تماشای یک حادثه خیلی وقتها منجر به بروز حوادث دیگر میشود یا امدادرسانی به حادثه دیدگان را با دشواری زیادی همراه میکند. مثل حادثهای که در محور تهران - فیروزکوه اتفاق افتاده و دوکشته و ۱۲مصدوم برجای گذاشت.
ساعت ۱۸:۱۵ شنبه امدادگران از حادثه رانندگی در محور فیروزکوه به تهران با خبر شده و در محل حاضر شدند. بررسیها نشان داد که یک دستگاه تیبا با فردی رهگذر تصادف کرده است. در حالی که امدادگران در حال امدادرسانی بودند افراد زیادی برای تماشا در محل جمع شدند. همزمان یک دستگاه خودروی برلیانس عبوری که گویا رانندهاش حواس خود را به جای توجه به جلو متوجه حادثه کرده بود با آمبولانس تصادف کرد و حادثهای دیگر رقم خورد به طوری که آمبولانس واژگون شد که دو نفر جانشان را از دست داده و ۱۲نفر هم دچار جراحت شده و به بیمارستانمنتقل شدند.
تماشای سوانح رانندگی، حوادث ناگوار یا درگیریهای خیابانی به صورت بخشی از فرهنگ عمومی درآمده است. در جریان این اتفاقها مهمترین موضوع رسیدگی به آسیب دیدگان از سوی پلیس و گروههای امداد است، اما تجمع خیل عظیم تماشاچیان همواره فعالیتهای امداد را با مشکلات بسیاری مواجه میکند یا منجر به بروز حوادث خونین دیگر میشود. در مورد ترافیکهای ایجاد شده هم بسیاری از مواقع تماشای یک سانحه از سوی رانندگان عبوری یا افراد جمع شده در محل منجر به ایجاد گرههای ترافیکی در معابر شهری یا مسیرهای جادهای میشود.
عطش دیدن
وقوع یک حادثه میتواند جان افراد درگیر حادثه را با خطر زیادی مواجه کند از همین رو مهمترین موضوع در این باره تلاش برای امداد به حادثه دیدگان است. مثلاً با وقوع یک انفجار مردم از محل پراکنده میشوند و نیروهای امداد که در این باره آموزشهای لازم را طی کردهاند وارد عمل میشوند، اما در کشور ما قاعده طور دیگری است و تجربه نشان داده است که عمده افراد به سمت وقوع حادثه هجوم میبرند. مهمترین شاخص در این باره انفجار در ساختمان پلاسکو است که ۱۵آتشنشان و پنج شهروند در جریان آن جانشان را از دست دادند. در حالی که امدادگران در این حادثه نیاز به فضای لازم برای فعالیت داشتند بخش مهمی از توان پلیس برای مدیریت محل حادثه و دور کردن تماشاچیان مشتاق از محل صرف شد. موضوعی که عمده اتفاقهای روی داده را شامل میشود.
چرایی واکنش
دکتر امانالله قراییمقدم جامعهشناس، فرهنگ سنتی را دلیل این موضوع میداند و معتقد است: فرهنگ کشور ما سنتی و دینی است. افراد جامعه اینطور پرورش یافتهاند که اگر برای کسی اتفاقی بیفتد، بیتفاوت نباشند که این جزو فرهنگ و سنت ماست. البته در بعضی حوادث، حضور مردم به خاطر حس کنجکاوی است، اما در پی آن افراد اگر ببینند نیاز به کمک هست حتماً دخالت میکنند تا جلوی خطرات و اتفاقات ناگوار بعدی را بگیرند.
به گفته این جامعهشناس این حس همدردی از ابتدای کودکی شکل گرفتهاست، از دورانی که میدیدیم پدر و مادری با گفتهها و رفتارهایشان دیگران را کمک میکنند همان موقع این حس شکل گرفت و در بزرگسالی فراموش آن کار سختی است. این مهم از یک جهت خوب است، اما از جهتی دیگر باعث اخلال در نظم میشود، بنابراین وقتی در یک حادثهای مردم حضور مأموران و مسئولان را میبینند باید صحنه را در صورت عدم نیاز به کمک خالی کنند. همه این رفتارها چه خوب و چه بد نیاز به آموزش و فرهنگسازی دارد که باید از رسانههای مختلف و سخنان بزرگان به گوش همگان رسانده شود.
این استاد دانشگاه معتقد است که این حضور نوعی حضور جمعی است. حضوری زودگذر و موقتی که در عرض چند ثانیه و چند دقیقه به وجود میآید و خیلی زود هم از بین میرود. اگر این حضور ایجاد مزاحمت نکند و باعث سوءاستفاده نشود نشانی از یک همدلی است. در غیر این صورت باید با تبلیغ و صحبت کردن ساماندهی شود.
حضور احساسی
حضور جمعی مردم و پیدا شدن جماعت نیز باعث میشود رفتار مردم در آن جماعت احساسی باشد. این رفتار هم به نوبه خود خطرناک است؛ چراکه در جماعت قدرت تفکر ادراکی افراد گرفته میشود. به طور مثال در یک حادثه تصادف وقتی یک نفر بگوید برویم چند نفر نیز همراه میشوند. این جماعت، جماعتی مجذوب و نمایشی است که ممکن است با حضور در یک حادثه رفتاری احساسی داشته باشند.
حضور درست
یکی دیگر از دلایل حضور مردم در یک حادثه به علت عدم حضور مأموران و مسئولان مربوطه است. وقتی یک خودرویی در یک تصادف دگرگون شده و آسیب دیده و جان سرنشینان آن در خطر است، ولی از مأمور نیروی انتظامی و نیروهای امدادی خبری نیست گذشتن از کنار این حادثه برای افراد حاضر سخت است و همین باعث میشود تا حضار دخالت کنند تا جان آدمی را نجات دهند.
چاره کار
راهکار مهم برای پرهیز مردم از تماشاگر بودن در سوانح هم فرهنگسازی است که باید از طریق، آموزش و پرورش، گفتگو، سریالسازی و مقالات انجام شود و این حضور نیز از سوی مسئولان امرنظم داده شود تا موجب بروز حادثهای دیگر نشود. در آخر مردم باید بدانند در صورت بروز حوادث ناگوار چه موقع و کجا باید حضور داشتهباشند و چه موقع و کجا نباشند.