سرویس بینالملل جوان آنلاین: عربستان سعودی از متحدان اصلی امریکا در غرب آسیا و نیز از جمله خریداران اصلی تسلیحات امریکایی است. بهرغم روابط گرم رژیم سعودی و دولت ترامپ، جو بایدن رئیسجمهور امریکا در اوان روی کار آمدن در دی ۱۳۹۹ (ژانویه ۲۰۲۱) مدعی بازنگری در روابط واشنگتن و ریاض شد و اقداماتی انجام داد که به نظر میرسید که دوره اوج روابط امریکا و عربستان سعودی که در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ رئیسجمهور سابق امریکا وجود داشت، سپری شده است.
موضعگیری و اقدامات اولیه
دولت جو بایدن رئیسجمهور دموکرات امریکا برحسب رویه کلی دموکراتها در زمینه تمرکز بر مسئله حقوق بشر ابتدا به طور آشکار به انتقاد از کارنامه حقوق بشری عربستان سعودی پرداخت. اظهارات «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه امریکا که مسئله قتل جمال خاشقچی را بار دیگر مطرح ساخت، نماد این رویکرد شمرده میشود. وزیر خارجه امریکا اواسط بهمن ۱۳۹۹ گفت که دولت بایدن در حال بازنگری در روابط با عربستان سعودی و اطمینان از سازگاری آن با منافع و ارزشهای امریکاست. بلینکن قتل «جمال خاشقچی»، روزنامهنگار سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه را «اقدامی خشن علیه یک روزنامهنگار و یک فرد مقیم امریکا برشمرد.» در حالی که دولت ترامپ پس از قتل خاشقچی در راستای منافع اقتصادی و استراتژیک امریکا عمداً سعی در نادیده گرفتن نقش محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در قتل این روزنامهنگار نمود.
مسئله دیگری که دولت بایدن موضع جدیدی درباره آن اتخاذ کرد و به عاملی برای اختلاف ریاض و واشنگتن تبدیل شد، تداوم جنگ ظالمانه ائتلاف سعودی مرکب از عربستان سعودی و امارات علیه یمن بود. این جنگ که از مارس ۲۰۱۵ آغاز شده تا کنون موجب مرگ هزاران یمنی و نابودی زیرساختهای این کشور فقیر عربی شده است به نحوی که کارشناسان سازمان ملل، یمن را صحنه بزرگترین بحران بشری در جهان توصیف میکنند. امریکای دوره ترامپ بیشترین کمکهای لجستیکی و اطلاعاتی و نیز فروشهای تسلیحاتی را به عربستان و امارات در راستای تداوم جنگ ائتلاف سعودی در یمن صورت داد. دولت ترامپ در آخرین روزهای خود برای کمک بیشتر به سعودیها و اماراتیها، جنبش انصارالله یمن را به عنوان سازمانی تروریستی اعلام کرد و آن را از ۱۹ ژانویه ۲۰۲۱ مورد تحریم قرار داد.
اما دولت بایدن آشکارا سیاست متفاوتی را اتخاذ کرد و ضمن تعلیق یک ماهه تحریم جنبش انصارالله یمن با بازنگری در اقدام دولت ترامپ برای قرار دادن جنبش انصارالله یمن در فهرست تروریستی، آن را از این فهرست خارج نمود. دولت بایدن در اقدامی دیگر فروش تسلیحات تهاجمی به عربستان سعودی و امارات را نیز به حالت تعلیق درآورد. این خبرهایی بد برای دو متحد سنتی امریکا در غرب آسیا بود. رژیم سعودی و اماراتیها امید بسیاری داشتند که ترامپ با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ برای چهار سال دیگر در کاخ سفید بماند و به آنها در اجرای طرحهای منطقهایشان کمک کند. بدین ترتیب دورهای از سردی روابط بین امریکا و عربستان سعودی آغاز شد و بایدن حتی از دیدار با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی اجتناب کرد. با این حال تحولات جدید نشاندهنده آب شدن یخ روابط واشنگتن و ریاض و تغییر موضع تدریجی دولت بایدن در قبال رژیم سعودی است.
سفر معاون وزیر دفاع سعودی
خالد بن سلمان، معاون وزیر دفاع عربستان و برادر محمد بن سلمان اواسط تیر ۱۴۰۰ سفری چند روزه به امریکا داشت. او عالیترین مقام سعودی است که از زمان روی کارآمدن جو بایدن، به این کشور سفر و با مقامات امریکایی دیدار و گفتگو کرده است. سفر این مقام ارشد سعودی و از اعضای مهم خاندان سلطنتی با دستور مذاکره با مقامات امریکایی درباره تهدیدهای ادعایی ایران و بحران یمن صورت گرفت. وی در روزهای ۱۶ و ۱۷ تیر با لوید آستین وزیر دفاع، ژنرال مارک مایلی رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا و جیک سالیوان مشاور امنیت ملی و آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه امریکا دیدار و گفتگو کرد. جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید سفر معاون وزیر دفاع عربستان به واشنگتن را تأیید و اعلام کرد این مقام سعودی با مقامات امریکایی درباره امنیت منطقهای و تعهد امریکا برای کمک به عربستان در حال مذاکره است. وی موضوع مذاکرات این مقام سعودی در واشنگتن را مشارکت طولانی مدت میان امریکا و عربستان سعودی، امنیت منطقهای و تعهد امریکا برای کمک به عربستان در دفاع از خاک خود بیان کرد.
