براساس قانون مجازات اسلامی مبلغ دیه کامل یک انسان برابر با نرخ روز ۱۰۰ شتر سالم (یا ۲۰۰ گاو، هزار گوسفند، ۲۰۰ دست لباس از حلههای یمن و هزار دینار مسکوک یا ۱۰ هزار درهم) است.
قانونگذار در کشور همچون دیگر جوامع در قانون جزا مفادی را برای جبران خسارت بدنی وارده به افراد، جلب رضایت زیاندیده، اعاده وضع پیشین، تنبیه متجاوز و دلجویی از مضروب وضع کرده است. در واقع قانونی وجود دارد که موضوع جبران خسارات را در قالب دیه پیشبینی کرده است.
براساس ماده ۱۷قانون مجازات اسلامی، دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در «شرع مقدس» برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضا و منافع یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، به موجب قانون مقرر میشود.
همچنین در ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی، دیه مقدر، مال معینی است که در «شرع مقدس» به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.
دیه کامل یک انسان و اعضای بدن در ایران هر ساله توسط قوهقضائیه تعیین میشود که به شکل زیر طبقهبندی میشود: «دیه قتل، دیه منافع اعضا، دیه جراحت و دیه اعضای بدن.»
همچنین «ارش» هم دیهای است که بنا به تشخیص قاضی دادگاه به مواردی تعلق میگیرد که مصداق آن در قانون و شرع اسلام پیشبینی نشده باشد.
دیه سال ۱۴۰۰ در اواخر اسفندماه از سوی غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوهقضائیه اعلام شد. بر این اساس، دیه سال ۱۴۰۰ در ماههای عادی ۴۸۰ میلیون تومان و در ماههای حرام ۶۴۰ میلیون تومان اعلام شده که نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایشی ۴۵درصدی داشته است.
براساس قانون مجازات اسلامی مبلغ دیه کامل یک انسان برابر با نرخ روز ۱۰۰ شتر سالم (یا ۲۰۰ گاو، هزار گوسفند، ۲۰۰ دست لباس از حلههای یمن و هزار دینار مسکوک یا ۱۰ هزار درهم) است.
امروزه مبلغ دیه براساس معیارهای جامعه تعیین میشود. همچنین با دستور مقاممعظم رهبری، به دلیل دسترسی نداشتن به دینار، درهم و حلههای یمنی، این اقلام از موارد پرداخت دیه حذف شده است و پرداخت دیه تنها با گوسفند، گاو و شتر قابل انجام است.
بر همین مبنا وزارت دادگستری ایران برای تعیین و تثبیت نرخ دیه، قیمت سوقیه احشام (گاو، گوسفند و شتر) را تعیین و مراتب را به صورت بخشنامه به دادگستریهای سراسر کشور ابلاغ میکند.
بنا به نوشته سایت عدالتنامه، مقامات قضایی علت تقویم سالانه دیه انسان براساس قیمت شتر را که هر سال به وسیله قوهقضائیه ابلاغ میشود، این میدانند که شتر در بین همه حیوانات یاد شده قیمت کمتری دارد و کسانی که در موقعیت پرداخت دیه قرار گرفتهاند، در سدههای گذشته عموماً شتر یا قیمت شتر را برای پرداخت انتخاب کردهاند.
افزایش هزینههای بیمهگذاران خرد و کلان، هزینههای ترابری، تعرفههای فروش بیمهنامههای اتومبیل و تحمیل افزایش قیمت بر شهروندان، غیرقابل پیشبینی بودن روند افزایش منطقی نرخ پایه دیات در درازمدت و احتمال ورشکستگی شرکتهای بیمه از تبعات محاسبه نرخ دیه براساس قیمت شتر در کشور است.
بهعنوان مثال بر مبنای آنچه قوهقضائیه بهعنوان نرخ دیه امسال اعلام کرده، نرخ دیه در ماههای حرام به ۶۴۰ میلیون تومان میرسد که به تبع آن، شهروندان هم باید حق بیمه بیشتری را برای بیمهنامههای شخص ثالث خود پرداخت کنند. بدین ترتیب حداقل حق بیمه برای برخی خودروهای پرمصرف ممکن است به ۵ میلیون تومان برسد که با در نظر گرفتن مشکلات معیشتی اکثریت جامعه و کاهش قدرت خرید شهروندان، احتمالاً خرید این بیمهنامهها در سالجاری با کاهش چشمگیری مواجه خواهد شد.
از سوی دیگر تحقیق قضایی در باب جرائمی نظیر قتل و ضرب و جرح نیازمند بررسیهای پزشکی و زمانبر بوده و ممکن است بیش از یک سال طول بکشد. ازاینرو محاسبه نرخ دیه میتواند مشکلات حقوقی را در این زمینه دوچندان کند.
براساس مواد ۵۶۰ و ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که آسیب و صدماتی منجر به نقص عضو و زوال منافع شود، میزان دیه زن نصف دیه مرد محاسبه میشود.
همچنین در ماده ۵۵۰ همین قانون هم به صراحت آمده: «دیه قتل زن، نصف دیه مرد است.».
چون در شریعت اسلام مسئولیتهایی نظیر نفقه، مهریه و دیه عاقله که بر عهده مردان قرار داده شده، بنابراین دو برابر شدن دیه مردان نسبت به زنان از این روست. برخی فقهای شیعه با استناد به آیه ۹۲ از سوره نساء اعلام کردهاند که دیه زن و مرد برابر است.