سرویس سیاسی جوان آنلاین: یکی از مطالبات مهم جامعه از دولت سیزدهم، بعد از پایان دولت حسن روحانی و تجربیات بعضاً تلخ هشت ساله ایجاد تحول در عرصه روابط بین‌المللی و تغییر نگرش در عرصه مذاکرات هسته‌ای است؛ مطالبه‌ای که بعد از دوران سخت پسابرجام و آوار‌های ناشی از اعتماد به غرب، کشور را با گرانی، تورم، رکود، بیکاری و مشکلات عدیده اقتصادی و معیشتی دیگر مواجه کرد و همچنان آثار و پیامد‌های ناشی از آن در زندگی مردم پدیدار است. تمرکز بیش از حد دستگاه وزارت خارجه طی هشت سال اخیر باعث شد جامعه نسبت به مرتفع شدن مشکلات کشور شرطی شود و بعد از یک دوره زمانی مشخص فضای ناامیدی و دلسردی بر افکار عمومی مستولی شود. حال در چنین شرایطی توقعات و انتظارات از دستگاه سیاست خارجه و وزیر این وزارتخانه بسیار گسترده و متفاوت خواهد بود.
امیرعبداللهیان گزینه پیشنهادی حجت‌الاسلام رئیسی برای وزارت امور خارجه در دیدار موته‌گی توشیمیتسو، وزیر خارجه ژاپن در جدیدترین موضع‌گیری خود درباره مذاکرات هسته‌ای می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران از مذاکرات سازنده توأم با نتایج ملموس که ناشی از عمل به تمامی تعهدات و پرهیز از اتلاف وقت باشد استقبال می‌کند.» تأکید وزیر پیشنهادی وزارت امور خارجه بر «عمل به تمامی تعهدات» و «پرهیز از اتلاف وقت» دو عنصری است که دولت تدبیر و امید با کم‌توجهی نسبت به آن کشور را متحمل هزینه‌های هنگفت کرد.
مرغ امریکایی‌ها یک پا دارد
موازی با تغییر دولت در ایران طرف امریکایی تلاش می‌کند از یکسو خود را مشتاق به گفتگو‌های برجامی نشان دهد و از آن مهم‌تر همچنان خواهان اجرای تعهدات یکجانبه برجام توسط ایران بدون توجه به نقض آن توسط طرف‌های غربی است. تأکید روز گذشته سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز به خوبی نشان می‌دهد امریکایی‌ها توقعات سابق را از دولت جدید ایران نیز دارند و تلاش می‌کنند به دولت جدید ایران رویه هشت ساله دولت تدبیرو امید را تحمیل کنند.
در همین حال، سخنگوى وزارت خارجه امریکا در واکنش به اظهارات سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران در مورد مذاکرات برجام اظهار می‌کند: «اگر ایران در مذاکرات امتیازات بیشتری تقاضا کند یا موارد کمتری را حاضر به انجام آن‌ها باشد، این مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد. دولت جو بایدن در پیگیری مسیر دیپلماسی معنادار برای تحقق بازگشت به پایبندی متقابل به برجام و رسیدگی به طیف وسیعی از نگرانی‌های ما با ایران صادقانه و ثابت‌قدم عمل کرده است. اگر ایران [امتیازات]بیشتری تقاضا کند یا [خودش امتیازات]کمتری بدهد، این مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد.» او در ادامه بیان می‌کند: «ما همچنان متعهد هستیم و به صراحت اعلام کرده‌ایم که آماده بازگشت به وین برای ازسرگیری مذاکرات در مورد بازگشت به پایبندی متقابل به برجام هستیم، زیرا معتقدیم این به نفع امنیت ملی ماست. اتفاقات در افغانستان هیچ تأثیری بر دیدگاه ما در این زمینه نمی‌گذارد. ما از ایران می‌خواهیم به زودی به مذاکرات بازگردد تا بتوانیم کار را به نتیجه برسانیم. با این حال، همان‌طور که وزیر خارجه آنتونی بلینکن به روشنی اعلام کرده است، فرصت تحقق بازگشت به پایبندی متقابل به برجام برای همیشه دوام نخواهد داشت.»
سخنگوی وزارت خارجه ایران ضمن انتقاد از بیانیه گستاخانه سه کشور اروپایی درباره برجام گفته بود: «متأسفانه به دلیل نقض کامل برجام توسط امریکا و نقض قطعنامه۲۲۳۱ و عدم‌پایبندی کامل طرف‌های اروپایی و طرف‌های ما در برجام به تعهدات‌شان در رفع تحریم‌ها، زمان به نفع برجام نیست.»
