عالم مجاهد زنده‌یاد آیت‌الله العظمی سیدعبدالحسین لاری، در عداد چهره‌هایی است که نامی پرآوازه دارد، اما کارنامه او، تقریباً ناشناخته باقی مانده است! تعداد آثار و پژوهش‌هایی که در باب زمانه و کارنامه او، به رشته تحریر درآمده، بس معدود می‌نماید و همین امر، از نقایص مشروطه‌پژوهی در دوران ما به شمار می‌آید. اثری که در این مجال به شما معرفی می‌شود، در زمره این معدود آثارِ منتشره است، که توسط وحید کارگر جهرمی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، به رشته تحریر درآمده و مرکز اسناد انقلاب اسلامی نیز، آن را روانه بازار نشر ساخته است. مؤلف در دیباچه این اثر، مکانت علمی و کارنامه سیاسی آن عالم نام‌آور در دوران مشروطیت را، این‌گونه ترسیم کرده است:
«آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری، که سال‌ها از محضر آیاتی، چون شیخ اعظم انصاری، آخوند همدانی، فاضل ایروانی و... در نجف توشه برداشته و از مکتب شخصیتی، چون میرزای شیرازی بزرگ، رهبر مشهور جنبش تنباکو متأثر شده بود، پس از هجرت به ایران، در منطقه لار، به ارشاد و هدایت مردم منطقه همت گماشت و علاوه بر تصدی نقش تبلیغی و تأسیس حوزه‌های علمیه و تربیت شاگرد، به مبارزه با مبلغان یهودی، مسیحی و فئودال‌ها پرداخت. وی از هنگام ورود به ایران تا پایان زندگی، آرام ننشست و در جبهه‌های مختلف، علیه حکام محلی، مستبدان و استعمارگران جنگید و ضربه‌های سنگینی به آن‌ها وارد کرد. شاید مهم‌تر از همه اینها، مصادف شدن ورود وی به ایران، با تحولات مشروطه باشد. وی نسبت به تحولات این عصر، بی‌اعتنا نبود و در هر دو عرصه نظر و عمل به مشروطیت واکنش نشان داد. در عرصه نظر، با تألیف رسائل فراوان به تشریح نظر خویش پرداخت و با تشکیل انجمن اسلامی و نبرد با مستبدان شیراز، عملاً وارد جریان مشروطیت شد. اما مشروطه از نگاه او، متفاوت از نگاه‌های رایج و مشهور بود. او هم مشروطه‌خواه بود و هم مشروطه مشروعه را طلب می‌کرد، لیکن با قرائتی غیر از قرائت رایج و مشهور از این دو اندیشه. با اینکه علمای طرفدار هر دو اندیشه، در جهت حفظ و پیشرفت اسلام گام می‌زدند، اما تفاوت بین مشروطه مورد نظر آیت‌الله لاری با علمای طرفدار مشروطه این بود، که آن‌ها به عرفی بودن مشروطه می‌اندیشیدند و از آزادی و مساوات به عنوان دو مؤلفه اصلی مشروطه‌خواهی یاد می‌کردند، اما قانونگذاری در حوزه عرف و نیز مفاهیم آزادی و مساوات، در نظر سیدلاری جایی نداشت و قانون مجلس از نظر وی، می‌بایست قانون اسلامی و شرعی باشد. همچنین سید دیدگاه‌های مخالفان مشروطه را، به دور از قانون اسلام و در جهت فریب افکار عمومی می‌دانست و در اندیشه‌اش، جایی برای مستبدان وجود نداشت و در فتوایی از مردم خواست در جهت جایگزینی سلطنت قاجاریه، با دولت اسلامی تلاش کنند. وی انتظار داشت طرفداران واقعی مشروطه، ابتدا در جهت حذف مستبدان از صحنه سیاسی ایران تلاش کنند و سپس مقدمات تشکیل مجلس مشروعه را فراهم آورند، در حالی که مشروعه‌خواهان، باقی ماندن شاه مستبد قاجار بر اریکه سلطنت را، به تشکیل حکومت مشروطه ترجیح می‌دادند. در واقع سیدلاری درصدد تشکیل مجلس اسلامی‌ای بود، که ریاست آن را فقیه جامع‌الشرایط برعهده گیرد و اختیار امور سیاسی، اداری، قضایی، قانونگذاری و... را دارا باشد. وی به حاکمیت مطلقه فقیه و نیابت عام از جانب امام‌عصر (عج) معتقد بود، که وظیفه‌اش اجرای احکام اسلام در جامعه است. به سبب همین اندیشه، در لارستان حکومت اسلامی تشکیل داد و به عنوان آغازگر عملی حکومت ولایت‌فقیه، در قبل از انقلاب اسلامی مشهور شد. مهم‌ترین ویژگی اثر حاضر، تبیین، بازشناسی و ارائه وجوه تمایز اندیشه سیدعبدالحسین لاری، از دو اندیشه مشروطه‌خواهی و مشروعه‌خواهی است...».
