سرویس بین الملل جوان آنلاین: افغانستان، منطقه و جهان در آستانه یک کنفرانس سرنوشتساز در شهر استانبول ترکیه قرار دارند؛ کنفرانسی که امریکاییها میخواهند در آن، به صورت شتابزده و با همه توان خود، مسئله افغانستان را یکسره کنند. امریکا، سازمان ملل، قطر و همچنین ترکیه مسئولیت برگزاری این نشست را بر عهده دارند و حتی برای آن، طرح از پیش آماده شده و همچنین دستور جلسات، یا آنچه به آن آجندا گفته میشود، تهیه و به طرفین درگیری (دولت افغانستان و گروه طالبان) ابلاغ کردهاند.
براساس اعلام منابع، قرار است نشست استانبول برای صلح افغانستان به مدت ۱۰ روز، از ۱۶ تا ۲۶ آوریل (۲۷ فروردین تا ۵ اردیبهشت ۱۴۰۰) برگزار شود، اما سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در قطر اعلام کرده، براساس تصمیم رهبری، این گروه نمیتواند در چنین تاریخی در نشست استانبول شرکت کند. پیش از این، طالبان خواستار به تعویق افتادن زمان این نشست به بعد از ماه رمضان شده بود، اما امریکا که خواهان یکسره شدن بحران افغانستان تا قبل از اول ماه می، آخرین ضربالاجل این کشور با طالبان برای خروج از افغانستان است، قطعاً بر برگزاری نشست استانبول در تاریخ اعلام شده، پافشاری خواهد کرد.
همزمان با این تحولات، زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه امریکا برای آخرینبار، قبل از برگزاری نشست استانبول برای صلح افغانستان، با رهبران این کشور در کابل دیدار کرد و آخرین سنگهای خود را با آنها واکند و اتمام حجتهای لازم را انجام داد.
طرح امریکا برای صلح افغانستان
رهبران افغانستان به دنبال انتخابات ریاست جمهوری امریکا در انتظار معجزه مسیحایی جو بایدن بودند تا با روی کار آمدن او آنچه دونالد ترامپ برای صلح این کشور و توافق با طالبان بافته بود، رشته رشته کند، اما ورق به گونه دیگر برگشت و تیم بایدن حتی تندتر از تیم ترامپ به صحنه آمده و با ارسال و دیکته طرحی ویژه به رهبران افغانستان، هشدار دادند که چارهای جز کنار رفتن محمد اشرف غنی، رئیسجمهور و تشکیل یک دولت مشارکتی و موقت با طالبان در نتیجه کنفرانس استانبول ندارند.
براساس این طرح که رئیسجمهور و دولت افغانستان به شدت با آن مخالف است، با امضای توافقنامه در نشست استانبول، «حکومت انتقالی صلح» تشکیل شده و تا زمانی که قدرت پس از «تصویب قانون اساسی جدید» از حکومت صلح به «حکومت منتخب و دائمی» منتقل میشود، بر سر کار باشد. براساس این طرح، حکومت انتقالی صلح متشکل از سه شاخه جداگانه و مساوی «اداره اجرایی، شورای ملی و قوه قضائیه» خواهد بود. علاوه بر آن یک شورای مستقل و عالی «فقه اسلامی» و «کمیسیون تدوین قانون اساسی جدید» در آن اضافه خواهد شد.
طرح دولت افغانستان
با ارائه این طرح به رهبران افغانستان، کمیته ویژهای در شورای عالی مصالحه ملی این کشور ایجاد شد تا روی طرح نهایی افغانستان برای نشست استانبول رایزنی کند. گزارشها حاکی از ارسال ۳۰ طرح از سوی جناحها و احزاب گوناگون سیاسی افغانستان به این کمیته است که یکی از آنها، طرح محمد اشرف غنی، رئیسجمهور این کشور است. در نهایت، این کمیته روز یکشنبه (۲۲ فروردین ۱۴۰۰) اعلام کرد که طرح یکدست شده و منسجمی را از میان این ۳۰ طرح نهایی کرده و در اختیار رهبری شورای عالی مصالحه ملی قرار داده است.
بخش عمده این طرح که در حقیقت بازبینی طرح ارائه شده توسط امریکاست، طرح رئیس جمهوری افغانستان است که پایه آن، برگزاری انتخابات زودهنگام در این کشور و انتقال قدرت به صورت مشروع به فرد منتخب بعدی است. در این زمینه اشرف غنی تأکید کرده که حاضر است در انتخابات آینده ریاست جمهوری در این کشور شرکت نکند.
هر چند اشرف غنی در طرح خود با انتقال قدرت در افغانستان بدون برگزاری انتخابات مخالفت و بر برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در طول شش ماه تأکید کرده است، اما اطلاعات منتشر شده در مورد پیشنویس آماده شده طرح صلح دولت افغانستان، حاکی از توجه به تشکیل دولت انتقالی صلح است.
براساس متنی از این پیشنویس که بیبیسی فارسی منتشر کرده، این طرح با نام «توافق صلح افغاستان» معرفی شده و دارای چهار بخش اصلی است: اصول راهنما برای آینده افغانستان، نقشه سیاسی افغانستان، نظام سیاسی آینده و پایان جنگ.
