با کاهش متوسط آب ذخیره سدهای مشهد به ۲۵ درصد، در این منطقه از ایران هم کارد به استخوان رسید، اما هنوز مسئولان ترجیح میدهند حرف بزنند و با ارائه آمار نشان دهند از همه چیز باخبرند. شاید کاهش بارشها و هوای گرم و خشکسالی علت بروز وضعیت موجود باشد، اما وقتی به کم کاریها و سوءمدیریتها نظر بندازیم مشخص میشود، ضربه اصلی را متولیان امر بر پیکره زمین وارد کردهاند نه اقلیم و طبیعت. در حال حاضر طول شبکه خط انتقال آب در خراسانرضوی حدود ۳۰ هزار کیلومتر است که نیمی از آن عمری بالای ۲۵ سال داشته و در مرز فرسودگی قرار دارد. مسئولان در شرایطی این فرسودگی را علت اصلی هدر رفت آب دانسته و برای نوسازی آن ۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بودجه درخواست کردهاند که بخش شرب فقط ۱۰ درصد آب مصرفی را به خود اختصاص داده و این کشاورزی است که با مصرف ۸۵ درصدی آب، هنوز به صورت سنتی اداره میشود و هیچکس خود را مسئول تغییر شرایط و تجهیز زمینها به سیستم آبیاری نوین نمیداند.
کمبود آب در استانهای ایران محسوس و سایه سنگین خشکسالی روی سر تمام زمینهای زراعی و مراتع و جنگلها سنگینی میکند.
اگر تا چند وقت پیش استانها از تأمین نشدن آب مورد نیازشان صحبت میکردند حالا از اتمام آبهای زیر زمینی و رسیدن کفگیر به تهدیگ و از بین رفتن مشاغل و اجبار برای مهاجرت سخن میگویند.
در میان استانها، خراسانرضوی با چالش شدید کم آبی روبهروست. اما وقتی به صحبتهای مسئولان این استان توجه میشود، معلوم است که سوءمدیریتها بیش از قهر طبیعت، یقه این منطقه را چسبیده است. اوایل امسال بود که اعلام شد میزان نزولات آسمانی و بارشها در سال آبی جاری خراسانرضوی بسیار کمتر از همیشه بوده و همین مسئله سبب شده تا خشکسالی به عذاب بزرگی برای خراسانیها تبدیل شود. مشکل اینجاست که کم آبی به شهرستانهای مرزی خراسان رسیده و بسیاری از عشایر و روستاییان را نیز به فکر مهاجرت یا تغییر شغل انداخته است.
بارشها کاهش ۷۰ درصدی داشته
خبر بد اینکه متوسط آب ذخیره سدهای مشهد به ۲۵ درصد رسیده و در پر بارشترین فصل سال در مورد این رقم حرف زدن، یعنی فاجعه.
مدیرعامل شرکت آبوفاضلاب مشهد نیز این رقم را تأیید کرده و در خصوص ضرورتهای تأمین امنیت و کیفیت آب میگوید: «از مهمترین مؤلفههای امنیت در حوزه آب کمیت، کیفیت، ثبات و پایداری آن است. آنچه که موجب تقویت ناامنی در بخش آبرسانی میشود، افزایش جمعیت، توسعه کشاورزی، رشد صنعت، تغییرات در سطح آبهای فرامرزی، تغییرات اقلیمی و... است. این موارد بر افزایش تقاضای آب تأثیرگذار است.» حسین اسماعیلیان با تأکید بر اینکه طی دهه گذشته تغییرات اقلیمی کشور بر میزان بارندگیها، افزایش درجه حرارت و مسائل دیگر تأثیرگذار بوده، ادامه میدهد: «بیش از ۵۰ درصد نیاز مشهد از آبهای سطحی تأمین میشود و ۴۰ درصد از این میزان نیز وابسته به آبهای فرامرزی یا سد دوستی است. در حال حاضر تمام راهکارهای مرتبط با توسعه منابع آبی در مشهد صورت پذیرفته است.» از آسمان و زمین چنین بر میآید که این دو با هم قهرند. آمارها نشان میدهند در سال آبی جاری کل میزان بارندگی در استان و مشهد ۱۰میلیمتر بوده. این عدد حکایت از کاهش ۷۰ درصدی بارشها در این شهر نسبت به سال قبل دارد.
