سرزمین ایران از آغاز تاکنون همواره دانشمندان، شاعران، نویسندگان و هنرمندان مشهور و گرانقدری داشته که همانند گنجینه‌ای بسیار نفیس و با ارزش بوده که باعث اعتلای فرهنگ و دانش ایران شده‌اند.
شیخ فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری از شاعران و عارفان مشهور زبان و ادب فارسی در نیمه اول قرن ششم هجری در شهر نیشابور دیده به جهان گشود.
وی گنجینه‌ای از خرد و دانش و فرهنگ و ادب و حکمت و کلام و یکی از شخصیتهای محوری و تأثیرگذار در تاریخ زبان و ادب فارسی است به نحوی که آثار او بن‌مایه بسیاری از ادیبان و سخن‌سرایان و شاعران بعد از او بوده است.
در حوزه زبان و ادب فارسی آثار ارزشمندی به نظم و نثر از عطار نیشابوری باقی مانده است از آن جمله می‌توان به الهی‌نامه، اسرارنامه، مصیبت نامه، منطق الطیر، دیوان، مختارنامه شامل مجموعه رباعیات و تذکره الاولیاء وی اشاره داشت.
قدیم‌ترین نسخه خطی کلیات عطار
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگترین کتابخانه‌های جهان اسلام دارای قرآنهای بسیار نفیس و همچنین کتب خطی ارزشمندی در موضوعهای مختلف از جمله ادبیات فارسی است.
به گفته سید رضا صداقت حسینی؛ کارشناس نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، در مرکز نسخ خطی این کتابخانه، 142 نسخه خطی از آثار عطار وجود دارد که یکی از نسخه‌های خطی بسیار نفیس آن نسخه کلیات عطار است که قدیم‌ترین نسخه خطی کلیات عطار در کتابخانه آستان قدس رضوی به شمار می رود.
این نسخه شامل منظومه‌های اسرارنامه، غزلیات (76 غزل)، مصیبت‌نامه و منطق الطیر است. منظومه اسرارنامه این نسخه به خط نستعلیق در روز سه شنبه 19 محرم سال 897 در مهرآباد نیشابور به تحریر در آمده است.
همچنین مجموعه غزلیات این نسخه در 20 جمادی الاول 902 در گازرگاه انصاریه، مصیبت نامه در یازدهم ربیع الثانی 897 در مهرآباد نیشابور و منطق الطیر آن در 10 رجب سال 911 در مهرآباد نیشابور توسط علی بن حیدر قاسمی در 19 سطر چهارستونه کتابت شده است.
آنچه در این نسخه دیده می شود
این کارشناس نسخ خطی، با اشاره به برخی شاخصه های سبک نگارش این نسخه نفیس می گوید:کاتب در ضبط و نگارش واژگان نهایت دقت را به کار برده و به ندرت واژه‌ای را اشتباه کتابت کرده است.
وی در خصوص ویژگیهای رسم الخط این نسخه به نگارش (ج) به جای (چ)، (ک) به جای (گ)، گذاشتن سه نقطه زیر حرف (س)، حرف (به) و (می) متصل با واژه بعد، اشاره دارد.
نسخه حاضر دارای سه کتیبه مستطیلی شکل به زر و شنگرف، اوراق جدول‌بندی به تحرير و زر و لاجورد، دو صفحه افتتاح بوده و حواشی آن دارای گل و بوته و عناوین آن به شنگرف است.
آغاز این نسخه با بیت: «به نام آن که جان را نور دین داد / خرد را در خدادانی یقین داد» بوده و با بیت «شوخی و بی شرمی ما در گذار / شوخی ما پیش چشم ما میار» به پایان می رسد.
این نسخه با 222 برگ دارای کاغذ نخودی و جلد میشن قهوهاى است که توسط رضا نايينى در مرداد 1311 وقف این آستان مقدس شده است.
صناعت در اشعار عطار
شعر عطار همانند دیگر شاعران زبان و ادب فارسی دارای صنایع مختلف ادبی مانند جناس، تضاد، مراعات نظیر، طرد و عکس، قلب، لفّ و نشر، ایهام، استعاره، تشبیهات و غیره بوده که به طرزی استادانه به‌کار رفته است. مثنویهایش اکثرا آمیخته به آیات و احادیث می‌باشند. عطار پیام روحانی خود را با زبانی شاعرانه، روان و شیوا و با استفاده از قصه و تمثیل و با بهره‌گرفتن از رمز و زبان رمزی به خدمت گرفته تا از این طریق انسان را متوجه جایگاه و هویت اصلی و حقیقت وجود برتر و متعالی خود سازد.
تذکره الاولیاء عطار مشتمل بر شرح حال چندین نفر از بزرگان اسلام و مشایخ صوفیه و عرفا است. الهی‌نامه وی مثنوی‌ای در بحر هزج مسدّس محذوف و مشتمل بر 6511 بیت است که با حمد خداوند و نعت حضرت رسول (ص) شروع می شود.
منطق الطیر یا مقامات طیور از برجسته‌ترین آثار عرفانی و مثنوی‌ای است که در بحر رمل مسدّس مقصور مشتمل بر چهار هزار و چهارصد و پنجاه و هشت بیت بوده و با حمد خدا و نعت رسول (ص) شروع می‌شود و در آن از سلوک و سیر الی الله بحث می‌شود.
اسرارنامه نیز منظومه مثنوی است مشتمل بر حکایات کوتاه عرفانی که در چند باب تدوین شده است. مصیبت‌نامه منظومه و مثنوی عرفانی است مشتمل بر 7539 بیت به وزن رمل مسدّس مقصور که شیخ آن را در بیان سیر آفاق و سفر فی الخلق سروده است.
مصیبت‌نامه نیز از برجسته‌ترین آثار عطار است که به لحاظ پختگی فکر و تنوع اندیشه‌ها در کمال اهمیت بوده و شرح سیر روح در خلوت تفکر روحانی است.
عطار سرانجام در سال 618 هجری قمری در نیشابور دیده از این جهان فانی فرو پوشید و آرامگاه این شاعر بزرگ و عارف نامی در شهر نیشابور زیارتگاه عاشقان و سالکان اهل دل می‌باشد.
