قناعت، رضایت به کم و حسن تدبیر معاش بدون دوست داشتن زیاده از حد زندگانی و پیشه کردن اعتدال است. قناعت از واژه قنع و به معنای اکتفا کردن به اندک و ضد اسراف‌کاری است. در اصطلاح شرعی، صفتی است که با تکرار و تمرین در انسان به صورت ملکه‌ای درمی آید و باعث خشنودی و راضی شدن به چیز کم و نگه‌داشتن نفس از زیاده خواهی می‌شود. فرق قناعت و صرفه‌جویی در این است که اگر از اسباب، وسایل یا البسه، چند نوع مشابه داریم نیازی نیست دوباره همان کالا را تهیه کنیم. اگر چندین مانتو و لباس داریم و قابل استفاده و نو هستند می‌توان به همان قانع بود و از آن استفاده کرد.
قناعت محرومیت نیست
قناعت در اینجا بدین معنی نیست که از اساسی‌ترین امکانات و مایحتاج زندگی محروم باشیم و به معنی سوءتغذیه و نخوردن گوشت، مرغ و ماهی نیست بلکه بدین مقصود است که اگر از هر چه بهترینش را نداری از آنچه که داری بهترین استفاده را ببر. به عبارتی یعنی تمرکز کردن بر داشته‌ها و افسوس گذشته را نخوردن. قناعت یعنی پول داشتن، اما به اراده خود خرج نکردن و صرفه‌جویی اقتصادی انجام دادن تا کار اقتصادی انجام دادن. فقر یعنی پول نداشته باشی خرج کنی. وقتی مردم در فقر و نداری سختی هستند سخن از قناعت خنده‌دار است. با قناعت و اتخاذ شیوه صرفه‌جویی، از توقعات و انتظارات بیجا و بیش از حد اعضای خانواده کاسته می‌شود. معمولاً فرزندانی که در مهد وفور نعمت پرورش می‌یابند، فعالیت قوای ذهنی آن‌ها برای رفع موانع ضعیف است و در طوفان حوادث زندگی مانند پرکاهی از این سو به آن‌سو پرتاب می‌شوند.
چشم و هم‌چشمی و سبک زندگی تجملاتی
معمولاً افرادی موفق‌تر هستند که در سختی‌ها و مشکلات بزرگ شده‌اند و به اصلاح آبدیده شده‌اند. بهترین راه پرورش اعتماد به نفس، این است که کودکان را با مشکلاتی که با وضع فکری و جسمی آن‌ها مناسب است، مواجه سازیم. سپس آن‌ها را به طور مستقیم یا غیرمستقیم، مورد حمایت قرار دهیم تا موفق شوند. منظور همان به چالش کشیدن آنهاست. این کار سبب می‌شود که آن‌ها به استعداد‌های نهفته خویش پی‌ببرند و در راه کشف این منبع خدادادی کوشش کنند.
یکی دیگر از راهکار‌های قناعت در زندگی نداشتن چشم و هم‌چشمی است. گاهی اوقات چشم و هم‌چشمی‌های نابجا و استفاده از فرهنگ مدگرایی باعث تحمیل شدن سبک و سیاق زندگی تجملاتی به افراد می‌شود. اینکه فلان فامیل، یک کالای خاص را تهیه کرده و ما با تحت فشار دادن خود و خانواده حتماً باید آن کالا را تهیه کنیم. این در صورتی است که اصلاً به آن کالا نیازی هم نداریم. در عین حال اگر از کالا یا لباس یا هرچه که نو هستند و استفاده نمی‌کنیم بهتر است آن را به افرادی که بضاعت و توان مالی ندارند و درعین حال آبرومند هستند، ببخشیم. این کار باعث آرامش معنوی و درونی ما می‌شود.