آغاز فشار‌ها بر دولت جدید
با خداحافظی ظریف از دستگاه سیاست خارجه طبق روال روز‌های اخیر حامیان دولت سابق تلاش می‌کنند فشار‌های خود بر دولت رئیسی را در عرصه سیاست خارجه و به ویژه مباحث مربوط به برجام افزایش دهند. به عنوان آخرین نمونه، روز گذشته مسیح مهاجری خطاب به رئیسی در روزنامه جمهوری اسلامی می‌نویسد: «در جهان امروز بدون برخورداری از ابزار مبادلات بین‌المللی نمی‌توان به اهداف اقتصادی دست یافت. این، به معنای گره زدن امور کشور به بیرون نیست بلکه پذیرفتن اقتضائات تعامل با جهان برای پیشبرد اهداف کشور در جهت گذران شرافتمندانه زندگی و رفاه و آسایش مردم است. برای رسیدن به این هدف، کشور ما به رفع تحریم‌ها نیاز دارد. شما آقای رئیس‌جمهور اگر برای رفع تحریم‌ها راهی غیر از احیای برجام و پیوستن به FATF می‌شناسید، در پیمودن آن راه دریغ نکنید ولی اگر احساس می‌کنید به احیای برجام و پیوستن به FATF نیاز است، از ملامت‌ها نترسید و برای انجام آن اقدام کنید.»
استراتژی ما ضعیف بود
درباره اولویت‌های سیاست خارجه دولت جدید نیز رامین مهمانپرست، سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه گفت: ما در دوره‌های مختلف شاهد یک مشکل اساسی در وزارت خارجه بودیم که در هشت سال اخیر نیز استمرار داشت. مشکل این بود که استراتژی کار ما با کشور‌های مهم دنیا و برنامه‌ریزی برای زمان‌های بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت ضعیف بود. مهمانپرست در گفتگو با مهر افزود: در وزارت امور خارجه باید دیپلماسی اقتصادی بسیار پررنگ باشد، معنی آن نیز این نیست که حتماً از طریق معاونت اقتصادی باشد بلکه جهت‌گیری معاونت‌های منطقه‌ای نیز باید با اولویت اقتصادی باشد و همه باهم احساس کنند که وظیفه اصلی‌شان توجه به نیاز‌های کشور برای فراهم کردن زمینه جهش در بخش تولید و رفع نیاز‌های فناورانه روز دنیا و همچنین تسهیل شرایط برای صادرات به خصوص کالا‌های غیرنفتی است.
وی ادامه داد: این ناتوانی به خاطر اعتقادی است که دولت قبل به برجام داشت و همچنین تأکید بر این مسئله که اگر با کشور‌های غربی به ویژه با امریکا، به یک تفاهم برسیم، نیاز‌های اصلی کشور تأمین می‌شود و دیگر احتیاجی به کشور دیگر و دوستان دیگری به صورت جدی نداریم. ما با تمرکز بیش از حد روی موضوع برجام، از روابط دوجانبه و چندجانبه و منطقه‌ای غفلت کردیم و به همین دلیل نتوانستیم آن جهش اقتصادی و رفع مشکلات اقتصادی را به صورت جدی دنبال کنیم. وی ادامه داد: باید در سیاست‌خارجی دولت جدید، روابط دوجانبه را حتماً به صورت متوازن از طریق همکاری‌های منطقه‌ای دنبال کنیم. همسایگانمان نیز می‌توانند نقش جدی در این رابطه داشته باشند. وی در ادامه به شمار دیگری از ویژگی‌های وزیر امور خارجه پیشنهادی جدید کشورمان اشاره کرد و گفت: تسلط بر مسائل منطقه‌ای، برگ برنده دیگری است که ایشان می‌تواند در توسعه روابط با منطقه داشته باشد. تخصص اصلی ایشان در این حوزه است و این مهم است، زیرا خیلی از مشکلاتمان فعلاً در این منطقه گره خورده است و باید با این تجربیات و ارتباطات خوبی که وجود دارد، این تحول اساسی را دنبال کنیم. باید با استفاده از تجربیات و ارتباطات خوبی که او دارد، تحول اساسی در روابط منطقه‌ای ایجاد کنیم.
انتظار عقلانی بعد از ۸ سال نگرش تک‌بعدی
حال بعد از رأی اعتماد مجلس به گزینه پیشنهادی دولت باید انتظار داشت اشتباهات عدیده هشت سال گذشته در بعد نگرش تک‌بعدی در عرصه سیاست خارجه مبتنی بر اعتماد به غرب که عامل بسیاری از مشکلات کنونی کشور است، تکرار نشود و توازن در عرصه روابط بین‌المللی به صورت جامع مورد توجه قرار گیرد.
