آداب و رفتار درست و مناسب در ذات انسانها نیست، بلکه باید آموخته شوند. این مهارت از طریق محیط باید ارائه شود. اولین مهد بشر خانواده و بعد محیط (مدرسه و...) است. باید هر آنچه لازمه یک انسان است را به کودک بیاموزند و او را با کوله باری مملو از ادب و احترام روانه جامعه کنند. با این وجود، گاهی پیش میآید که ما با برخی از رفتارهای صحیح اجتماعی آشنا نمیشویم و نمیدانیم در شرایط گوناگون، چه رفتارهایی غلط و کدام یک درست هستند. رفتارهای نادرست اجتماعی از جمله رفتارهایی است که امروزه علاوه بر عدم مطابقت با هنجارهای جامعه، آسیبهای روانی اجتماعی به بار میآورد. به قاعده و قانونهایی که فرد در رفتارهایش در اجتماع رعایت میکند و قابل تکرار است، عادت در رفتار اجتماعی میگویند. معمولاً ما این عادتها را از خانواده و اطرافیان خود یاد گرفتهایم. اگر ما در رفتار اجتماعی خود عادتهای خوبی نداشته باشیم، اغلب تنها میمانیم و از سمت دیگران طرد میشویم. عادات بد در رفتارهای اجتماعی مثل همه عادتهای دیگر ما قابل اصلاح هستند.
در گام نخست باید اقدامی انجام داد که به تغییر رفتار منجر شود یا معرف تغییر رفتار باشد. گام بعد حفظ آن عمل یا تغییری است که بر اثر آن در طول زمان به وجود آمده است. یک کمپین بازاریابی اجتماعی باید در برگیرنده راهکارهایی باشد که به مردم کمک کند هم تغییر مطلوب را به وجود آورند و هم آن را حفظ کنند. حمایت از تغییر رفتار به سادهترین بیان یعنی کمک به ایجاد یا فراهم آوردن محیط، شرایط، امکانات، اطلاعات و ارائه کمکهای راهبردی و روانشناختی که به مردم امکان میدهد دست به عمل بزنند و رفتار خود را عوض کنند. حمایت از تغییر رفتار ممکن است شکلهای گوناگون به خود بگیرد، اما هدف همه اشکال پشتیبانی این است که اقدام و عمل را برای مردم آسانتر کنند.
در دنیای امروز شاهد انبوهی از رفتارهای غیراجتماعی هستیم که متأسفانه برای اغلب جامعه عادی شده و شاید دیگر ایرادی در وجود آن نمیبینند. در هر حال یک جامعه سالم، جامعهای است که همیشه فرهنگ آن رو به پیشرفت و رشد باشد. عادتها و رفتار اجتماعی ما در روابط اجتماعیمان بسیار اهمیت دارند. همان گونه که ما برای معاشرت با دیگران به دنبال افرادی هستیم که رفتارهای خوب و شایستهای دارند، دیگران نیز به همین منوال دوستان خود را انتخاب میکنند.
حتماً شنیدهاید که از قدیم میگویند: دوست نشانی از ماست. هیچ وقت این جمله را در وصف خواهر یا برادر یا نمیگویند؛ چراکه هر انسانی به تناسب خصوصیات اخلاقی خویش برای خود دوست میگزیند و به تبع آن شخص خلق و خوی شبیهتری به او دارد تا به فرض به خواهر یا برادر او. به نظر میرسد که صمیمیترین دوست برای بشر مثل آیینه عمل میکند. به طوری که هر یک از آن دو نفر خود را درون دیگری میبینند. برای اینکه متوجه شویم شخصیت درونی ما به چه شکل است، کافیست بدانیم آیینه ما کیست؟!
