ایران طی سال گذشته تنها دو رایزن اقتصادی در عراق و افغانستان داشته است، در حالی که کشور‌هایی مانند کره‌جنوبی و ژاپن تا ۱۴۰رایزن دارند. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد هر رایزن بازرگانی می‌تواند صادرات به کشور هدف را بین ۱۰ تا ۱۵ درصد ارتقا دهد. سازمان توسعه تجارت در پاسخ به منتقدان برای توجیه عملکرد ضعیفش در یک دهه اخیر می‌گوید: اگر قرار باشد نقاط تماس تجاری خود را با سایر کشور‌ها افزایش دهیم، به بودجه دلاری یا یورویی نیاز داریم که هیچ گاه به سازمان توسعه تجارت اختصاص پیدا نکرده است.
مدتی است که بحث دیپلماسی اقتصادی و تعامل بیشتر با هسایگان مورد توجه قرار گرفته است. شاید بتوان دلیل اصلی این موضوع را تشدید تحریم و محدودیت‌ها در صادرات نفت دانست. تحریم‌ها و به دنبال آن کاهش درآمد‌های نفتی سبب شد نگاه کشور برای تأمین نیاز‌های ارزی به سمت صادرات غیرنفتی تغییر پیدا کند. در این بین نقش رایزنان اقتصادی، بازرگانی و سازمان توسعه تجارت مورد توجه قرار گرفت. سال گذشته ایران تنها دو رایزن اقتصادی در عراق و افغانستان داشت و انتقاداتی متعددی در این خصوص مطرح شد.
فرهاد نوری معاون توسعه صادرات سازمان توسعه تجارت در سومین پیش نشست کنفرانس ملی دیپلماسی اقتصادی در توجیه عملکرد این سازمان گفت: اگر قرار باشد نقاط تماس تجاری خود را با سایر کشور‌ها افزایش دهیم و در ۱۵ کشور هدف یا ۶۰ بازار مهم، رایزن بازرگانی یا دفتر تجاری داشته باشیم به بودجه دلاری یا یورویی نیاز داریم که هیچ گاه به سازمان توسعه تجارت اختصاص پیدا نکرده است.
وی می‌افزاید: اگر قرار باشد لجستیک را بهبود بدهیم، بودجه ریالی نیاز داریم که هیچ‌گاه به سازمان توسعه تجارت اختصاص پیدا نکرده است. در مجموع اگر به ورودی‌ها و خروجی‌ها نگاه کنیم، سازمان توسعه عملکرد تجارت قابل قبولی داشته و اگر از بیرون، هجمه‌هایی هم می‌بینیم به این خاطر است عزیزانی که در آن طرف میز و آن طرف گود هستند، خیلی از امکانات ورودی ما خبر ندارند.
نوری تأکید می‌کند:بعضی از مواقع، شرکت‌های عمده که پیش ما می‌آیند و عدد گردش مالی را به آن‌ها می‌گوییم، می‌گویند که این عدد، گردش مالی ماست که یک بنگاه هستیم. چطور گردش مالی سازمان توسعه تجارت با این همه اجزا و شلوغی و... به اندازه یک بنگاه است؟
افزایش رایزنان بازرگانی در برنامه دولت
سیدمهرداد سیادت‌نسب، وابسته بازرگانی سفارت ایران در افریقا در این نشست به افزایش بودجه سازمان در سال گذشته اشاره کرد و گفت: یک رایزن بازرگانی در بازار هدف می‌تواند به طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ درصد بر افزایش صادرات به آن کشور نقش داشته باشد و تأثیرگذار باشد. طبیعتاً ما به لحاظ اینکه در شرایط تحریم هستیم و مشکلاتمان در بخش تجارت خارجی و صادرات مضاعف هست، می‌توانیم ادعا کنیم که به همان نسبت نقش و اثرگذاری رایزنان بازرگانی مضاعف می‌شود، یعنی اثرگذاری آن‌ها در شرایطی که مشکلات و موانع زیادی برای تجارت داریم به مراتب افزایش پیدا می‌کند.
