وب‌سایت امریکایی دیپلمات در گزارش اخیر خود به یادداشت مشترک خاویر سولانا، دبیرکل سابق ناتو و شورای اتحادیه اروپا و کارل بیلت، نخست‌وزیر پیشین سوئد، در روزنامه واشنگتن‌پست اشاره کرده که نوشته بودند: «بایدن باید هزینه‌های انفعال خود را در قبال ایران به طور جدی در نظر بگیرد و راهی برای پیشرفت بیابد یا در غیر این صورت، ممکن است گرفتار جنگ دیگری شویم که هیچ‌کس خواستار آن نیست.» دیپلمات در پایان این گزارش به این توئیت از انریکه مورا، معاون دبیرکل اتحادیه اروپا، استناد کرده: «جمع‌آوری قضاوت صحیح‌تر در سیاست خارجی اگر غیرممکن نباشد، دشوار است. لطفاً این مقاله را بخوانید. صراحت کامل؛ هر دو خیلی زمان‌های قبل رؤسای من بودند و سولانا به‌خوبی بیش از یک رئیس بود». بله، قضاوت صحیح‌تر در سیاست خارجی کار مشکلی است، اما دست‌کم در مورد برجام یک معیار از ابتدای کار مطرح بوده که باید هر قضاوتی با توجه به آن انجام شود.
معیاری که بر مبنای آن برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ بین ایران، اتحادیه اروپا و کشور‌های حاضر در گروه ۱+۵ به امضا رسید، برد - برد بود، به این معنا که بنابر این توافقنامه، محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران وضع می‌شود و در مقابل، تحریم‌های وضع شده علیه ایران چه تحریم‌های سازمان ملل و چه تحریم‌های یکجانبه امریکا و اتحادیه اروپا برداشته می‌شوند و علاوه بر این، گروه ۱+۵ زمینه ورود ایران را به بازار جهانی فراهم می‌کند. این معیار باعث می‌شد برجام منافعی را برای هر دو طرف ایجاد کند و با توجه به این منافع، هر طرف می‌توانست مدعی برد در این توافقنامه شود و حالا هم اگر قرار به بازگشت به برجام و پایبندی کامل به تعهدات آن باشد، همین معیار می‌تواند بار دیگر نقش تعیین‌کننده قبل خود را داشته باشد، به این معنا که بازگشت به برجام تنها با وجود این معیار ممکن است، اما آیا بازگشت به برجام با توجه به این معیار ممکن است و به عبارت دیگر، آیا بازگشت به برجام بازگشتی است که نتیجه آن برد- برد باشد یا اینکه نتیجه آن یک‌سر باخت برای یک طرف است؟
دست‌کم تجربه سال‌های بعد از امضای برجام نشان داد که نتیجه آن بر مبنای معیار برد- برد نبوده است. در حالی که ایران به شهادت گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از زمان اجرای برجام تا ۸ مه ۲۰۱۹ به تمامی تعهدات خود در برجام پایبند بود و این یک سال بعد از این بود که امریکا نه تنها به صورت یکجانبه از برجام خارج شد و تحریم‌های قبل را دوباره اجرا کرد بلکه با شعار کارزار «فشار حداکثری» تحریم‌های شدیدتری را نیز وضع کرد. پس، سؤال اول و اساسی در بازگشت به برجام این است که چه تضمینی برای دستیابی به توافقی بر مبنای برد- برد وجود دارد؟ این پرسش به خصوص از دو جنبه قابل توجه است؛ اول اینکه اتحادیه اروپا و کشور‌های عضو آن عملاً از مه ۲۰۱۸ به این سو در برابر تحریم‌های امریکا منفعل بودند و بی‌شک، اگر امریکا باز هم از برجام خارج شود هیچ کاری در برابر آن نخواهند کرد. دوم اینکه بازگشت به برجام تنها بردی برای امریکا است که توانسته به عنوان یکی از طرف‌های برجام به موقعیت خود در این توافقنامه بازگردد و با اتکا به این موقعیت، هر وقت که خواست مکانیزم ماشه را فعال کند؛ مکانیزمی که عملاً ایران و حتی روسیه و چین نیز ابزاری برای مقابله با آن ندارند. سؤال اینجا است که در مقابل این برد اساسی امریکا، ایران چه چیزی به دست می‌آورد؟ پاسخ روشن است؛ هیچ. در واقع، قرار داشتن نام سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی امریکا فقط یک عمل نمادین علیه سپاه پاسداران نیست بلکه یک اقدام مشخص حقوقی است که هر شخص و نهاد مرتبط با سپاه پاسداران و به خصوص نظام مالی ایران از جمله بانک مرکزی ایران و بانک‌های تابعه را خود به خود مشمول رژیم تحریمی امریکا قرار می‌دهد. بنابراین، اگر قرار باشد ایران بدون خروج نام سپاه پاسداران از این فهرست به برجام بازگردد، باز نظام مالی آن تحت تحریم خواهد بود و نه تنها بردی از بازگشت به برجام نصیب ایران نمی‌شود بلکه رعایت تمام تعهدات مندرج در برجام با وجود تحریم نظام مالی ایران فقط به این معنا است که بازگشت ایران به برجام بازگشتی یک‌سر باخت خواهد بود. در این میان، اعتماد به وعده انریکه مورا برای رسیدگی به وضعیت سپاه پاسداران بعد از بازگشت به برجام خطای محض و حتی احمقانه است، زیرا نه تنها تجربه توافقنامه سعد‌آباد و حتی این برجام نشان داده که اعتماد به غرب خطای محض بوده بلکه چه ضمانتی در این وعده مورا است، به خصوص اینکه اروپایی‌ها در مقابل امریکا مسلوب‌الاراده هستند. از این جهت که ایران باید مسئله سپاه و فهرست کذایی امریکا را قبل از بازگشت به برجام حل کند و تعویق آن به بعد از بازگشت به برجام جز باخت تمام‌عیار هیچ عایدی‌ای برای ایران نخواهد داشت.
