موتورسواران بالاترین میزان آسیب دیدگان حوادث در خیابان‌های شهری و روستایی ایران را به خود اختصاص داده‌اند و با رفتار‌های خطرناک و مخـاطره‌آمیـز، خـود و سایرین را در معرض آسیب و خطر قرار می‌دهند. عوامل و دلایل این آسیب و بستر و زمینه‌های اجتماعی- اقتصادی آن در کـشور‌های مختلف فرق می‌کند و روش‌های کنتـرل آن نیز با هم مشابه نیست. برای اثرگذاری بهتر و کارآمدتر برنامه‌های آموزشی و اقدامات پیشگیرانه وابسته به امنیت تردد در کـشور‌های در حال توسعه باید آن‌ها را بر اساس شواهد و پژوهش‌های محلی و برای شرایط خاص اجتماعی، سیاسی و اقتـصادی طراحـی و اجـرا کرد.
رفتار‌های مخاطره آمیز موتورسواران و ضرورت فرهنگ‌سازی
موتورسواران یکی از آسیب پذیرترین گروه حوادث رانندگی هـستند، لذا فرهنگ‌سازی و الگو‌سازی موتورسواری و انجـام مداخلات فرهنگی در این زمینه اولویت دارد. بخش عمده‌ای از تصادفات عبـور و مـرور بـه دلیل رفتارهـای اشتباه و نادرسـت انسان است. آموزش سلامت از راهکار‌های لازم و ضروری بـرای اصـلاح و تغییـر رفتارهـای مخـاطره آمیـز اسـت، اما تاکنون بسیاری از عوامـل اصـلاح کننـده الگو‌های رفتاری پرخطر آسیب‌زا مجهول مانده است. آموزش و یادگیری موتورسواری درست و اصولی یکی از مهم‌ترین موارد تغییر رفتـار اسـت، ولـی در نبود آگاهی و شناخت عوامل رفتاری، آموزش ایمنی و سلامت مؤثر نخواهـد بود. رفتار در جوامع متفاوت، ماهیتی متنوع دارد و انعکاسی از علل و عوامل گوناگون است و شناخت این زنجیره علل بـه منظور تحت تأثیر قرار دادن دلایل مؤثر بر رفتار از جمله امور بسیار مهم است. دامنه شبکه مذکور، به حدی وسیع است که از انسانی به انسانی دیگر و از گروهی بـه گـروه دیگـر متفـاوت است. تحقیقـات کیفی برای توصیف و درک این رفتار‌ها و موقعیت‌ها مفیـد و سودمند هـستند.
عوامل فردی در فرهنگ موتورسواری
عوامـل فـردی، یک بخش عمده از رفتـار پر خطر و مخاطره‌آمیـز موتورسـواران اسـت. ویژگی‌های فردی، وضعیت سلامتی و تعادل جسمی و روانی، آگاهی و مهــارت، انگیــزه اســتفاده از موتورســیکلت، اعتقــادات و درک موتورسوار، واکنش فرد به تجربیات و رفتارهـای قبلـی از موارد تأثیرپـذیری در انتخاب و نحوه موتورسواری است. بالا رفتن سن باعـث کـاهش رفتار‌های پرخطر در آن‌ها می‌شود. همچنین متأهل شدن و بـه ویـژه بچه‌دار شدن مانع از اتخاذ برخـی رفتارهـای مخـاطره‌آمیـز مثـل تک چرخ زدن می‌شود. نداشتن تعادل روانی به دلیل مـصرف مواد مخـدر یـا الکـل و نداشتن تجربه نیـز از عوامل رفتار‌های مخاطره‌آمیز است. موتورسواران برحـسب اینکه چـه انگیـزه‌ای بـرای اسـتفاده از موتورسیکلت دارند، نوع رفتار‌های مخاطره‌آمیز متفاوتی دارند.
عوامل اجتماعی و محیطی مؤثر در فرهنگ موتورسواری
عوامل اجتماعی و محیطی از جمله عوامل اصـلی در پیدایش رفتارهـای پر خطر است: به آسانی در دسترس بودن موتورسیکلت، نقـص قـوانین مالکیت و کاربری موتورسیکلت، مقررات راهنمایی رانندگی، فرهنـگ ترافیک، عملکرد و طرز برخورد پلیس بر اتخـاذ رفتار‌های مخاطره‌آمیز تأثیر می‌گذارد.
موتورسواران از نظر هدف استفاده از موتورسیکلت به چند دسته تقسیم می‌شوند. امرار معاش، حمل و نقل، تفریح، ورزش و... از جمله دلایل استفاده از موتورسیکلت‌هاست. برای رفع مشکل و حل مسئله هرکدام نیاز است هر حوزه به طور جداگانه مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد تا به نحو مناسبی نتیجه دهد. از سوی دیگر سهم هرکدام در تصادفات متفاوت است، بنابراین بسته به میزان سهم تصادفات باید اولویت‌سنجی شود. وضعیت اقتصادی موتورسوار در تصادفات نقش دارد؛ وضعیت اقتصادی یکی از مهم‌ترین عوامل با اثرات مستقیم و غیر مستقیم در تصادفات است. در سال‌های اخیر شاهد افزایش چشمگیر تولید و استفاده از موتورسیکلت در کشور و به ویژه در کلانشهر تهران هستیم که با توجه به قیمت پایین، قدرت مانور بالا، سرعت‌بخشی در عبور و مرور، تردد از محدوده‌های غیر مجاز به ویژه طرح ترافیک و زوج و فرد، استفاده از موتورسیکلت به منظور امرار معاش، کاهش هزینه سوخت و... مورد استقبال زیادی قرار گرفته است.