به زیاده خواهی میدان رشد ندهیم
مسلماً برخورداری از تمکن مالی و امکانات مورد نیاز زندگی و درآمد مناسب، نه تنها امری مذموم نیست، بلکه مفید و تا حدودی ضروری است، اما اگر از حد تعادل خود خارج شده و تبدیل به حرص شود، آدمی را دچار مشکلات فراوانی می‌کند. کسی که به زندگی متوسط و مناسب شأن خود قانع نبوده و حرص کسب مال و منال فراوان را داشته باشد، بدون تردید محیطی ناآرام و پردردسر برای خود فراهم کرده و آرامش و راحتی را از خود سلب خواهد کرد. اگر به زیاده‌خواهی مجال و میدان رشد داده شود، سیری و حد سکونی برای آن وجود ندارد. حرص و زیاده‌خواهی صفتی مذموم بوده و فرد حریص همیشه از آنچه دارد، ناراضی و ناخشنود است و طالب چیزی است که آن را ندارد. این حرص، راحتی و آرامش را از او گرفته و در محیطی مضطرب و نگران قرار می‌دهد.
قناعت را به فرزندان‌مان بیاموزیم
برای آموزش فرزندان‌مان درباره اصل قناعت باید در نظر داشت که کودک زیر هفت سال در مرحله پیش‌عملیاتی قرار دارد و مفاهیم انتزاعی را متوجه نمی‌شود، پس بهترین روش برای آموزش این اصول، بازی، تشویق، الگوگیری، تقلید و تکرار است. اگر هنگام کشیدن غذا سهم مشخصی برای او تعیین شده، باید برای او توضیح داد که طمع کردن و درخواست غذا بیشتر از نیاز، موجب اسراف می‌شود و خداوند متعال نیز اسراف‌کاران را دوست ندارد. در اینجا کودک با مفهوم «به اندازه خوردن» آشنا می‌شود. اگر مادر یا پدر هنگام خرید، این نکته را به فرزندشان بگویند که: «همین یک عدد کافی است»، کودک متوجه خواهد شد که در حد نیاز باید خرید کند. به عنوان مثال هنگام تهیه لباس، به او یادآوری کنیم که «تو دو لباس بیشتر نیاز نداری» تأکید بر «تعداد»، قناعت داشتن را به او یاد می‌دهد. اگر والدین در تهیه اسباب و لوازم منزل، اسراف نورزند و طبق مد روز آن‌ها را عوض نکنند، همچنین برای خرید اسباب بازی حد و اندازه نگه دارند، کودک نیز آموزش می‌بیند و می‌فهمد که اسباب بازی‌های او کافی هستند و نیازی به خرید‌های مکرر نیست.
او باید یاد بگیرد که خرید آنچه که دوست دارد، زمان مخصوص به خود را می‌طلبد. مثل هنگام انجام دادن کار مهم و مثبت یا به مناسبت اعیاد مذهبی یا تولد. اگر در برنامه‌ریزی روزانه کودک چند فیلم کارتون قرار دهید و او نیز همان مقدار تعیین شده را ببیند، این عمل گامی در مسیر آشنایی وی با مفهوم قناعت است. در کنار این‌گونه مثال ها، آنچه که باید دانست و به آن اهمیت داد، محیط کلامی است که کودک در آن رشد می‌کند. این محیط، نقش فوق‌العاده ارزشمندی در رشد روحیه قناعت پذیری او دارد. میزان گفت و‌گوی بزرگسالان با او، محتوای گفتار، نحوه سخن گفتن و گوش دادن به صحبت‌های کودک، در تقویت یا تضعیف امنیت روحی یا محبت و دوستی نقش دارد. هرچه محیط کلامی مثبت باشد، والدین به کودک ابراز علاقه کنند و برخورد محبت‌آمیز در رفتار آن‌ها وجود داشته باشد، این عملکرد موجب می‌شود طفل، خانواده را مایه آرامش و حمایت خود تلقی کند. تداوم این احساس در جهت تقویت حرف شنوی، عزت نفس و قناعت او بسیار مهم است.