در بخش دوم باعنوان «نقشه راه سیاسی» آمده است: «در این بخش دو گزینه به صورت گزینههای الف و ب وجود دارد: گزینه الف [که از آن بهعنوان]حکومت صلح یاد میشود، مستلزم حفظ بیشتر نهادها، از آن جمله رهبری دولت است [و]گزینه ب [که از آن بهعنوان]دولت انتقالی صلح تعبیر میگردد، با تغییر نسبی ساختار همراه خواهد بود.»
در خصوص «دولت انتقالی صلح» (گزینه ب) آمده که «دولت انتقالی صلح، پس از امضای این توافقنامه تشکیل خواهد شد. دولت صلح تا زمان انتقال قدرت به یک دولت دائمی، براساس تعدیل قانون اساسی و انتخابات ملی، به کار خویش ادامه خواهد داد. مدت کار دولت انتقالی صلح از زمان امضای این توافقنامه، حداکثر سه سال و حداقل آن در جریان مذاکرات مشخص خواهد شد. مدت توافق شده کار دولت انتقالی صلح قابل تمدید نیست و این دولت، در پایان دوره کاری، قدرت را به دولت منتخب انتقال میدهد.»
در ادامه آمده است که دولت انتقالی صلح شامل بخشهای مجزا و مساوی ذیل خواهد بود: ۱- قوه اجرایی؛ ۲- شورای ملی (پارلمان متشکل از دو مجلس)؛ ۳- قوهقضائیه؛ شامل دادگاه عالی و دادگاههای ابتدایی و ثانوی. این دولت همچنین دربرگیرنده «شورای فقه اسلامی» (براساس طرح امریکا)، شورای عالی دولت؛ دیوان عالی قانون اساسی و کمیسیون تعدیل قانون اساسی خواهد بود.
در همین بخش و درخصوص قوه اجرایی کشور آمده است که این نهاد دربرگیرنده رئیسجمهور و چهار معاون از جمله یک زن و صدراعظم (نخستوزیر) و چهار معاون از جمله یک زن، وزرای کابینه، رؤسای ریاستهای مستقل و سایر ادارات خواهد بود. شورای فقه اسلامی که در طرح امریکا نیز به آن اشاره شده، مدلی شبیه شورای نگهبان در جمهوری اسلامی با صلاحیتهای قانونگذاری و همچنین مجمع تشخیص مصلحت نظام با صلاحیت تعیین خطوط کلی سیاستهای دولت افغانستان است.
همانطور که دیده میشود، آنچه از آن بهعنوان پیشنویس طرح دولت افغانستان یاد میشود، طرح عریض و طویلی است که نهتنها ساختار رهبری دولت را گسترده ساخته، بلکه آن را بیش از پیش درگیر بروکراسی و فساد مرگبار در دولت این کشور میکند. هر چند تنظیمکنندگان این پیشنویس نیتشان از این اقدام، تلاش برای تأمین وحدت ملی در این کشور از طریق دادن سهمیه به اقوام، مذهب و اقشار و گروههای مختلف است، اما مخالف رویههای معمول در نظامهای اداری جهان است.
طرح طالبان
با وجود گذشت هفتهها از ارائه طرح جدید امریکا برای صلح افغانستان و همچنین سپری شدن ماهها از آغاز مذاکرات طالبان با امریکا و پس از آن، مذاکرات بینالافغانی، این گروه تاکنون طرح مشخصی برای صلح در این کشور و آینده نظام سیاسی افغانستان ارائه نکرده است. هر چند به نظر میرسد طالبان از طرح امریکا، بهخصوص تشکیل دولت انتقالی صلح و کنار رفتن اشرف غنی حمایت میکند، اما این گروه تاکنون براساس باورها و اندیشه خود، هیچ مانیفست یا ساختاری را برای ایجاد دولت آینده افغانستان ارائه نداده است.
در چنین شرایطی، گروه طالبان با تمسک به «شریعت اسلامی»، دست باز بیشتری برای مخالفت با طرح اصلاح شده دولت افغانستان برای نشست استانبول یا طرح دولت امریکا خواهد داشت و میتواند نشست استانبول را هم بدون نتیجه پایان دهد، مگر اینکه امریکا به یک معامله پنهانی با طالبان تن داده و برخی پیششرطهای این گروه را از جمله آزادی زندانیان و خروج نام رهبران طالبان از لیست سیاه سازمان ملل بپذیرد؛ امری که از هماکنون برخی شخصیتها و افراد آگاه نسبت به آن، اعلام خطر جدی کردهاند.
در یک جمعبندی، با وجود اینکه به نظر میرسد در سطح منطقه و جهان یک اجماع پیرامون روند صلح افغانستان شکل گرفته، بهخصوص پیرامون برگزاری نشست استانبول، اما هنوز اجماع لازم در میان طرفهای افغانستانی وجود ندارد. تنوع دیدگاههای افغانی و خام و غیرواقعی بودن طرحهای داخلی، به خصوص اینکه طالبان هنوز هیچ طراحی برای صلح ارائه نکرده است، کار را برای رسیدن به توافق نهایی با طالبان در ترکیه سختتر خواهد کرد؛ بهخصوص اینکه همه تلاش کردهاند طرح امریکا را مورد بازبینی قرار بدهند، تا اینکه خود طرح مستقلی را ارائه کنند. در چنین شرایطی، نگرانی جدی دیگر این است که کنفرانس استانبول نیز همانند کنفرانس بن، با پافشاری و لجاجت امریکا، به یک تهداب مریض و ناکام دیگر برای آینده صلح در افغانستان منجر نشود.