ریزگرد‌های مهاجر، اردیبهشت، بهشتی‌ترین ماه سال را برای ساکنان غرب، جنوب غربی و مناطق شرقی کشور به جهنم تبدیل کرده است! طوفان‌های گرد و غبار مدتی است که حتی به پایتخت هم رسیده و نفس مردم را بند آورده‌است. تا ۷۰ درصد از منشأ این ریزگردها سدسازیهای غیر‌اصولی کشور‌های همسایه است که راه نفس کشیدن هموطنانمان را در شرق و غرب کشور سد کرده‌است. همین منشأ خارجی موجب می‌شود تا اقدامات زیست‌محیطی داخلی مرهمی بر زخم ریزگردها و آلودگی ناشی از آن نباشد. این مسئله نیازمند دخالت دستگاه دیپلماسی کشور و استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی برای واداشتن کشور‌های ترکیه و افغانستان به رعایت اصول بین‌المللی و دادن حقآبه‌های هیرمند و دجله و فرات است. حالا آنطور که وزیر امور خارجه توضیح داده، قرار است موضع انفعالی در برابر این سدسازیهای غیر اصولی و فلج‌کننده محیط‌زیست بشکند و دستگاه دیپلماسی کشور فعالانه وارد حوزه دیپلماسی آب شود. به گفته امیر عبداللهیان، وزارت امور خارجه در تلاش است با انجام کار‌های حقوقی و سیاسی از طریق تشکیل کمیته مشترک مرزی و همچنین مناسبات و دیپلماسی دوجانبه چالش‌های زیست‌محیطی سد‌های ترکیه را برای محیط‌زیست کشورمان پیگیری کند.
دیدن آسمان آبی حالا دیگر برای مردم خطه مقاومت ایران در جنوب غربی و غرب به رؤیا تبدیل شده‌است. اهالی سیستان و بلوچستان هم که روزگاری در روستاهایشان ماهیگیری می‌کردند، حالا چند سالی می‌شود حتی آبی برای آشامیدن ندارند و مردم برای سیراب کردن لب‌های تشنه‌شان از تانکر‌های نذر آب استفاده می‌کنند. علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست کشور، ۷۰ درصد ریزگردها را دارای منشأ خارجی می‌داند. به گفته وی خاستگاه ریزگردها کشور‌های اطراف به‌ویژه عراق، سوریه و عربستان است. همچنین ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گرد و غبار در اطراف ایران وجود دارد که ۱۲۷ میلیون تن گرد و غبار تولید می‌کند که باید با دیپلماسی محیط‌زیستی برای مهار آن‌ها برنامه‌ریزی کنیم. رئیس سازمان محیط‌زیست با اشاره به تولید ۴ میلیون تن گرد و غبار در داخل کشور، معتقد است کاهش بارش‌ها، سوء‌مدیریت در مصرف آب و وضعیت کشور‌های همسایه موجب شد موضوع ریزگردها و آلودگی هوا به یک مسئله ملی تبدیل شود. همین ماجرای ریزگردها، اما روز گذشته حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان را برای پاسخگویی به سؤال جلال محمودزاده، نماینده مهاباد در مجلس درباره سدسازیهای بی‌رویه ترکیه به مجلس کشاند تا دستگاه دیپلماسی کشورمان پس از سال‌ها موضع منفعلانه در برابر این سدسازی‌ها و تبعات زیست محیطی آن، از موضع فعالانه ایران برای دیپلماسی آب و پایان دادن به بخش مهمی از مشکلات زیست‌محیطی کشور رونمایی کند.
پایان دیپلماسی انفعالی آب
امیرعبداللهیان در نشست علنی مجلس باتأکید صحبت‌های نماینده مهاباد در رابطه با سدسازی ترکیه هیچ اختلاف‌نظری در موضوع آب با هیچ‌یک از نمایندگان نداریم با انتقاد از انفعال گذشته گفت: «در خصوص سدسازیهای ترکیه، گفتگو‌های مفصلی با طرف عراقی و با طرف ترک داشتیم. دولت در هشت ماهه گذشته، اقدامات متفاوتی داشته‌است و رئیس‌جمهور به بنده و وزیر نیرو دستورات اکیدی جهت پیگیری این مسئله داده‌است.»
