مجموع بدهی‌های وزارت نیرو به فروشندگان برق در قالب بدهی سه شرکت مادرتخصصی زیرمجموعه این وزارتخانه به ۹۵/۳۷ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این در حالی است که اعتبار این وزارتخانه برای هزینه در بخش عمرانی در بودجه سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۲۶ هزار میلیارد تومان است. به عبارت دیگر تنها بدهی وزارت نیرو به فروشندگان برق به دلیل نظام تعرفه‌گذاری ناکارآمد ۵/۱ برابر بودجه عمرانی این وزارتخانه در سال جاری به حساب می‌آید.
نظام غیراصولی تعرفه‌گذاری برق زمینه ایجاد بدهی ۳۸ هزار میلیارد تومانی وزارت نیرو به نیروگاه‌ها را به وجود آورده است. از سوی دیگر گردش مالی یک نیروگاه تولید برق در ایران به دلیل نظام تعرفه‌گذاری اشتباه یک‌بیست و‌چهارم یک نیروگاه در دیگر نقاط دنیاست.
صنعت برق کشور به عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع راهبردی در طول ۴۰ سال گذشته به پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای دست یافته است. با وجود رشد قابل توجه صنعت برق در کشور پس از انقلاب اسلامی، در سال‌های اخیر یک مانع قدیمی بر سر راه پیشرفت این صنعت بار دیگر سر برآورده و روند رو به رشد آن را ۴۳ سال پس از انقلاب با چالشی جدی مواجه کرده است. این مانع بسیار بزرگ بر سر راه پیشرفت صنعت برق، نظام تعرفه‌گذاری غیراصولی مبتنی بر پرداخت یارانه به ازای مصرف برق به حساب می‌آید.
در این راستا باید گفت، انتخاب نظام تعرفه‌گذاری انرژی مبتنی بر یارانه، زمینه ضرردهی مطلق در صنعت برق کشور را رقم زده است. بسیاری از شرکت‌های بخش خصوصی فعال در این حوزه با ضرر و زیان قابل توجه مواجه شده‌اند و بخش دولتی حاضر در این صنعت نیز به طور مداوم زیان ثبت کرده و این زیان را از منابع متعلق به بودجه همه مردم جبران می‌کند.
یارانه انرژی، بزرگ‌ترین مانع پیشرفت صنعت برق کشور
برخلاف بسیاری از نقاط دنیا، تنها ایران و چند کشور معدود برای عرضه انرژی از نظام یارانه‌ای استفاده می‌کنند که این زمینه کاهش قابل توجه قیمت فروش برق نسبت به قیمت تمام شده آن را فراهم می‌کند. رویه مذکور علاوه بر ایجاد زیان سنگین برای بخش خصوصی و دولتی فعال در صنعت برق، زمینه کاهش ارزش انرژی نزد مشترکان را فراهم کرده و این مسئله بی‌توجهی به اصلاح الگوی مصرف را به دنبال دارد.
در این شرایط، مشترک صنعتی به دلیل ارزان بودن انرژی هیچ انگیزه‌ای برای ارتقای فناوری تولید و کاهش مصرف برق ندارد. مشترکان بخش خانگی هم حسی از ارزش این کالای اساسی را ندارند و بخشی از مشترکان نیز بدون توجه به صرفه‌جویی به استفاده از برق ادامه می‌دهند.
مشترکان برق تنها ۴۳ درصد هزینه تبدیل انرژی برق را پرداخت می‌کنند
به استناد آخرین حسابرسی انجام شده از صنعت برق، هزینه تمام شده برق فقط با احتساب هزینه تبدیل انرژی و بدون در نظر گفتن هزینه سوخت معادل ۱۹۲ تومان برای هر کیلووات ساعت انرژی محاسبه شده است. این در حالی است که تعرفه تکلیفی فروش برق به‌طور میانگین برای مشترکان برق تنها ۸۲ تومان بر کیلووات ساعت است.
به عبارت دیگر، براساس اطلاعات حسابرسی انجام شده در سال ۱۳۹۸، فقط ۴۳ درصد از هزینه تبدیل انرژی فارغ از هزینه سرسام‌آور سوخت توسط مشترکان برق پرداخت شده و ۵۷ درصد باقی‌مانده از این هزینه در قالب یارانه انرژی از جیب بیت‌المال به جیب مشترکان عمدتاً پرمصرف برق رفته است.
چنین نظام تعرفه‌گذاری ضربه کاری را بر پیکره نظام تعرفه‌گذاری کشور وارد کرده است. بر اساس مقایسه صورت گرفته میان گردش مالی یک واحد نیروگاهی در ایران و سایر نقاط جهان، گردش مالی یک نیروگاه تولید برق در ایران به دلیل نظام تعرفه‌گذاری اشتباه یک‌بیست‌و‌چهارم یک نیروگاه در دیگر نقاط دنیاست.
بدهی دولت به نیروگاه‌ها
بر اساس آمار ارائه شده وزارت نیرو در قالب گزارش آماری ماهانه صنعت آب و برق در مهر‌ماه ۱۴۰۰، میزان بدهی سه شرکت مادرتخصصی زیرمجموعه این وزارتخانه به فروشندگان برق در قالب واحد‌های نیروگاهی عددی شگفت‌آور است.
در این راستا، میزان بدهی شرکت مادرتخصصی توانیر به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعت برق به فروشندگان برق ۴۳/۱۳ هزار میلیارد تومان عنوان شده است. علاوه بر شرکت مادرتخصصی توانیر، شرکت مادرتخصصی برق حرارتی نیز بدهی بسیار سنگینی به فروشندگان برق دارد و میزان این بدهی تا انتهای مهر‌ماه ۱۴۰۰ برابر با ۵۱/۲۴ هزار میلیارد تومان عنوان شده است.
سومین بدهکار بزرگ زیرمجموعه وزارت نیرو به فروشندگان برق، شرکت مدیریت منابع آب ایران است که متولی نیروگاه‌های برقابی تلقی شده و بدهی ۱۷/۳ میلیارد تومانی به فروشندگان صنعت برق دارد. بر این اساس مجموع بدهی‌های وزارت نیرو به فروشندگان برق در قالب بدهی سه شرکت مادرتخصصی زیرمجموعه این وزارتخانه به ۹۵/۳۷ هزار میلیارد تومان می‌رسد.
این بدهی سنگین به دلیل نظام تعرفه‌گذاری غیرمؤثر در شرایطی رقم می‌خورد که به گفته معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزیر نیرو، اعتبار این وزارتخانه برای هزینه در بخش عمرانی در بودجه سال ۱۴۰۰، نزدیک به ۲۶ هزار میلیارد تومان است.
به عبارت دیگر، تنها بدهی وزارت نیرو به فروشندگان برق به دلیل نظام تعرفه‌گذاری ناکارآمد ۵/۱ برابر بودجه عمرانی این وزارتخانه در سال جاری به حساب می‌آید. در این شرایط هزینه‌ای ۹۴/۳۷ هزار میلیاردی که در قالب یارانه انرژی باید توسط وزارت نیرو پرداخت شود، می‌توانست با حضور یک نظام کارآمد و مؤثر تعرفه‌گذاری نظیر تعرفه‌گذاری پلکانی مؤثر، زمینه ساخت یک نیروگاه کلاس f سیکل ترکیبی هزار مگاواتی را فراهم کند، اما این رقم در شرایط کنونی باید به جیب پرمصرف‌های عمدتاً ثروتمند حرکت کند.