به نظر میرسد بهرغم ادعای اولیه دولت بایدن درباره بازبینی روابط واشنگتن و ریاض و سختگیریهای بیشتر در قبال رژیم سعودی، اما منافع بلند مدت و ژئوپلتیکی امریکا در منطقه غرب آسیا، دولت بایدن را به تغییر موضع تدریجی در قبال عربستان سعودی واداشته است. اکنون مشخص شده که بهرغم این وعدهها، سیاست کلی امریکا در قبال عربستان سعودی به عنوان یکی از متحدان اصلی آن در خلیج فارس و غرب آسیا هم چنان بر مدار حمایت همهجانبه و دفاع از آن میچرخد. پنتاگون بر حمایت کامل و دفاع از عربستان سعودی تأکید کرده است. همچنین با وجود مواضع تند اولیه بایدن و اعضای ارشد دولت او در زمینه محکوم کردن قتل جمال خاشقچی روزنامهنگار منتقد سعودی، اما اکنون ملاحظات سیاسی، اقتصادی و استراتژیک باعث شده تا عملاً دولت بایدن از برخورد با محمد بن سلمان به عنوان آمر قتل وی خودداری نماید. بهرغم ادعاهای محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی که تلاش میکند خود را به عنوان نماد اصلاحطلبی در این کشور مطرح کند، اما رویکرد رژیم سعودی شکنجه، بازداشت خودسرانه، ناپدید شدن اجباری، محاکمه ناعادلانه و اذیت و آزار فعالان حقوق بشر در عربستان سعودی است. به گفته «توماس یاگر» تحلیلگرسیاسی آلمانی، با توجه به منافع زیادی که عربستان سعودی برای غربیها و بهویژه امریکا دارد، پرونده حقوق بشری ناپدیدشدن و قتل خاشقچی نمیتواند لطمهای به این مناسبات دوستانه و پرسود وارد کند. این موضعگیری دوگانه نشاندهنده ماهیت ریاکارانه دفاع بایدن از حقوق بشر است.
همچنین با اینکه دولت بایدن به دلیل تداوم جنگ ظالمانه ائتلاف سعودی در یمن ارسال تسلیحات به عربستان سعودی را موقتاً متوقف کرد، اما این به اصطلاح محدودیتها فقط برای سلاحهای «تهاجمی» اعمال میشود. به همین دلیل و به بهانه تداوم حملات یمنیها به عربستان، دولت بایدن به تقویت نظامی هرچه بیشتر رژیم سعودی ادامه میدهد. عقبنشینی بیسروصدای امریکا از مواضع تند علیه سعودیها در حالی است که بایدن هنگامی که تعلیق فروش تسلیحات به سعودیها را اعلام کرده بود، گفت: «امریکا هرگز اصول خود را پشت در نمیگذارد تا فقط نفت بخرد و سلاح بفروشد.» با این حال به نظر میرسد این وعده فقط محدود به تعلیق فروش تسلیحات تهاجمی هوا به زمین شده است.
اکنون سعودیها به بهانه نگرانی در مورد حملات موشکی و پهپادی مقاومت یمن، برای دفاع از تأسیسات نفتی و استراتژیک خود و نیز با طرح اتهامات علیه ایران به دنبال دریافت کمک بیشتر از ایالات متحده و در واقع بازسازی روابط ریاض و واشنگتن هستند. به گفته «کولم کویین» کارشناس سیاسی امریکایی، سفر بیسروصدای «خالد بنسلمان»، برادر ولیعهد عربستان سعودی به امریکا نشان میدهد ساکن جدید کاخ سفید وعدههای انتخاباتی برای سختگیری به سعودیها را فراموش کرده است.
تغییر آهسته موضع دولت بایدن در قبال عربستان سعودی و از سرگیری رایزنیها با رژیم سعودی نشانگر ماهیت دوگانه رویکرد دولت بایدن در قبال ریاض و تأکید مجدد بر این امر است که ملاک اصلی واشنگتن در رابطه با عربستان سعودی، صرفاً منافع و اهداف اقتصادی و ژئوپلتیکی است. در واقع بهرغم ادعاهای حقوق بشری دولت بایدن، اما ملاحظات استراتژیک و نیز منافع مالی سرشار امریکا از فروش تسلیحات به رژیم سعودی مانع از هر گونه کاهش روابط با عربستان سعودی میشود.