وزیر امور خارجه با غیر‌قابل قبول دانستن اقدامات کشور ترکیه اقداماتی در حوزه سدسازی ایجاد مشکلات برای مردم ایران و منطقه شود و تأثیر منفی در میزان ورود آب به کشور درباره اقدامات انجام‌شده در هشت ماه گذشته در رابطه با دیپلماسی آب ترکیه اینگونه توضیح داد: «سه بار در دیدار‌های حضوری نیویورک و تهران، از وزیر امور خارجه ترکیه خواستم تا به رسم همسایگی توجه جدی در سدسازی‌ها روی رودخانه ارس داشته‌باشند. هیچ قرارداد دو طرفه‌ای بین ایران و ترکیه در حوزه سدسازی وجود نداشته‌است. مراتب اعتراض به ترکیه اعلام شد و وزیر امور خارجه ترکیه در این رابطه گفت ما هیچ نیازی به این آب نداریم و آب را در زمستان ذخیره و در تابستان آن را رها می‌کنیم. کار مهمی در چهار ماهه انجام دادیم و توانستیم برای اولین بار در طول تاریخ، با ترکیه در حوزه مباحث آبی نسبت به تشکیل کمیته مرزی مشترک توافق کنیم. همچنین اولین سفر را تیمی از کارشناسان وزارت خارجه و وزارت نیرو به ترکیه انجام دادند و قرار است به زودی نیز هیئتی از ترکیه به ایران سفر کند. همه اقدامات حقوقی و سیاسی بین ایران و ترکیه انجام شده‌است.»
به گفته امیرعبداللهیان مقامات دولت ترکیه می‌گویند سدسازیهای ما در مناطق کوهستانی است و صرفاً برای مصارف برق‌آبی است.
سوء‌استفاده ترکیه از نبود یک ساز و کار بین‌المللی
وزیر خارجه با تأکید بر اینکه دولت و وزارت امور خارجه هم از وضعیت سدسازیهای ترکیه روی ارس و دجله و فرات قانع نیست و با نمایندگان همصداست، تصریح کرد: «باید برای به سرانجام رسیدن این مسئله دست به دست هم دهیم و نباید بگذاریم برخی از کشور‌ها از جمله ترکیه، از فضای نبود یک ساز و کار بین‌المللی در راستای تغییر شرایط‌زیست محیطی چه در ایران و چه در عراق استفاده کنند.»
امیرعبداللهیان در پاسخ به این سؤال که چرا ایران از ترکیه شکایت بین‌المللی نمی‌کند، گفت: «اگر ترکیه جزو کنوانسیون ۱۹۹۷ نیویورک بود، می‌توانستیم موضوع را پیش ببریم، اما آنچه امروز در اختیار است، از طریق تشکیل کمیته مشترک مرزی و همچنین مناسبات و دیپلماسی دوجانبه است که می‌توان از این طرق این مسئله را پیگیری کرد.»
وزیر خارجه ابراز امیدواری کرد که بتوانیم با استفاده از ظرفیت دولت و دیپلماسی پارلمانی در تأمین حداکثری منافع ملی در این حوزه موفق باشیم.
تهدید به اقدام قانونی و بین‌المللی برای گرفتن حقآبه هامون
در شرق کشور نیز به دلیل پرداخت نکردن حقآبه ایران از رود هیرمند، هامون هزاران ساله در حال خشک‌شدن است. در برخی از روستا‌های سیستان و بلوچستان هنوز قایق‌های ماهیگیری در گوشه‌ای از زمین ترک خورده به چشم می‌خورد؛ قایق‌هایی که صاحبانش از روز‌هایی حکایت می‌کنند که حقآبه ایران داده می‌شد و با این قایق‌های از رودخانه‌های جاری در روستا ماهیگیری می‌کردند!
