امانوئل ماکرون رئیسجمهور فرانسه نخستین رهبر از میان کشورهای غربی بود که نسبت به انفجار عظیم بندر بیروت در ۴ آگوست ۲۰۲۰ واکنش نشان داد. او دو روز بعد به بیروت رفت تا ضمن بازدید از محل حادثه، با مقامات و حتی شهروندان عادی لبنان دیدار کند. او در آن سفر وعده برگزاری کنفرانسی «در روزهای آینده» برای کمک به لبنان داد، اما در ضمن، دولت لبنان را تهدید کرد «چک سفید امضا» نخواهد داد و خواستار اصلاحات سیاسی در لبنان شد. این کنفرانس به ابتکار ماکرون و به صورت مجازی برگزار شد و نمایندگانی از سازمان ملل و ۳۶ کشور و نهاد بینالمللی در آن شرکت داشتند و بعد نیز برای بار دوم و در ۳۱ آگوست به بیروت رفت. ماکرون یک سال بعد از این سفر باز به خاورمیانه آمد، اما این بار مقصدش لبنان نبود بلکه او به عراق و برای شرکت در کنفرانس همکاری و تعاون به این کشور آمد. آمدن ماکرون به این کنفرانس در امتداد سفرهای قبل و راهبرد او نسبت به خاورمیانه است و به نظر میرسد این راهبرد ناشی از جاهطلبیهای شکستخورده او در خاورمیانه باشد.
توهم استعماری
به نظر میرسد رئیسجمهور جوان فرانسه در دو سفر سال گذشته خود به بیروت کاملاً ناشیانه رفتار کرد. در واقع، او تنها ۴۸ ساعت بعد از انفجار بیروت به این شهر رفت تا نمایشی از ورود یک منجی به لبنان را به صحنه بیاورد، اما تعیین ضربالاجل اصلاحات سیاسی برای رهبران و جریانهای سیاسی لبنان نشان داد که این منجی در فکر مداخله در لبنان است به خصوص وقتی که گفت اگر تا سپتامبر اصلاحات مورد نظرش در لبنان انجام نشود، خودش «مسئولیت این اصلاحات را به عهده میگیرد.» این حرف نشان داد که او در پس نمایش، نیات خیرخواهانهای ندارد و بیشتر در حال و هوای دوران استعماری است و همین نیز واکنشهای تندی را در داخل و خارج از فرانسه به دنبال داشت. ژان لوک ملانشون، رهبر حزب چپگرای فرانسه تسلیمناپذیر، سفر ماکرون به بیروت را مداخله سیاسی در امور داخلی این کشور خواند و به لبنانیها گفت: «من نسبت به مداخلات سیاسی و اصلاحات ماکرون در لبنان هشدار میدهم.» بشیر نافیه، تاریخدان فلسطینی مستقر در انگلیس، در توئیتر نوشت: «فرانسه مدتهاست رئیسجمهوری که مثل امانوئل ماکرون نتواند جلوی جاهطلبیهای امپریالیستی خودش را بگیرد، نداشته است» و در پیامی دیگر ادامه داد: «این مرد بیشرمانه اعلام میکند در حال تعیین قراردادی جدید برای حیات سیاسی لبنان است و در خلال سفر کوتاهش به بیروت مصیبتزده، طوری رفتار میکند که گویی لبنان هنوز مستعمره فرانسه است.» در واقع، او در سفرش به بیروت چنان ناشیانه رفتار کرد که به سرعت توهم استعماریاش آشکار شد و دیگر نتوانست نقش مورد نظرش را در مورد لبنان ادامه دهد و به این جهت بود که در سفر دومش کاملاً محتاطانه رفتار کرد و از آن زبان تهدیدآمیز فاصله گرفت.
کودک نازپرورده
فوآت اوکتای، معاون رئیسجمهور ترکیه، در واکنش به سخنان ماکرون در بیروت گفته بود: «نباید ماکرون را چندان جدی بگیریم. او همانند کودکی نازپرورده در منطقه است.» او این نحو توصیف اشاره به جاهطلبیهای ماکرون داشت که مثل کودکی نازپرورده رفتار میکند و حضورش در کنفرانس بغداد نیز حاکی از همین ویژگی او بود. فرانسه در کنار چهار کشور دیگر به این کنفرانس دعوت شده بود که عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل دارند و در حالی که کشورهای امریکا، روسیه، بریتانیا و چین در سطح سفیران خود در این کنفرانس شرکت کردند. از این جهت، حضور رئیسجمهور فرانسه در این کنفرانس یک اتفاق خاص و خارج از قاعده قدرتهای جهانی بود و سخنانش در این کنفرانس نشان داد که او همان «کودک نازپرورده» مورد نظر اوکتای است که هنوز تصور میکند بعد لبنان نوبت به مداخلهجوییاش در عراق رسیده است. او در این کنفرانس و همانند سخنانش در بیروت، وعده پروژههای مختلف فرانسه در عراق را داد، اما در کنار این وعده گفت: «صرف نظر از تصمیم امریکا برای خروج از عراق، ما به نبرد با تروریسم در عراق تا زمانی که این کشور بخواهد ادامه میدهیم.» علاوه بر این، او در مورد اعزام هیئتهای دیپلماتیک اتحادیه اروپا و سازمان ملل برای نظارت بر انتخابات زودهنگام عراق گفت و این که «انتخابات آینده عراق آغازی بر محلهای جدید خواهد بود.»