خرابی آسفالت و سطح راه در تصادفات موتورسیکلت اثر دارد. موتورسیکلت در مقایسه با سایر وسایل نقلیه موتوری ناپایدار بوده و ترمز‌های آن ناایمن است. بنابراین در صورتی که سطح راه از ضریب اصطکاک استانداردی برخوردار نباشد، به خصوص در پیچ‌ها و هنگام دور زدن موجب افزایش لغزندگی شده و منجر به تصادف می‌شود.
آنچه موتورسواران باید بیاموزند
فاکتور‌های خامی و بی‌تجربگی و فقدان مهارت کافی، انرژی زیاد و اشتیاق به رفتار‌های پرخطر و هیجانی، بی‌توجهی، حواس پرتی و سرعت بالا از دلایلی اصلی است که جوانان ما را به کام مرگ می‌کشاند، در حالی که این موضوع در سالخوردگان برعکس است؛ عدم توانایی جسمانی، کاهش بینایی، کاهش سرعت تصمیم‌گیری، از یاد بردن برخی مقررات رانندگی و حتی راندن با سرعت کم از عللی است که منجر به وقوع تصادفات سالخوردگان هنگام استفاده از موتورسیکلت می‌شود.
موتورسیکلت به خاطر نوع طراحی، عدم پایداری، عدم حفاظ و عوامل دیگر در مقایسه با سایر وسایل نقلیه نیازمند آموزش و یادگیری مهارت‌های تخصصی بیشتری است که باید گفت موارد ذکر شده متأسفانه مورد توجه قرار نگرفته است. شرایط آب و هوایی در بروز تصادفات موتورسیکلت نقش مستقیم دارد؛ حال باید توجه داشت یک موتورسوار جوان و بی‌تجربه که برای اولین بار با شرایط جوی نامساعد مواجه می‌شود بر اساس کدام آموزش و یادگیری باید عمل کند. واضح است در این وضعیت کوچک‌ترین اشتباه ممکن است به قیمت از دست دادن جان تمام شود. با کمک گرفتن از بخش خصوصی باید مراکز آموزشی تخصصی موتورسواری زیر نظر پلیس تأسیس شده و این مراکز به صورتی اقدام به آموزش نمایند تا موتورسوار، در شرایط مختلف از جمله شرایط جوی متفاوت هدایت موتورسیکلت را تمرین کند. بر این اساس لازم است یک موتورسوار جوان شرایط جوی و مسیر‌های مختلف و متنوع را به صورت عملی و شبیه‌سازی شده تجربه کند.
در کاهش تلفات جانی ناشی از حوادث، استفاده از کلاه ایمنی استاندارد نقش بسزایی دارد. بسیاری از مجروحین تصادفات موتورسواری، به دلیل استفاده از کلاه ایمنی مناسب از مرگ نجات یافته‌اند، بنابراین ضروری است در این امر و برای کاهش آسیب‌های پرخطر نگاه ویژه‌ای به بحث کلاه ایمنی در کشور ما صورت گیرد.
رعایت چند اصل برای ایمنی و سلامت بیشتر
برخی از مواردی که جهت ایمنی و سلامت موتورسواران اهمیت ویژه‌ای دارد به قرار زیر است:
۱- موتورسواران حتی‌المقدور از لباس و شلوار مقاوم‌تری که کل دست و پا‌ها را بپوشاند استفاده کنند.
۲- هنگام تغییر مسیر حتماً از چراغ راهنما استفاده کنند.
۳- در پیچ‌های تند با سرعت مطمئن برانند، زیرا بیشترین سوانح موتورسواری در گردش‌ها و تغییر مسیرهاست.
۳- فاصله ایمن را از وسایل نقلیه دیگر حفظ کنند، زیرا سبقت از سایر وسایل نقلیه به خصوص از نوع سنگین آن برای موتورسیکلت بسیار خطرناک و سانحه آفرین است.
۴- از روش‌های رانندگی تدافعی استفاده کنند و از پیاده‌رو‌ها و محدوده‌های غیرمجاز برای تردد استفاده نکنند.
۵- موتورسواران برای سلامت خود باید حتی در گرما نیز از کلاه ایمنی استاندارد استفاده کنند.
۶- هنگام تاریکی و شب بهتر است از لباس‌هایی که نور را به خوبی بازتابش می‌کند یا از جلیقه‌ای شبرنگ دار استفاده شود.
۷- با رعایت موارد لازم و احتیاط در استفاده از این وسیله نقلیه، تصادفات کاهش می‌یابد، اما آموزش و ترویج فرهنگ صحیح و اصولی موتورسواری ضرورت دارد.