امیر عبداللهیان درباره حقآبه ایران از هیرمند نیز با انتقاد از عملکرد هیئت حاکمه موقت افغانستان درباره حقآبه ایران گفت: «با آزادسازی بخشی از آب سد کمال‌خان افغانستان، بخش کمی از آب به ایران رسید، اما کارشکنی‌های زیادی در افغانستان شد و در زمانی که سد کمال‌خان پر از آب بود، درخواست آزادسازی کردیم، اما گفتند مسیر لایروبی نشده‌است؛ با وجود این ایران اعلام کرد آمادگی لایروبی مسیر آب را به صورت فنی دارد تا آب بازنگردد و به توربین‌های سد آسیب نرسد، اما طرف افغانستانی گفت ۳ میلیون دلار پول نیاز داریم که شرکت‌های خودشان لایروبی کنند.»
به گفته امیر عبداللهیان از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان سرپرست وزارت خارجه افغانستان چندبار به حق جمهوری اسلامی درباره حقآبه هیرمند اذعان کرده‌است.
حسین امیرعبداللهیان تأکید کرد: «اگر طالبان حقآبه ایران را ندهد، اقدام قانونی و بین‌المللی می‌کنیم، چراکه تأمین حقآبه ایران از هیرمند نقش تعیین‌کننده در سیاست راهبردی ما نسبت به هیئت حاکمه افغانستان دارد و اگر هیئت حاکمه موقت افغانستان حقآبه ایران را ندهد، از تمام مسیر‌های قانونی و بین‌المللی استفاده می‌کنیم.
به گفته وزیر امور خارجه کشورمان هیئت حاکمه موقت افغانستان تا الان برای بازدید ما کمکی نکرده‌است، اما سرپرست وزارت خارجه آن‌ها قول داد کمتر از چند هفته امکان این بازدید فراهم شود.
گاپ و داپ پروژه‌هایی برای هژمونی آبی ترکیه!
حتی چشمه‌های داخلی ریزگردها همچون هورالعظیم هم ماحصل پروژه «گاپ» ترکیه است! پروژه آناتولی جنوبی یا گاپ یکی از پروژه‌هایی است که ۲۲ سد را شامل می‌شود و ترکیه این فعالیت را به بهانه توسعه مناطق کردنشین مدنظر قرار داده و در اصل به دنبال این است که به استفاده سیاسی از این کار بپردازد. آن‌ها می‌خواهند از آب به عنوان سلاح در مقابل کشور‌های پایین دست همچون سوریه، عراق، ایران و حتی کشور‌های عربی استفاده کند. مطالعات نشان می‌دهد میزان ذخیره سد‌های ترکیه در حوزه دجله در حال حاضر معادل کل آورد سالانه رودخانه دجله است و ترکیه اگر اراده کند، می‌تواند کل دجله را پشت سدهایش ذخیره کند. عمده اثر پروژه گاپ روی ایران بحث خشک‌شدن تالاب هورالعظیم به عنوان یکی از بخش‌های تالاب بین‌النهرین است. تالاب بین‌النهرین از سه تالاب بین‌المللی هورالمرکزی، هورالحمار و هورالعظیم یا هورالهویزه تشکیل شده‌است که سدسازی ترکیه باعث خشکاندن این تالاب‌ها می‌شود و عمده اثر پروژه گاپ برای ایران، گرد و غبار است. «داپ» پروژه دیگری است که گفته می‌شود ترکیه به صورت محرمانه و بدون انتشار اطلاعات آغاز کرده‌است و آثار و تبعات زیست‌محیطی بیشتری دارد. بر اساس اطلاعات موجود، پروژه داپ ۹۰ سد و ۱۰۰ طرح آبیاری اراضی کشاورزی را در خود جای داده‌است. پروژه داپ به واسطه اثرگذاری مستقیم بر آورد رودخانه ارس و همچنین آورد حوضه آبریز دجله و فرات، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر زندگی بخش غرب و شمال غربی کشور که حیاتشان وابسته به این رودخانه‌ها است، وارد کند.