به عبارت دیگر، او در کنفرانس بغداد همان حرف و رفتاری را تکرار کرد که یک سال قبل در بیروت داشت و این بار به دنبال اجرای توهم استعماری خود در عراق بود. هرچند ماکرون میخواست در بغداد همانند سفرش به بیروت، خود را به عنوان منجی عراق در مبارزه با تروریسم نشان دهد، اما رئیس کلیسای ارتدوکس موصل و کردستان عراق نیقودیموس داود متی بر این نمایش ماکرون خط بطلان کشید و به او گفت: «همان طور که شما از من سؤالی پرسیدید من نیز از شما میپرسم. داعش به موصل آمد. آنها در روز روشن به موصل حمله کردند و نه شبانه و همچنین، در برابر چشمان همه دنیا و در برابر ماهوارههایی که دائم عراق را زیر نظر دارند! آیا عقلانی است که نتوان داعش را قبل از رسیدن به موصل متوقف کرد؟ آنها به موصل آمدند، ما را آواره روستاها کردند و دو ماه بعد ما را از روستاها هم کوچاندند. آیا عقلانی است که کسی آنها را ندیده باشد یا کشورهای بزرگ، توانایی متوقف کردن آنها را نداشته باشند؟»
طمع به خروج رقیب
سخنان ماکرون در کنفرانس بغداد به خصوص اشاره صریحش به خروج امریکا از عراق به خوبی نشان میدهد او به دنبال به دست آوردن فرصتهایی است که این خروج به وجود میآورد. بر کسی پوشیده نیست که امریکا برنامه کلانی برای کاهش حضورش در خاورمیانه دارد تا این که بتواند حضورش را در شرق دور و برای رویارویی با چین در اقیانوس آرام تقویت کند. اجرای برنامه خروج نیروهای امریکایی از افغانستان به صورتی عجولانه و عجیب انجام شد و این نکته نشان میدهد که دولت بایدن تصمیم جدی خود را برای عزیمت به شرق دور گرفته و حالا ماکرون به طمع افتاده تا از این راهبرد امریکا بهرهبرداری کند و حتی پای خود را جا پای امریکا در خاورمیانه بگذارد. به عبارت دیگر، تصریح او به ماندن فرانسه در عراق حتی بعد خروج نیروهای امریکا از این کشور پیامی به دیگر کشورهای منطقه و به خصوص محور عربستان و امارات متحده عربی بود که میتوانند به فرانسه به عنوان جایگزین امریکا نگاه کنند. باید توجه داشت که فرانسه پیش از این هم سعی داشته تا چنین نقشی را برای خود در خاورمیانه تعریف کند چنان که این کشور حاضر نشد به ائتلاف امریکا در خلیج فارس برای گشتزنی دریایی بپیوندد بلکه ائتلاف خود را در پایگاهش واقع در امارات تشکیل داد. اکنون که امریکا از افغانستان خارج شده، دستکم روی کاغذ وعده خروج نیروهایش از عراق تا پایان سال جاری داده و گفته میشود قصد کاهش قابل توجه حضورش در خاورمیانه دارد، ماکرون به این طمع افتاده که نقش سابق خود را توسعه داده و حضورش را از لبنان تا عراق و کشورهای عرب خلیج فارس توسعه داد. با این حال باید گفت این نوع جاهطلبیها تنها میتواند در ذهن کودکی نازپرورده شکل بگیرد تا این برنامهای دقیق بر مبنای واقعیتهای منطقه باشد. هرچند که کشورهای اتحادیه اروپا همانند آلمان نه تنها تمایلی ندارند جای امریکا را در منطقه بگیرند بلکه به لحاظ سنتی نیز چنین سابقهای نداشتهاند، اما باز باید توجه داشت که بریتانیا وضعیت کاملاً متفاوتی دارد و بعید است به فرانسه اجازه رقابت جدی با خودش را بدهد. جدا از این، توان اقتصادی فرانسه در آن حد نیست که بتواند از عهده چنین نقش گستردهای در خاورمیانه بربیاید. تریدینگ اکونومیکس، مرکز آمار فرانسه، یک ماه قبل و با ارائه آماری از وضعیت اقتصادی فرانسه اعلام کرد ریسکهای ناشی از کرونا باعث شده تا فعالیتهای تجاری و اقتصادی با افت محسوسی مواجه شود و بازگشت سطح تولید ناخالص داخلی فرانسه به میزان قبل از همهگیری کرونا تا اواسط ۲۰۲۲ طول خواهد کشید. بنابر این، نقشی که ماکرون جاهطلبانه برای فرانسه در خاورمیانه ترسیم کرده برخوردار از پشتوانه اقتصادی نیست و او از عهده پرداخت هزینه این نقش برنخواهد آمد. به این ترتیب، باید گفت برنامههای ماکرون در خاورمیانه نمیتواند خارج از وعده و وعیدهایی باشد که ضمانت اجرایی ندارند و این همان کاری است که او یک سال قبل در بیروت انجام داد و حالا در بغداد تکرار کرده و اهداف جاهطلبانهاش جز شکست نتیجه دیگری به دنبال نخواهد داشت.