لولههای فرسوده و انتظار برای اعتبارات
کاهش بارشها و هوای گرم و خشکسالی تمام عوامل و علت تشنگی زمین نیست و اگر بیتوجهیها، کمکاریها و در یک کلام سوءمدیریتها را هم در کنار آنها قرار دهیم، میبینیم در به وجود آمدن شرایط موجود، سهم طبیعت بسیار کمتر از انسانهاست.
در حال حاضر طول شبکه خط انتقال آب در خراسانرضوی حدود ۳۰ هزار کیلومتر است. از این مقدار ۱۵ هزار کیلومتر عمری بالای ۲۵ سال داشته و در مرز فرسودگی قرار دارد. به گفته مسئولان شرکت آبوفاضلاب خراسانرضوی هر کیلومتر شبکه انتقال آب برای نوسازی متوسط به ۵۰۰ میلیون تومان اعتبار نیاز دارد که عدد مورد نیاز معادل ۷۵۰۰ میلیارد تومان میشود و اعتبارات دولتی پاسخگوی این نیاز نیست. در همین رابطه سیدابراهیم علوی مدیرعامل شرکت آبوفاضلاب خراسانرضوی معتقد است تا وقتی قیمت تمام شده آب سه برابر تعرفه است نوسازی تأسیسات صورت نخواهد گرفت.
وی میگوید: «در حال حاضر متوسط قیمت یک متر مکعب آب ۸۰۰ تومان و برای روستاییان ۴۰۰ تومان است، این در حالی است که قیمت یک آب معدنی نیملیتری ۴ هزار تومان است. بنابر این قدم اول اصلاح مصرف آب در خانوارها اصلاح تعرفهگذاری برای قیمت آب است. تا زمانی که قیمتگذاری درستی در حوزه آب صورت نگیرد جامعه به موضوع آب بیتوجه خواهد بود.»
هر چند مسئولان همیشه از بالا بردن قیمتها حرف میزنند، اما هیچ کس از فرهنگسازی و اقدامات زیربنایی برای توزیع درست و مصرف بهینه حرف نمیزند. اگر آب گران است پس چرا کسی توضیح نمیدهد علت اینکه تاکنون هیچکاری برای جلوگیری از هدر رفت آن در لولههای فرسوده انجام نشده، چیست؟
آیا تاکنون هیچ بودجهای برای این کار اختصاص نیافته یا اعتبارات در جاهای غیر ضرور خرج شدهاند؟
کشاورزی متهم اول هدر دادن آب
توسعه شهری و نیاز به آب شرب، صنعت و خدمات در کنار هم جمع شدهاند تا به بخش کشاورزی فشار آورده و سهم آن را کم کنند. اما همین کشاورزی نیز به خاطر تغییر ندادن روشهای کشت و آبیاریاش آنقدر آب هدر میدهد که همیشه انگشت اتهام اول به سمت آن میچرخد. منابع آبی در تمام استانها محدود و روبه کاهش و اتمام است. بر همین اساس و طی ۱۵ سال گذشته از منابع آبی خراسانرضوی حدود ۴ میلیارد متر مکعب کم شده است. به گفته مدیر آب وخاک سازمان جهاد کشاورزی خراسانرضوی، در حال حاضر ۶۲ درصد آب بخش کشاورزی به چاهها، ۱۲ درصد به قنوات، هفت درصد به چشمه و حدود چهار درصد به رودخانهها وابسته است.
جعفر جوادی میگوید: «۸۵ درصد منابع آب استان در بخش کشاورزی، ۱۰ درصد شرب، یک درصد بخش صنعت و پنجدرصد در خدمات استفاده میشود. وابستگی شدید کشاورزی به منابع آب اهمیت توجه به این بخش را بالا برده است.»
وی تأکید میکند: «کاهش سطح آب مورد استفاده در بخش کشارزی موجب کاهش سطح زیر کشت در استان به میزان ۲۳۸ هزار هکتار شده است. از این میزان ۶۳ هزار هکتار با کشت گیاهانی مانند کشت پسته و زعفران جایگزین شده است.»