وی افزود: کشور‌هایی مثل کره‌جنوبی و ژاپن به طور متوسط حدود ۱۴۰ رایزن بازرگانی در کشور‌های بازار هدف خود دارند. با تلاش‌هایی که انجام شد تعداد رایزنان ما از دو نفر در سال گذشته به هفت نفر رسیده و خوشبختانه شاهد آن هستیم که در برنامه‌های دولت سیزدهم و در برنامه‌های وزیر صمت، بحث حمایت جدی از این حوزه و افزایش تعداد رایزنان بازرگانی در دستور کار قرار گرفته که بعضاً گفته می‌شود این تعداد را حتی به ۶۰ نفر برسانند و تا پایان دولت فعلی این تعداد را برنامه دارند که به ۱۲۰ نفر برسانند.
نگاه غلط تجار به رایزنان
احسان قمری، مدیر کل دفتر توسعه و خدمات بازرگانی سازمان توسعه و تجارت که در این نشست سخن می‌گفت، از نگاه غلط تجار به رایزنان گله کرد و گفت: اینکه ما توقع داشته باشیم همه مشکلات تجارت خارجی کشور را یک رایزن حل کند، یک توقع نابه جایی است. خیلی از صادرکنندگان ما این انتظار را دارند که رایزن بازرگانی همه مشکلات مصداقی صادرکنندگان ما را حل کند. این با ساختار سازمان ما همخوانی ندارد.
وی افزود: شما چگونه انتظار دارید بخش خصوصی رایزن اعزام کند و در آنجا بتواند مشکل بقیه را هم حل کند. مطمئناً مشکلات خودش را در ارجحیت خواهد گذاشت، بنابراین تأکید من این است حتماً رایزن بازرگانی باید از مجموعه دولتی باشد و هیچ منفعتی در آن کشور نداشته باشد. ۱۵ کشور همسایه داریم و اتحادیه اروپا و اتحادیه اوراسیا و.... وقتی می‌خواهیم یک رایزن به ارمنستان بفرستیم، انتظار داریم که همه ظرفیت بالقوه واردات ارمنستان را فعال کند که این امکان‌پذیر نیست. نکته بسیار مهم که در سخنان مقامات عالی کشور وجود دارد وظیفه ریل‌گذاری برای توسعه صادرات به عهده وزارت صمت است.
قمری تأکید کرد: نگاه در حوزه دیپلماسی اقتصادی درست است و باید به همسایگانمان باشد، ریل‌گذاری باید به وسیله وزارت صمت انجام شود، ولی با در نظر گرفتن معذوریت‌هایی که وجود دارد، یعنی اگر قرار است ما در حوزه‌ای وارد شویم باید نگاه به تجارت، نگاه اول باشد.
وی افزود: اگر ما بتوانیم مشکلات مالی را حل کنیم و سازمان برنامه و بودجه کمک کند تا یک بودجه ثابتی را برای رایزنان داشته باشیم، شاید بتوانیم در اعزام رایزنان بازرگانی تعجیل کنیم. الان سازمان توسعه تجارت بودجه ارزی ندارد، یعنی ما باید برویم از خزانه ریال بگیریم و در بازار با نرخ نیما ارز بگیریم که حقوق رایزن را پرداخت کنیم. اعزام هفت رایزن حدود نیمی از هزینه‌های سازمان را شکل می‌دهد پس این بخش باید تقویت شود. در حوزه کارشناسی من فکر می‌کنم هفت رایزنی که ما داریم به سختی از این فیلتر‌ها رد شده‌اند و تمام ضوابط را رعایت می‌کنند. باید کمک کنیم این‌ها تقویت شوند و تعدادشان افزایش یابد که ان‌شاءالله به تعداد مدنظر برسد.