وقتی از عادتها میگوییم، در واقع در مورد کارهایی حرف میزنیم که آنقدر آنها را تکرار کردهایم که در مغزمان چرخه عادت آنها شکل گرفته است. وقتی چرخه عادتی در مغز تشکیل شد، مغز دیگر برای آن رفتار انرژی زیادی مصرف نمیکند و در واقع انجام آن کار برای مغز ما راحت شده است. به همین دلیل، مغز برای کنار گذاشتن آن رفتار مقاومت میکند و به راحتی نمیتوانیم یک عادت را هر چقدر هم بد کنار بگذاریم. همچنین در انتهای چرخه مغزی هر عادتی، فرد بعد از انجام آن عادت، پاداشی دریافت میکند و این پاداش مغز را برای انجام دوباره آن عمل تشویق میکند. پس با ترک آن عادت ما این مشوقهای مغزی را هم از دست میدهیم و مغز احساس کمبود و ناراحتی میکند. به همین دلایل ما اغلب عادتهای بد خود را ادامه میدهیم.
انسان برای اجتماعی بودن لازم است یک سری از بایدها و نبایدها را رعایت کند. استفاده از کلمات زشت و ناپسند به منظور شوخی و ابراز صمیمیت، بد دهانی و توهین به هنگام عصبانیت، بیاحترامی و مسخره کردن افراد به منظور مطرح شدن یا خنداندن دیگران، قطع کردن صحبت دیگران و... از جمله رفتارهای ناپسند است که برای خیلیها ناپسند شمرده نمیشود. البته اگر در جزئیات ریز شویم، موضوعات اذیتکننده زیادی وجود دارد که دیده نمیشوند.
خوب به یاد دارم معلمم میگفت انجام بعضی از کارها خوب است، اما اگر جلوی دیگران انجام شود به معنی توهین به آنها بوده و شخصیت ما را زیر سؤال میبرد. مثل مسواک زدن که کنش بسیار خوب و بهداشتیای است، اما وقتی مسواک میزنیم لازم است حتی در را ببندیم تا دیگری نبیند. یا با غذا خوردنمان برای دیگران آلودگی صوتی ایجاد نکنیم و…. تمامی این موارد از جمله نکاتی است که رعایت نکردنشان شخصیت آدمی را زیر سؤال میبرد. گرم برخورد کردن و صمیمانه دست دادن هنگام ورود به جایی، سر ساعت حاضر بودن، احترام به بزرگتر، رعایت بهداشت ظاهری، رعایت کردن حریم شخصی دیگران، مسئولیتپذیر بودن و... از جمله مواردی هستند که وجودشان شخصیت ما را حفظ کرده و از بسیاری از آسیبهای روانی مانند افسردگی دور نگه میدارد.
اگر انسان اجتماعیای باشید حتماً در اجتماع از نظر دیگران فرد محبوبی خواهید بود. درست است که تا حدی میزان سواد و طبقه اجتماعی در نوع آداب اجتماعی و شخصیت فرد مؤثر است، اما نباید از خاطر برد که هیچ وقت برای اجتماعی شدن دیر نیست. عادتها و ایجاد آنها موضوع مهمی هستند؛ چراکه انسان مجموعهای از عادتهایش است و از لحظهای که بیدار میشود تا لحظهای که به خواب میرود مغزش به طور خودکار در حال پردازش آنهاست.
برخی عادتهای بنیادی وجود دارند که برای موفقیت در زندگی ضروری هستند، اما مواردی نیز وجود دارند که اکتسابی هستند و از آن جمله میتوان به زمینههای سلامت و تندرستی، مالی، روابط، کار، مهارتهای مدیریت زمان و هدفگذاری اشاره کرد. در واقع هسته تشکیلدهنده عادتهای موفقیتآمیز، عادت ایجاد خود عادت است. همه ما مجموعهای از عادتها هستیم که بدون اطلاعمان هر روز با کمی تلاش شکل میگیرند. مثلا اگر هر روز حدود ساعت ۳ بعد از ظهر شکلات بخوریم، این فعالیت به یک عادت تبدیل میشود. به همان اندازه که از بین بردن عادتهای بد دشوار است، ایجاد عادت ساده است. کافی است روزانه ۵ تا ۱۰ دقیقه از وقتتان را به عادت ایجاد عادت اختصاص دهید. برای آنکه فرد بهتری باشیم لازم است مطالعه داشته باشیم و با افراد بهتری معاشرت کنیم و اگر از وجود عادت یا رفتاری از خود بیزاریم و توان تغییر نداریم به متخصص مراجعه کنیم تا زندگی آرام همراه با فرزندانی با فرهنگ و در نتیجه جامعه رو به رشدی داشته باشیم.