راهحلها برای مشکلات کشور به صورت دقیق برای مردم تشریح شود. نکته دیگر همانگونه که رهبرمعظم انقلاب اسلامی بر آن تأکید کردند، دوری از مشاجره، بدزبانی و ایراد اتهامهایی است که هیچ نتیجهای جز ایجاد آشوب در جامعه ندارد.